Kapsít

Ti kapsit (wenno kissit, kesset, semilia, semen wenno sperm iti Ingles, tamod iti Tagalog) ket maysa a pluido ti bagi nga aglaon iti spermatozoa wenno bin-i ti lalaki nga agtaud kadagiti glandula a sexual ti lalaki wenno hermaphrodite nga ay-ayup ken tattao a maaramat a pangpataba iti itlog ti babai (ovum). Dagiti paspaset ti kapsit nga iruar ti maysa nga ayup wenno tao ket am-ammo kas paruar, ket ti addang wenno proseso ti iruar ket maawagan iti panagparuar. Kas iti dara, ti kapsit ket addan dua a paset, ti selula a parte (ti spermatozoa) ken ti saan-a-selula a parte (ti seminal plasma).

Kalpasan ti panagdenna, agdaliasat wenno "aglangoy" dagiti semilia manipud iti uki agingga iti aanakan tapno agpertilisa ti itlog ti babai ken mangporma iti sigoto.

Maurnong ti kapsit manipud kadagiti ayup para iti artipisial nga inseminasion wenno kriopreserbasion ti henetiko a material. Ti kriopreserbasion dagiti henetiko a rekurso ti ayup ket maysa a pamay-an a kasapulan ti panagurnong ti kapsit tapno mataginayon ti maysa a puli.

Pisiolohia

Pertilisasion

Kadagiti tattao

Kalidad

Nangruna nga artikulo: Kalidad ti kapsit

Ti kalidad ti kapsit ket maysa a pagrukodan ti abilidad ti kapsit a mangibunga iti pertilisasion. Gapuna, dayta ti pagrukodan ti kinamanagsikog ti maysa a lalaki. Dagiti semilia iti kapsit ket pertil a komponente, isu a ti kalidad ti kapsit ramanenna ti kaadu ken kalidad dagiti semilia.

Kaadu

Agduduma ti kaadu ti ehakulado a kapsit, ngem kadawyan a 1 kutsarita wenno basbassit pay. Ti panangrepaso iti 30 a panagadal ti nagkonklusion a ti promedio ket agarup 3.4 a mililitro (mL), idinto nakasarak ti dadduma a panagadal kadagiti kaadu a kas iti 5.0 mL wenno kas iti nababa a kas iti 2.3 mL. Iti maysa a panagadal kadagiti lallaki a taga-Suesia ken taga-Dinamarka, ti napaut nga interbento iti nagbaetan ti panagayus ket nangpataud iti iyaadu dagiti semilia iti kapsit, ngem saan a ti iyaadu ti bolyum ti kapsit.

Panagidulin

Mabalin ti kapsit a maidulin kadagiti diluente a kas ti Illini Variable Temperature (IVT) a diluente, a naipadamag a makapreserba iti nangato a kinabunga ti kapsit iti nasurok a pito nga aldaw. Ti IVT diluent ket buklen ti sumagmamano a asin, asukar, ken dagiti antibakterial nga agente, kalpasanna gasen iti CO₂.

Mabalin a mausar ti kriopreserbasion ti kapsit kadagiti nabayag pay unay a panawen. No maipapan iti semilia ti tao, ti kaatiddogan a naidamag a naballigi a pannakataginayon babaen iti daytoy a pamay-an ket 21 a tawen.

Salun-at

Pannakaiwaras ti sakit

Mabalin ti kapsit a mangyallatiw iti adu a seksual a maiwaras a sakit ken patoheno, agraman dagiti birus a kas iti HIV ken Ebola. Awan ti kanayonan a peggad iti panangalun-on iti kapsit malaksid iti peggad a nainaig iti fellatio. Karaman iti dayta ti peggad dagiti seksual a maiwaras a sakit, kas iti human papillomavirus wenno herpes, nangruna kadagiti tattao nga agpadpadara ti gugot, gingivitis wenno dagiti silulukat a sugat. Uray iti ruar ti bagi, mabalin nga agbayag a sibibiag dagiti birus iti kapsit.

