Republika ti Kongo

Ti Republika ti Kongo (Pranses: République du Congo, Kituba: Repubilika ya Kôngo), ammo pay a kas Kongo-Brazzaville, ti Kongo a Republika^[8][9] wenno simple laeng a kas Kongo wenno ti Kongo, ket ti maysa a pagilian a mabirukan iti akinlaud nga aplaya ti Tengnga nga Aprika. Mabeddengan ti pagilian iti laud babaen ti Gabon, iti amianan a laud babaen ti Kamerun ken iti amianan a daya baabaen ti Republika ti Tengnga nga Aprika, iti abgaatan a daya babaen ti DR Kongo, iti abagatan babaen ti exclave ti Angola itif Cabinda ken iti abagatan a laud babaen ti Taaw Atlantiko. Ti Pranses ti opisial a pagsasao ti Republika ti Kongo.

Republika ti Kongo République du Congo  (Pranses) Repubilika ya Kôngo  (Kituba) Republíki ya Kongó  (Lingala)
Wagayway Eskudo
Napili a pagsasao: "Unité, Travail, Progrès" (Pranses) (Ilokano: "Panagkaykaysa, Obra, Progreso")
Nailian a kanta: La Congolaise  (Pranses) Besi Kôngo  (Kongo) (Ilokano: "Ti Kongoles")
Ipakita ti globo Ipakita ti mapa ti Aprika
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Brazzaville 4°16′S 15°17′E
Opisial a sasao	Pranses
Mabigbig a nilian a sasao	Kituba Lingala [1]
Grupgrupo ti etniko	40.5% Kongo 16.9% Teke 13.1% Mbochi 5.6% Sangha 23.9% Dadduma nga Aprikano/Europeano
Relihion (2015)[2]	88.5% Kristianidad —52.9% Romano Katoliko —27.3% Protestante —8.3% Dadduma a Kristiano 4.7% Dagiti tradisional a pammati 3.0% Awan relihion 2.3% Dadduma 1.5% Di nairangarang
Nagan dagiti umili	Kongoles
Gobierno	Unitario a dominante a partido a semi-presidensial a republika
• Presidente	Denis Sassou Nguesso
• Kangruanaan a Ministro	Anatole Collinet Makosso
Lehislatura	Parlamento
• Akinngato a kamara	Senado
• Akinbaba a kamara	Nailian nga Asemblia
Wayawaya
• Naipatakder ti republika	28 Nobiembre 1958
• manipud iti Pransia	15 Agosto 1960
Kalawa
• Dagup	342,000 km2 (132,000 sq mi) (Maika-64)
• Danum (%)	3.3
Populasion
• Karkulo idi 2018	[3][4] (Maika-117)
• Densidad	12.8/km2 (33.2/sq mi) (Maika-204)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2019
• Dagup	$32.516 bilion
• Tunggal maysa a tao	$7,119[5]
GDP (nominal)	Karkulo idi 2019
• Dagup	$11.162 bilion
• Tunggal maysa a tao	$2,444[5]
Gini (2011)	40.2[6] kalalainganna
HDI (2019)	0.574[7] kalalainganna · Maika-149
Kuarta	Pranko a CFA ti Tengnga nga Aprika (XAF)
Sona ti oras	UTC+1 (WAT)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+242
TLD ti internet	.cg

Kaaduan idi ti rehion dagiti tribu ti agsasao iti Bantu kadagiti napalabas a 3,000 a tawen, a nagbangon kadagiti dalan ti pagtagilakuan a mapan iti labneng ti Karayan Kongo. T Kongo ket dati a parte ti Kolonia ti Pranses iti Ekuatorial nga Aprika.^[10] Nabangon ti Republika ti Kongo idi 28 Nobiembre 1958 ken nakagun-od iti wayawaya manipud iti Pransia idi 1960. Daytoy ket maysa idi nga estado a Marxista–Leninista manipud idi 1969 aginggana idi 1992, babaen ti nagan a Republika ti Tattao ti Kongo. Ti naturay nga estado ket addaan idi kadagiti adu ti partidona a panagbubutos manipud idi 1992, ngem natuppuak ti maysa a demokratiko a nabutosan a gobierno iti Sibil a Gubat ti Republika ti Kongo idi 1997, ken ni Presidente Denis Sassou Nguesso, nga immuna a nagturay idi 1979, ket nagturayen kadagiti ganggani nga uppat a dekada.

