Methodo de interlingua

Methodo de interlingua comprehende regulas de selection parolas international, lor forma, significato, assi ben como selection de affixos (prefixos e suffixos) e formation de nove parolas. Illo esseva elaborate per le IALA e utilisate pro confectionar interlingua de IALA. Contemporaneemente illo ha essite applicate pro elaborar interslavic, un nove lingua construite basate super linguas slavic.

Nota

Iste articulo es in disveloppamento

Un o plus wikipedistas labora al momento pro meliorar iste articulo. Per iste ration, le information del articulo poterea esser incomplete. Per favor, propone nove cambios in le pagina de discussion.

Historia

Le methodologia de interlingua esseva describite in Le Dictionario Interlingua Anglese sub redaction de A. Gode publicate in 1951. Il es difficile ascriber inambiguemente le autorato del methodologia. Probabilemente illo esseva disveloppate per multe scientistas, laboratores e collaboratores de IALA. In le prefacie al Dictionario Gode mentiona duo personas como le gente qui poneva fundos sub le methodo. Illes es E. Clark Stillman e Andre Martinet. Multe altere personas mentionate per Gode participava in le disveloppamento del Dictionario. In le ultime periodo de labor de IALA, illo esseva regite per Gode e ille redageva le Dictionario.

Introduction

In Interlingua de IALA, il ha cinque linguas fontal o assi appellate linguas de controlo, que determina si un certe parola es un parola in interlingua^[1]. Illos es: anglese, espaniol, portugese, francese, e italiano^[1]. Espaniol e portugese debite a lor similantia es tractate como un lingua ("iberico"). Iste cinque linguas esseva etiam usate pro definir le grammatica de Interlingua.

Germano e russo es usate como un fonte secundari pro interlingua. Si il non ha consenso inter al minus tres del cinque linguas de controlo (espaniol e portugese contate como un), e solmente duo linguas de controlo esseva de accordo, le germano o le russo pote funger como le tertie.

In le pauc casos in que mesmo iste processo non resulta in alcun parola eligibile, on prestava originalmente le parola in question del latino, le lingua del scientia ancian. In le interlingua hodierne, le derivationes de altere combinationes de linguas romanic es plus commun, ben que alcun parolas del latino continua a esser in usage popular.

Quando on ha determinate que un certe parola es eligibile pro inclusion in le vocabulario de interlingua, le forma del parola es ancora incognite: on ha solmente le collection del variantes national del parola. Le processo de determinar le forma exacte que le parola assume in interlingua es appellate le prototypamento; interlingua usa formas prototypic del parolas.

Exactemente le mesme procedura esseva applicate pro prefixos e suffixos.

Vocabulario

Introduction

Le regula de tres es un del plus importante regulas in le methodica de derivation de parolas international in le vocabulario del Interlingua de IALA. Iste regula defini le eligibilitate de un parola pro le vocabulario, determinante si nos lo considera "international" (e dunque interlingua correcte) o non: un parola es eligibile si illo occure in al minus 3 linguas de controlo (espaniol e portugese contate como un) in un forma e con significato correspondente. Germano e/o russo pote substituer un del tres.

Le regula de tres non defini le forma del parola; isto es determinate per assi appellate prototypos.

Eligibilitate

Un parola es acceptate in le vocabulario de interlingua si variationes de illo con significatos correspondente —

1. occurre in tres del sequente quatro entitates linguistic^[2]:
   1. anglese
   2. "iberico" (i.e., espaniol e/o portugese)
   3. francese
   4. italiano,
2. o occurre in duo del precitate quatro entitates linguistic e in un del sequente duo linguas de controlo adjuncte^[2]:
   1. germano
   2. russo.

Durante le recerca de vocabulario, on non se restringe al lexico contemporanee. Pro exemplo le verbo francese tuer (= occider) non monstra ulle parentato con italian uccidere ma il habeva un verbo occire in francese antique. Similemente occider in espaniol es matar, ma le verbo vetule ha supervivite partialmente in le participio occiso.