Kinadara

Nangruna nga artikulo: Hematospermia

Ti kaadda ti dara iti kapsit, a maawagan iti hematospermia, ket mabalin a saan a madlaw (makitkita iti mikroskopio laeng) wenno makitkita iti pluido. Ti makagapu ket mabalin a gapu iti panagletteg, impeksion, panagserra wenno pannakadangran ti urogenital tract ti lalaki, wenno problema iti uretra, testis, epididimis wenno prostata. Kaaduanna a sumayaat dayta nga awan ti maagas, wenno babaen dagiti antibiotiko, ngem no agtultuloy dayta, mabalin a kasapulan ti panangusig iti kapsit ken dadduma pay a prueba iti urogenital system tapno maammuan ti makagapu.

Alerhia

Iti manmano a kasasaad, mabalin nga adda aherhia ti maysa a tao iti kapsit, a maawagan iti human seminal plasma sensitivity. Agparang dayta kas gagangay a lokal wenno sistematiko nga sungbat nga alerhiko no makontak ti pluido a nakapsit. Awan ti maysa a protina iti kapsit a makagapu iti reaksion. Mabalin nga agparang dagiti sintoma kalpasan ti umuna a pannakidenna wenno kalpasan ti sumaruno a pannakidenna. Ti alerhia iti kapsit ket mailasin manipud iti alerhia iti latex babaen ti panangikeddeng no agpukaw dagiti sintoma no usaren ti kondom. Masansan a naballigi unay dagiti panangagas a mangkissay iti kinasensitibo iti kapsit.

Pagimbagan kadagiti babbai

Kadagiti adu a kita ti ayup, mabalin a magunggonaan dagiti kabaian iti panagpauneg kadagiti sustansia ken protina manipud iti pluido a nakapsit, para iti taraon, dagiti antibiral ken antibakterial a galad, ken ti nasaysayaat a panagpaburek. Kadagiti tattao, mangipaay ti pluido a nakapsit iti aktibidad nga antibiral iti herpes simplex a birus ken mabalin a mangyalis kadagiti antimikrobial a peptido a cathelicidin ken laktoperrina. Kadagiti billit ken mamalia, dagiti mutualista a bakteria a kas iti Lactobacillus ket naduktalan iti panagiyalis ti pluido.

Ti maysa a panagadal maipapan iti epekto ti kapsit iti pannakaiyakar ti HIV iti lalaki ken babai, agpadpada kadagiti tattao ken dagiti saan a tao a primata (dagiti rhesus macaque), impamatmatna a ti regular a pannakaiparang, iti uneg ti uki, iti kapsit ti nasalun-at a lalaki, ket mangbalbaliw iti mikrobioma iti female reproductive tract (FRT), ken (nupay iti paradoha) mangpasayaat iti resistensia dagiti babbai a mangsaranget iti HIV babaen ti panangaktiboda kadagiti anti-HIV a mekanismo dagiti bagida.

Kagimongan ken kultura

Qigong

Ti qigong ken tradisional a medisina ti Tsina ipangpangrunada ti maysa a kita ti enerhia a maawagan iti 精 (pinyin: jīng, maysa met a morpema a mangirepresentar iti "esensia" wenno "espiritu") – a padpadasen ti maysa a patanoren ken urnongen. Ti "jing" ket seksual nga enerhia ken maibilang a mapukaw iti panagiruar, isu a ti panagsalsal ket maibilang a "enerhia a panagpakamatay" kadagidiay mangar-aramid iti daytoy nga arte. Sigun iti teoria ti qigong, ti enerhia manipud iti adu a dalan/meridiano ket maibaw-ing ken maipan kadagiti seksual nga organo kabayatan ti seksual a panaggartem. Ti sumarsaruno nga panagimas ken panagparuar iti kamaudiananna pagtalawennanto a naan-anay ti enerhia manipud iti sistema. Ti pagsasao a Tsino a 一滴精,十滴血 (pinyin: yì dī jīng, shí dī xuè, a literal a kaipapananna: ti maysa a tedda ti kapsit [ket katupag] ti sangapulo a tedda ti dara) iyilustrarna daytoy a punto.