Ti Republika ti Kongo ket maysa a kameng ti Kappon ti Aprika, ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, La Francophonie, ti Komunidad ti Ekonomia dagiti Estado ti Tengnga nga Aprika, ken ti Di Nailinia a Tignay. Nagbalin daytoy a ti maikapat a kadakkelan nga agpatpataud iti lana iti Golpo ti Guinea, ken mangipaay iti pagilian iti maysa a grado iti prosperidad nupay dagiti instabilidad ti politika ken ekonomia kadagiti sumagmamano a lugar ken ti di agpapada a pannakaiwarwaras kadagiti matgedan iti lana iti amin a paset ti pagilian. Nakaro nga agkamkammatalek ti ekonomia ti Kongo iti sektor ti lana,^[11] ken kimmaro a bimmuntog ti irarang-ay ti ekonomia manipud iti panagsuek dagiti presio ti lana kalpasan idi 2015. Iti populasion iti 5.2 a riwriw, 88.5% iti pagilian ket agsansanay iti Kristianidad.

Etimolohia

Nanaganan ti Repubika ti Kongo manipud iti Karayan Kongo, a ti naganna ket naala met iti Kongo, ti maysa a pagarian ti Bantu a nangsakup ti sabanganna iti panawen ti pannakaduktal babaen dagiti Portuges idi 1483^[12] wenno 1484.^[13] Nala ti nagan ti pagarian manipud iti tattaona, ti Bakongo, ti maysa nga endonimo a makunkuna a ti kayatn a sawen ket "dagiti mangnganup" (Kongo: mukongo, nkongo).^[14]

Idi las-ud ti panawen idi kinolonisado babaen ti Pransia, daytoy ket ammo idi a kas ti Kongo ti Pranses wenno Tengnga a Kongo. Tapno mailasin daytoy manipud iti kaarrubana a Demokratiko a Republika ti Kongo, daytoy ket sagpaminsan a maibagbaga a kas Kongo (Brazzaville) wenno Kongo-Brazzaville. Naala ti Brazzaville manipud iti nagpundar iti kolonia, ni Pierre Savorgnan de Brazzà, ti maysa a natakneng nga Italiano a ti titulona ket mangibagbaga iti ili ti Brazzacco, iti komuna ti Moruzzo, a ti naganna ket naala met manipud iti Latin a Brattius wenno Braccius, ti kayatna a sawen iti isuda a dua ket "ima".^[15]

Dagiti nagibasaran

1. "Constitution de 2015". Digithèque matériaux juridiques et politiques, Jean-Pierre Maury, Université de Perpignan (iti Pranses). Naala idi 2 Enero 2021.
2. "Congo, Republic of the" (iti Ingles). Association of Religion Data Archives. 2015. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-10-22. Naala idi 18 Mayo 2020.
3. ""World Population prospects – Population division"". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Naala idi Nobiembre 9, 2019.
4. ""Overall total population" – World Population Prospects: The 2019 Revision" (xslx). population.un.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Naala idi Nobiembre 9, 2019.
5. "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org (iti Ingles).
6. "GINI index" (iti Ingles). World Bank. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 9 Pebrero 2015. Naala idi 12 Septiembre 2015.
7. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) (iti Ingles). United Nations Development Programme. 15 Disiembre 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Naala idi 16 Disiembre 2020.
8. Sewell Chan; Madeleine Kruhly & Hannah Olivennes (12 Mayo 2016). "Congo Republic" (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 7 Enero 2014. Naala idi 6 Enero 2014.
9. "Le congo" (iti Pranses).
10. "Congo, Republic of the" (iti Ingles). CIA – The World Factbook. Naala idi 30 Mayo 2007.
11. Nzaou-Kongo, Aubin (2018). Exploitation des hydrocarbures et protection de l'environnement en République du Congo : essai sur la complexité de leurs rapports à la lumière du droit international (iti Pranses). Naala idi 15 Enero 2021.
12. Gates, Louis & Appiah, Anthony. Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience, p. 1105. 1999.
13. Olson, James S. & Shadle, Robert. Historical Dictionary of European Imperialism, p. 225. Greenwood Publishing Grp., 1991. ISBN 0-313-26257-8.
14. Bentley, Wm. Holman. Pioneering on the Congo. Fleming H. Revell Co., 1900.
15. Frau, Giovanni Dizionario Toponomastico Friuli-Venezia Giulia. Istituto per l'Enciclopedia del Friuli-Venezia Giulia, 1978.

Adu pay a mabasbasa

• Maria Petringa, Brazza, A Life for Africa (2006) ISBN 978-1-4259-1198-0

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Republika ti Kongo iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Republika ti Kongo manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

• Republika ti Kongo iti Curlie (iti Ingles)
• Wikimedia Atlas iti Republika ti Kongo