Le parolas non necessemente debe exister in le linguas fontal de facto. Il suffice que illos existe potentialmente. Pro exemplo un studente de anglese cognoscente parolas como visible, visibility, versatile, versatility, pote esser surprendite que proximity non ha un forma correspondente *proxime o *proximous. *proxime existe in anglese potentialmente, proque in anglese existe proximity. Tal existentia potential es considerate sufficiente tanto longemente como le parola hypothetic existe in al minus un lingua de controlo (in iste caso pro exemplo prossimo in italiano).

Le mesme rationamento se applica quando le parola "basic" es plenmente international, durante que le parola derivate existe solmente potentialmente.

Un contraexemplo pote esser arachnophobia. Arachnophobia occure in tote le linguas de controlo, e hinc pare esser un interlingua correcte. Alora *arachna (= aranea) existe in tote le linguas de controlo potentialmente, ma illo existe in nulle del linguas de facto. Per consequente *arachna non es un candidato bon pro interlingua e non se trova in dictionarios de interlingua.

Prototypamento

Le Dictionario Interlingua Anglese sub redaction de A. Gode ubi le methodologia de interlingua esseva explicate.

A interlingua son introducite assi apellate prototypos. Un prototypo es le plus recente historic o theoric ascendente commun de parolas del linguas de controlo, ma illo debe satisfacer alcun requirimentos. Super toto illo debe esser libere de tote characteristicas national typic solmente pro le lingua de origine.

Pro exemplo le prototypo de ang. statistics e fr. statistique debe esser libere de tractos characteristic solmente pro anglese e francese e debe posseder un forma al qual ang. statistics e fr. statistique essera solmente deviationes del prototypo portante tractos originante in historic disveloppamento de iste linguas.

Prototypos es usualmente equal a formas de latino vulgar, ma illos non es identic. Pro exemplo le prototypo de es. tierra, fr. terre, por. e it. terra es terra. Le diphthongo ie es solemente un forma characteristic de espeniol, durante que le termination -e es solmente un forma characteristic de francese. Terra sembla esser un parola latin, italian e portugese, ma illo non lo es. Si le diphthongo ie esseva anque un tracto de francese e italiano, le prototypo esserea *tierra, non terra.

De plus un prototypo debe esser conforme a parolas derivate. Pro exemplo si nos non prendeva in consideration parolas derivate, le prototypo de fr. temps, es. tiempo, por. e it. tempo esserea *tempus, o (excludente francese), *tempo. Ma le adjectivo in le linguas de controlo es temporal (o su variantes). Hinc le prototypo cercate es tempore. Le prototypo tempore con le suffixo -al da temporal.

Un altere exemplo es corde. Le protypo de it. cuore, es. corazón, por. coração, cor, fr. cœur non es *core le qual corresponderea a cor, coris de latino vulgar (al contrario a cor, cordis de latino classic), ma corde, proque le adjectivo occurente in le linguas de controlo es cordial. Hinc corde -> cordial.

Significato

Sol existentia de parolas cognate in le linguas de controlo non es sufficiente pro introducer un parola a interlingua. Un exemplo son it. piangere, esp. plañir, fr. plaindre e (archaic e dialectal) ang. to plain. Le totes proveni ab latin plangere, ma lor significato evolveva e hodie illos omne significa alco differente. Tunc planger non se trova in le Dictionario de interlingua. Plus exactemente on pote trovar planger in le Dictionario, ma illo ha nulle significato ascribite. In contrasto le variante reflexive de iste verbo: planger se es bon interlingua proque illo ha le mesme significato in tote le linguas romanic de controlo e hinc se trova in le Dictionario.

Affixos

Introduction

Exactemente le mesme methodo que esseva applicate al vocabulario, esseva tamben applicate al prefixos e suffixos. Al interlingua esseva includite prototypos de suffixos e prefixos del linguas de controlo. Un exemplo es le suffixo -ale descendente ab latin -alis. Le forma complete de iste suffixo es preservate exlusivemente in italiano. In tote le altere linguas fontal illo es simplificate a -al. Alora le prototypo es -al.