Ti sientipiko a termino para iti kapsit iti Insik ket 精液 (pinyin: jīng yè, literal: pluido ti kinapateg/jing) ken ti termino para iti semilia ket 精子 (pinyin: jīng zǐ, literal: kangrunaan nga elemento ti kinapateg/jing), dua a moderno a termino nga addaan kadagiti klasiko a reperensia.

Pilosopia ti India

Dagiti Upanishad, dagiti kangrunaan a kasuratan ti Hinduismo, mangiparparangarangda iti teoria ti panamarsua a ti kangatuan a kinatao ket mangbalbaliw iti bagina tapno agbalin a parsua babaen ti panangaramidna iti dakkel a panagregget ken narigat a panagtrabaho (śrama), a maaramid babaen ti tapas wenno "pudot", a maibilang a kapatgan nga elemento iti intero a proseso ti panamarsua. Ti sao a tapas, iti literatura a Sanskrito, ket maawatan a kaipapananna ti seksual a pudot a mangpataud iti biag. Ti ramut a sao a tapas ket kadawyan a nausar a mangiladawan iti seksual a tarigagay ken ayat. Ti sao a kama (tarigagay) ket naikaykaysa iti tapas (pudot) tapno mailawlawag dagiti rikna ken enerhia a mangituggod iti pannakidenna.

Ti koneksion iti nagbaetan ti pudot ti bagi (tapas) ken ti seksual a tarigagay (kama) ket saan laeng a simboliko no di ket masarakan a nairamut iti pisiolohia: "Napudot ti amin a tin-edyer ken nabunga a nataengan". Ti kaunegan a pudot ti bagi, malaksid iti kaadda a nainkasigudan iti sumagmamano a kita ti bagi (nalabbasit a pudot), ket mapataud babaen kadagiti proseso a kas iti "panagkadawyan, panagpasngay, pannangan iti napudot a taraon, seksual a tarigagay" ken dadduma a rikna a kas iti pungtot ken imon. Nupay maibilang a kasapulan ti pudot tapno mataginayon ti biag, ken ti naan-anay a lam-ek ket katupag ti patay, ti nalabes a pudot ti bagi ket "di makaay-ayo ken napeggad" ta mangpataud dayta iti pannakadadael ti bagi babaen ti pannakatunaw iti uneg. Ti kasasaad ti "nainaig a kinalammiis" ti maibilang a kasayaatan.

Dagiti babbai, iti sapasap, maibilangda a napudpudot ngem kadagiti lallaki, pasetna gapu iti panagkadawyan ken panagsikog, a mangiturong iti ad-adu a dara iti aanakan. Ti panagkadawyan, nangnangruna, ket maibilang a nakaro a panagpapudot, maysa a proseso a maiyarig iti "panagburburek" ket ikagkagumaanda a palag-anen babaen kadagiti aramid a kas iti panagmaymaysa bayat ti panagkadawyan, ken panagdigos iti lana dagiti agkadawyan a babbai, malaksid kadagiti ritual. Idiay estado ti India a Kerala, ti dati a ritual a maar-aramid para kadagiti birhen a babbai ket talikettukalyanam, a sadiay dagiti babbalasang ket makiasawa iti maysa nga ubing a lalaki, wenno maysa a lalaki, babaen ti panagpammarang a panagasawa ket kalpasan ti pannakidenna, naisinada nga awan ti aniaman a pagrebbenganda iti maysa ken maysa. Kadagiti babbai a nataenganen iti sekso, ti panagkadawyan ken di natungpal a seksual a tarigagay ket mapapati a mangburek iti darada, a ti pudot ti mamagbalin kadakuada a naranggas ken kababalin, malaksid no regular a palamiisen ida ti kapsit ti lalaki, a maibilang a maysa unay a mangpalamiis a sustansia. Nupay ti nalabes a pudot iti maysa a babai ket kapadpada ti "shakti ken di makita a kinamanagsikog", mabalin a napeggad dayta ket masapul a medmedan, pabassiten ken pagbalinen. Maikagkagumaan a magun-odan daytoy babaen ti "panangigalut", a sadiay dagiti babbai agisuotda kadagiti nainget a makinngato a kawes, bangles ken kuenta; ken "panangserra iti bagi" babaen ti panagdigus iti lana ken pulbos dagiti mula; ken babaen ti regular a pannakidenna. Ti maysa a babai ket makuna a talaga a nalamiis kalpasan ti panagpasngay ken panangpasuso iti anakna laeng.

