Kappon ti Sobiet

Ti Kappon ti Sobiet (Ruso: Советский Союз, tr. Sovetsky Soyuz), opisial a ti Kappon dagiti Sosialista a Republika ti Sobiet (USSR; Ruso: Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик, tr. Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik; IPA: [sɐˈjus sɐˈvʲetskʲɪx sətsɨəlʲɪˈstʲitɕɪskʲɪx rʲɪsˈpublʲɪk] (dengngen); naipangyababa iti Ingles kas ti СССР, SSSR), ket maysa idi a batay-linteg a sosialista nga estado nga adda idiay Eurasia iti nagbaetan ti 1922 ken 1991.

Kappon dagiti Sosialista a Republika ti Sobiet Dadduma a nagnagan Союз Советских Социалистических Республик Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik
1922–1991
Wagayway Estado a Kayarigan
Napili a pagsasao: Пролетарии всех стран, соединяйтесь! (Pannakaisurat: Proletarii vsekh stran, soyedinyaytes'!) Ingles: Dagiti Agob-obra iti lubong, agkaykaysa!
Nailian a kanta: "Nailian a Kanta iti Kappon ti Sobiet" (1944–1991)
Ti Kappon ti Sobiet kalpasan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Moscow
Sapasap a sasao	Ruso, ken dadduma pay
Relihion	Ateismo
Nagan dagiti umili	Sobiet
Gobierno	Kappon, Marxista–Leninista maymaysa a partido sosialista nga estado
Sapasap a Sekretario
• 1922–1952	Joseph Stalin (immuna)
• 1991	Vladimir Ivashko (naudi)
Daulo iti Estado
• 1922–1938	Mikhail Kalinin (immuna)
• 1988–1991	Mikhail Gorbachev (naudi)
Daulo iti Gobierno
• 1922–1924	Vladimir Lenin (immuna)
• 1991	Ivan Silayev (naudi)
Lehislatura	Kangatuan a Sobiet
• Akinngato a kamara	Sobiet iti Kappon
• Akinbaba a kamara	Sobiet dagiti Nationalidad
Historikal a panawen	Entregubat a paset ti panawen / Nalamiis a Gubat
• Tulag iti Pannakapartuat	30 Disiembre 1922
• Natunaw ti Kappon	26 Disiembre 1991
Kalawa
1991	22,402,200 km2 (8,649,500 sq mi)
Populasion
• 1991	293047571
Kuarta	Rublo ti Sobiet (руб) (SUR) (SUR)
Sona ti oras	UTC+2 to +13
Kodigo ti panagtawag	7
TLD ti internet	.su2
Sinaruno Simmaruno Ruso a SFSR Transkaukasiaa SFSR Ukraniano a SSR Bielorrusia a SSR Rusia Georgia Ukrania Moldova Belarus Armenia Azerbaijan Kazakhstan Uzbekistan Turkmenistan Kyrgyzstan Tajikistan Estonia3 Latvia3 Lituania3
^ Idi 21 Disiembre 1991, sangapulo ket maysa kadagidi sosialista a republika ket nagirangarangda iti Alma-Ata (a ti maika-12 a republika ti – Georgia – ket adda nga agpalpaliiw) a ti panakaporma iti Mankomunidad dagiti Nawaya nga Estado ti Kappon dagiti Sosialista a Republika ti Sobiet ket awanen. ^ Nainaganan idi 19 Septiembre 1990, nga adda kadagiti sumakbay. ^ Dagiti gobierno ti Estonia, Letonia, ken Lituania ket bukodda a maipanunutan nga isuda ket agtultuloy ken saan a maikabagian kadagiti nairaman a republika ti Sobiet. Ti Rusia ket makitkitana ti Estonia, Letonia, ken Lithuania a SSR a kas legado a sakop a republika iti USSR ken dagiti simmaruno dagiti moderno nga estado ti Baltiko. Ti gobierno ti Estados Unidos ken dagiti sabsabali a pagilian ket saanda a binigbigan ti pannakaikappon iti Estonia, Letonia, ken Lituania iti USSR a kas maysa a legado a pakaitipon.

Ti Kappon ti Sobiet ket maysa idi a maymaysa a partido nga estado a tinurayan babaen ti Partido Komunista manipud idi nabangon aginggana idi 1990.^[1] Maysa a kappon dagiti 15 subnational a republika ti Sobiet, ti estado ti Sobiet ket naipatakder babaen ti maysa a naisentro a nagato a gobierno ken ekonomia.