Un exemplo plus complexe es le suffixo latin parallel -ilis. Hic de novo solmente italiano retene le -e final. Generalmente in le linguas de controlo iste suffixo es partite in duo suffixos:

• ang. civil contra agile,
• fr. civil c. agile,
• esp. civil c. agil,
• it. civile c. agile.

Per consequente a interlingua es includite duo prototypos: -il e -ile. Efectivemente illos servi pro distinguer inter parolas accentuate al ultime syllaba (-il) e parolas accentuate al tertie de fin syllaba (-ile). Un rolo simile es jocate per -e final post r e n. Exemplos:

• automobile contra infantil,
• ordine c. asinin,
• arbore c. professor.

Suffixos de infinitivos de verbos

Suffixos latin de infinitivos -are, -ere, -ire es plenmente conservate solmente in italiano. In tote altere linguas de controlo illos es simplificate: fr. -er, -re, -ir, esp. e por. -ar, -er, -ir. Alora le prototypos es -ar, -er, -ir.

Proque le prototypo -er es in le linguas de controlo de facto dividite in duo variantes: -er e -ere/-re il habeva un possibilitate theoric de introducer a interlingua duo prototypos: -er e -ere, le quales servirea effectivemente pro distinguer accento e etymologia de parolas, similemente al sufixos -il e -ile, ma le Dictionario non face tal distinction^[3].

Formation de parolas

Le derivation de nove parolas in interlingua es un processo que defini un nove parola pro le usage in interlingua. Al Dictionario original solemente parolas que occure de facto in al minus un del linguas de controlo esseva includite, ma omne le usatores de interlingua es habilitate usar le regulas pro crear lor proprie parolas tanto longemente como le prefixos e suffixos es ustate logicamente e le nove parolas es utile. Proque le processo de facer lo es plus o minus objective, il non ha alcun parolas con sanction official in interlingua; le processo de derivation sta pro se.

Pro exemplo nos pote crear nove parolas como:

• jada -> jadificar = formar alco in un forma simile a jada,
• pluralista -> pluralistic.

Nos poterea vader plus longe e crear parolas como:

• jadificar -> jadification,
• jadification -> jadificational,
• pluralistic -> pluralisticitate,

ma lor utilitate es discutibile.

Parolas prestate

Parolas prestate ab linguas planificate anterior

Le Dictionario de interlingua remarca que alcun parolas ab linguas planificate anterior non es in contradiction con le methodologia de interlingua e hinc illos esseva introducite a illo. Illos es primarimente particulas. Illos es in le IED marcate con parentheses quadrate. Exemplos:

• yo,
• esque,
• anque,
• ci,
• pois,
• depois.

In periodo posterior alcun parolas esseva prestate ad interlingua ab occidental. Illos non figura in le Dictionario original, ma es usate e se trova in altere dictionarios. Illos es parolas como besonio^[4], besoniar^[4], micre^[5].

Parolas prestate ab linguas natural

Multe parolas esseva prestate ad interlingua ab linguas natural. In le IED illos figura insimul con un symbolo de lingua de origine. Specialmente productive hic esseva francese. Exemplos es:

• ab francese: defaite, portrait, amateur, chef, adieu, adresse, affaire, brochure, jargon,
• ab italiano: dilletante, razzia, schizzo, torso,
• ab anglese: club, film, magazine,
• ab espaniol: cañon, embargo, guerrilla,
• ab russo: soviet, intelligentsia,
• ab nederlandese: referendum, addendum,
• ab latino: ad rem, ad hoc, a posteriori, a priori, ave!, cum grano salis.

Lor pronunciation es le mesme como in le linguas de origine. Signos diacritic es removite si non es necesse pro distinguer pronunciation (e.g. defaite in vice de fr. défaite).

Il eveni que ab parolas prestate proveni parolas derivate, e.g.:

• defaite -> defaitismo, defaitista,
• portrait -> portraitar, portraitista,
• adresse -> adressar,
• schizzo -> schizzar.

Discussion

Spheras productive e receptive

Un del ideas inventive de IALA in su recercas ducente al elaboration de interlingua es le division del linguas europee in duo campos: le sphera productive e le sphera receptive.