Kasta met kadagiti lallaki, no awan ti regular a panagparuar, agpupudotda ket mabalin a pagpeggadan. Kadagiti lallaki, in-inut nga agin-init ti kapsit ket, no saan a maiparuar, masapul a mayallatiw dayta iti kundalini babaen kadagiti narigat a pamay-an ti yoga. Dagiti Hindu a lallaki addaanda iti parikut iti nagbaetan ti asetisismo ken erotismo, ta patienda a ti panagkedked iti sekso ket mangyeg iti bileg, ken ti panangpennek kadagiti tarigagayda ket kasapulanda. Kinuna ni Morris Carstairs, iti maysa a report maipapan iti kultura ken panagadal iti personalidad, a dagiti taga-India a lallaki a kasla nasalun-at ket maseknanda unay iti pudno wenno pinanunot a spermatorrea, gapu ta patienda a saan a nalaka a maporma ti kapsit ken "masapul ti 40 nga aldaw, ken 40 a tedted ti dara, tapno mangaramid iti maysa a tedted ti kapsit". Kinunana a no maiparit ti seksual a panagtigtignay, ti resulta ket seksual nga inkontinensia ken ti simmaruno a pannakakonsiensia. Kadagiti babbai, ti katupag a panagbuteng iti pannakapukaw dagiti seksual a pluido ket masarakan kadagiti panagiruar manipud iti uki (sravam), a mapapati a mangpalamiis iti bagi ngem ti pannakapukawna ti mangibati kadakuada a "napudot unay ken di agkikinnaawatan, iti kasasaad ti sakit". Ti danag maipapan iti pannakapukaw ti seksual a pluido ket gapu iti di umiso a pannaka-diagnose ti seksual a panagbasol, gapu ta imbes a ti panangilinteg iti isip ti maysa a tao, ti pannakaipamaysa ket naipamaysa iti sustansia (kapsit, sravam), a nagresulta iti simmaruno a patolohisasion.

Iti Ayurveda, ti termino a kadawyan a maus-usar para iti kapsit ti lalaki ken ti itlog ti babai ket shukra. Dagiti tattao nga addaan iti nasalun-at a shukra ket agparang a napigpigsa ken nataltalged, a kasla agsilnag dagiti matada ken kudilda. Dagidiay awanan iti nangatngato a shukra agparangda a nababannog ken nalilidem, idinto ta marigatanda met iti panagaramid iti bambanag. Ti nawadwad a panaginum iti danum, ken ti umiso a pannakarunaw kadagiti adu ti sustansiana a taraon (gatas, ghee, dagiti nues), ket mangpataud iti nasalun-at a shukra. Kuna ni Charaka a ti brahmacharya (pananglikliklik), umiso a taraon, ken panaginana/turog ket tallo nga adigi ti biag. Ti panagragragsak iti seksual nga aktibidad ket nasalun-at kadagiti napigpigsa nga indibidual, ngem kadagiti nakapkapuy a tattao ad-adda a mangpakapuy dayta kadakuada, ket tarigagayan a mapalag-an babaen ti panagkedked ta isubli dayta ti shukra, a kanayon a mapataud kas resulta ti pannakarunaw ti taraon a kanen ti maysa. Ti Ayurveda saanna nga itantandudo ti di pannakiasawa wenno ti estilo ti panagbiag ti maysa a monghe, ken dina met ipaganetget a ti moralidad ket paset ti seksualidad ti tao. Ti salun-at ti shukra ti maysa nga indibidual ken ti dharmana ket mangikeddeng iti kaadu ti seksual nga aktibidadna; para iti maysa nga apo ti sangakabbalayan kadawyan ti seksual nga ebkas, idinto ta saan a kasta para iti maysa a selibe a monghe.

Pilosopia ti Taga-ugma a Gresia

Idiay Taga-ugma a Gresia, kinuna ni Aristoteles maipapan iti kinapateg ti kapsit: "Para ken ni Aristoteles, ti kapsit ket ti natda a naggapu iti taraon, kayatna a sawen, dara, a naigamer iti kasayaatan a temperatura ken sustansia. Ti kalakian laeng ti makaipaay iti daytoy ta ti kalakian laeng, babaen ti nakaisigudan a kasasaadna, ti addaan iti kasapulan a pudot a mangpataud iti dara nga agbalin a kapsit". Sigun ken ni Aristoteles, adda direkta a pakainaigan iti nagbaetan ti taraon ken ti kapsit: "Dagiti semilia ti ekskresion ti taraontayo, wenno tapno nalawag nga ibaga, kas ti kasayaatan a paset ti taraontayo".

Ti koneksion iti nagbaetan ti taraon ken pisikal a panagdakkel, iti maysa a bangir, ken ti kapsit, iti sabali a bangir, ket nangpalubos ken ni Aristoteles a mangpakdaar maibusor iti "pannakibiang iti seksual nga aktibidad iti nasapa unay nga edad ... [agsipud ta] daytoy apektarannanto ti panagdakkel ti bagida. Ti taraon a mabalin a mangpadakkel iti bagi ket maiyalis iti panagaramid ti kapsit. Kunaen ni Aristoteles nga iti daytoy a kasasaad, dumakdakkel pay laeng ti bagi; ti kasayaatan a panangrugi ti seksual nga aktibidad ket inton 'saanen nga aglaplapusanan' ti panagdakkelna, ta no addan ti bagi iti kaaduanna a kangato, ti panagbalbaliw ti taraon iti kapsit ket dina ikkaten ti kasapulan a material ti bagi".

Kanayonanna, "kunaen kadatayo ni Aristoteles a ti rehion iti aglawlaw dagiti mata ket ti rehion ti ulo a nagbunga iti adu a bukel ("kaaduan ti bukel" σπερματικώτατος), a mangipasimudaag kadagiti sapasap a mabigbig nga epekto iti mata ti seksual a panagragsak ken kadagiti aramid a mangipasimudaag a dagiti bukel ket nagtaud iti likido iti rehion dagiti mata". Mabalin a maipagapu daytoy iti pammati dagiti Pitagoriko a "ti kapsit ket maysa a tedda ti utek [τὸ δε σπέρμα εἶναι σταγόνα ἐγκέφαλου]".

Ti pilosopia a Griego a Estoiko ket nangipagarup ti Logos spermatikos ("seminal a sao") a kas ti prinsipio ti aktibo a rason a pagbalinenna a nabunga ti di aktibo a materia. Ti Hudio a pilosopo a ni Philo ket nagsao met kadagiti seksual a termino ti Logos kas ti maskulino a prinsipio ti rason a nangimula kadagiti bukel ti kinasingpet iti nababai a kararua.