In le antiquitate, le latino e greco esseva le linguas del fortias dominante in le politica e cultura international (vide Imperio Roman, Grecia ancian). Postea, illos fungeva durante duo millennios como le linguas auxiliar essential in le religion e scientia europee. Isto ha effectuate que tote le linguas europee ha importate milles de parolas de origine grec e latin, directe- e indirectemente.

Le parolas de origine grecolatin que durante iste millennios ha devenite commun al linguas europee forma insimul un extense vocabulario international. On debe dunque considerar le grecolatino, e su directe successores le linguas romanic, como le componente principal del sphera productive.

In tempores moderne, le anglese es un productor avide de parolas international. In le passato illo esseva un del linguas le plus receptive de Europa, e ben que illo es de facto un lingua germanic, illo ha incorporate grandissime partes del vocabulario del francese e del grecolatino, tanto que IALA lo considerava de facto, si non de jure, un lingua romanic.

Le combination del principal linguas producente parolas international in le passato e in le presente resulta in le definition del sphera productive como le sphera anglo-romanic.

Iste nove vista permitteva a IALA simplificar grandemente le recercas ducente al derivation del vocabulario international: on poteva omitter le recerca del linguas del sphera receptive, proque le sol vocabulos que le linguas del sphera receptive ha in commun le unes con le alteres e con le sphera productive es vocabulos grecolatin prestate justo del sphera productive.

Per exemplo, le nederlandese e le hungaro non ha multo in commun, essente de familias toto differente -- excepte variationes de milles de parolas prestate directe- o indirectemente del grecolatino international, como information, international, politica, etc. Dunque lor inclusion como linguas de controlo adderea nihil al vocabulario international que non esserea jam presente.

Adjustamento corrective

Totevia, durante le progressos del recercas, IALA trovava que le adherentia stricte al idea del sphera productive anglo-romanic resultava in le omission de alicun parolas obviemente international, e concludeva que un adjustamento al regula de tres esseva necessari.

Assi, le duo linguas le plus importante del sphera receptive esseva admittite al linguas de controlo como adjunctos: le germano e le russo. Si a un parola manca le appoio de un lingua del sphera anglo-romanic, on pote considerar le presentia del parola in le germano o le russo como appoio corrective.

"Iberico"

Le linguas iberic espaniol e portugese es considerate como un singule lingua pro lor similaritate linguistic, non pro alicun judicamento quanto a lor importantia o non-importantia como linguas individual.

Greco

Post que le vocabulario international es de origine greco-latin, le non-inclusion del greco como un lingua de controlo causa a vices surprisa. Ben que le greco esseva un grande productor de parolas international in tempores ancian, causante le incorporation de un extense vocabulario scientific de origine grec in le latino post-classic, le greco moderne non es plus parte del sphera productive. Le parolas international de origine grec hodie vive independentemente in le vocabulario international, e le neologismos scientific grechiforme es de facto formate in linguas como le germano e le anglese, non in le greco proprie. Le parte del greco hodie relevante es includite in toto in le sphera anglo-romanic, e per consequente le inclusion del greco como lingua de controlo distincte essentialmente non facerea un differentia.

Vide etiam

• Interlingua de IALA
• Regula de duo

Ligamines externe

Le General Report de IALA de 1945 (in anglese), describente le stato del recercas e proponente possibile variationes del lingua international.

In illo on trova le sequente regulas fundamental que es le base de Interlingua:

1) Eligibilitate:

Si un parola international es representate per variantes con al minus un signification commun in al minus tres del quatro unitates de controlo - anglese, francese, italiano, espaniol-portugese - illo es eligibile pro representation in le lingua auxiliar.

2) Le forma

Le forma standardisate in que un parola eligibile international es representate es un forma de denominator commun de tote su variantes e pote esser appellate lor prototypo. Le prototypo es producite per un studio complete del etymologia del familia de parolas in que le parola international es trovate.

3) Le signification:

Le signification o significationes de un parola international standardisate es le signification o significationes que tote le variantes contribuente a su eligibilitate possede in commun.

Bibliographia

• Alexander Gode (1951). Interlingua English Dictionary.