Ti Kristiano a Platonista a ni Clemente ti Alehandria inyaspingna ti Logos iti pisikal a dara kas ti "substansia ti kararua", ket kinunana nga adda dagiti nangipagarup "a ti kapsit ti ayup ket unay ti espuma ti darana". Inyebkas ni Clemente ti panangmatmat dagiti nagkauna a Kristiano a "saan koma ti bukel a masayang wenno maiwaras a di nainkalintegan wenno maimula iti wagas a saan a dumakkel".

Napapati nga dagiti babbai ket adda bukodda a bersion ti Logos, a maidulin iti aanakan ken mairuar bayat ti seksual a panagimas. Naipagarup a ti pannakapagtalinaed ti nangpataud iti histeria ti babai.

Iti intero a relihion ti taga-ugma a Grecia, maibilang ti kapsit a maysa a kita ti miasma, ket ti ritual a panangdalus ket maaramid kalpasan ti panagibukbokna.

Panagraem

Iti dadduma a kagimongan sakbay ti industria, mararaem ti kapsit ken dadduma pay a pluido ti bagi gapu ta patienda a mahikal dagitoy. Ti dara ket maysa a pagarigan ti kasta a pluido, ngem ti kapsit met ket nalatak a pinati nga adda supernatural a nagtaudan ken epekto, isu a naibilang a nasantuan. Pinati dagiti nagkauna a Sumeriano a ti kapsit ket "maysa a nadiosan a banag, nga inted ti Enki iti sangatauan", ti dios ti danum. Patienda a ti kapsit ti maysa a dios ket addaan iti nakaskasdaaw a pannakabalin a mangpataud iti annak. Iti mitolohia ti Sumeria, idi naimula ti bukel ni Enki iti daga, dayta ti nangpataud iti bukbukod a panagdakkel ti walo a mula a di pay pulos nagbiag. Naipagarup a ni Enki ti nangparsua kadagiti karayan ti Tigris ken Euprates babaen ti panagmasturbar ken panagparuar kadagiti awanan danum a karayan. Pinati dagiti Sumeriano a ti tudo ket kapsit ti langit a dios a ni An, a bimmaba manipud langit tapno mangsikog iti asawana, ti diosa ti daga a ni Ki, isu a nangpataud iti amin a mula iti daga.

Ti agkabsat a bulbulo ti orchid ket naipagarup a kas kadagiti testis, a dayta ti etimolohia ti sakit nga orchiditis. Adda idi pammati dagiti nagkauna a Romano a nagtaud ti sabong manipud iti naibukbok a bin-i dagiti nagdakep a satiro.

Iti adu a mitolohia iti intero a lubong, ti kapsit ket masansan a maibilang a kapadpada ti gatas ti suso. Iti tradision ti Bali, maibilang dayta a panangisubli wenno panangsubbot iti gatas ti ina iti maysa a metapora ti taraon. Ti asawa a babai pakanenna ti asawana a lalaki, a mangsubad kenkuana iti kapsitna, ti gatas ti kinamanangngaasi ti tao.

Ti libro ni Nancy Friday, Men in Love – Men's Sexual Fantasies: The Triumph of Love over Rage (1982), ipamatmatna a ti panangalun-on iti kapsit ket nangato iti iskala ti kinasinged ti lalaki.

Espionahe

Idi naduktalan ti British Secret Intelligence Service a nakaaramid ti kapsit iti nasayaat a di makita a tinta, kinuna ni Sir Mansfield George Smith-Cumming maipapan kadagiti ahente a "Tunggal tao [ket] bukodna a estilete" (Ingles: Every man [is] his own stylo).

Panangalun-on

Espiritual

Seksual

Dagiti eupemismo (iti Ingles)

Kitaen pay

• Cum shot
• Donasion ti semilia
• Mangpapaut ti kapsit
• Milt
• Pangpagalis ti uki
• Protina ti pluido ti kapsit
• Spermadhesin
• Spermatozoon