Ti Ruso a Rebolusion iti 1917 ket gapuanan ti panatuang ti Ruso nga Imperio. Kalpasan ti Ruso a Rebolusion, adda idi ti panagsagsagaba para iti bileg a nagbaetan ti partido a Bolshevik, nga indauloan babaen ni Vladimir Lenin, ken ti kontra-komunista a Puraw a tignay. Idi Disiembre 1922, dagiti Bolshevik ket nangabakda iti sibil a gubat, ken naporma ti Kappon manipud kadagiti panagtitipon ti Pederatibo a Sosialista a Republika ti Ruso a Sobiet, ti Transkaukasia a Sosialista a Pederatibo ti Sobiet a Republika, ti Ukraniano a Sosialista a Republika ti Sobiet and the Byelorussian Soviet Socialist Republic.

Kalpasan ti ipupusay ni Vladimir Lenin idi 1924, ni Joseph Stalin ket isu ti nagturay,^[2] a nagidaulo it USSR babaen ti a programa ti panagindustrialisasion. Ni Stalin ket nangibangon ti maysa a naplano nga ekonomia.^[2]

Idi Hunio 1941, ti Nasi nga Alemania ken dagiti kumaduanna ket rinautda ti Kappon ti Sobiet, a daytoy ti nangbettak ti di-mangriribo a tulag, a pinirmaan dayta naibaga a naaudi idi 1939. Kalpasan ti uppat a tawen a panakilablaban, ti Kappon ti Sobiet ket rimsua a kas dagiti dua a nalatak a bileg iti lubong, a ti maysa pay ket ti Estados Unidos.

Ti Kappon ti Sobiet ken dagiti bukodna a satelite nga estado ti Dumaya a Europa, a namammoan a kas ti Akindaya a Pagkaykaysaan, ket nakisuppiat iti Nalamiis a Gubat, daytoy ket ti maysa a nabayag a sangalubongan nga a prolonged global ideolohiko ken politiko a panagsagsagaba a kasupiatna ti Estados Unidos ken dagiti bukodna a Akinlaud a kumaduaan, a daytoy ket pinanawanna met laeng gapu ti panakaisangona iti panagrigat ti ekonomia ken dagiti domestiko ken ganganaet a yaalsa ti politika.^[3][4] Iti naladaw a panawen ti 1980, ti naudi a daulo ti Sobiet a ni Mikhail Gorbachev ket nagpadas ti panagrepormana ti estado kadagiti annurotenna iti perestroika ken glasnost, ngem ti Kappon ti Sobiet narba ken daytoy ket pormal a natunaw idi Disiembre 1991 kalpasan ti napaay a kudeta ti Agosto.^[5] Ti Ruso a Pederasion ket nagitultuloy kadagiti karbengan ken obligasionna.^[6]

Heograpia, klima ken katutubo

Nangruna nga artikulo: Heograpia iti Kappon ti Sobiet

Daytoy ket adda ti kalawa a 22,402,200 kuadrado kilometro (8,649,500 sq mi), ti Kappon ti Sobiet ket isu ti kadakkelan nga estado iti lubong. Ti kadakkelan nga estado iti lubong, tatta nga aldawen ket ti Rusia, a daytoy ket rimsua manipud iti USSR kalpasan ti panakapaay daytoy. Sumaksakop iti pagkanem a kalawa iti rabaw ti Daga, ti kadakkelna ket maipada iti Amianan nga Amerika. Ti Europeano a paset daytoy ket buklen ti pagkapat a kalawa iti daytoy a pagilian, ken daytoy idi ti sentro ti kultura ken ekonomia. Ti dumaya a paset idiay Asia ket gumay-at idiay Taaw Pasipiko aginggana ti daya ken Apganistan iti abagatan, ken awan unay ti populasionna. Daytoy ket nawatiwat iti 10,000 kilometro (6,200 mi) ti daya aginggana iti laud a bumallasiw kadagiti 11 sona ti oras, ken gangani a 7,200 kilometro (4,500 mi) iti amianan aginggana iti abagatan. Adda daytoy ti lima a sona ti klima: tundra, taiga, estepa, desierto, ken kabambantayan.

Ti Kappon ti Sobiet ket tagikuana ti kaatiddogan a pagbeddengan iti lubong, a marukrukod iti agarup a 60,000 kilometro (37,000 mi), dua a pagkatlo daytoy ket pantar iti Taaw Artiko. Iti ballasiw ti Nailet a Baybay Bering ket ti Estados Unidos. Ti Kappon ti Sobiet ket pagbeddenganna ti Apganistan, Tsina, Czechoslovakia, Pinlandia, Hungaria, Iran, Mongolia, Amianan a Korea, Norwega, Polonia, Romania, ken Turkia manipud idi 1945 aginggana idi 1991.

Ti kaatiddogan a karayan ti Kappon ti Sobiet ket isu idi ti Irtysh. Ti kangatuan a bantayna ket isu idi ti Komunismo a Pantok (tattan ket ti Ismail Samani a Pantok) idiay Tajikistan, iti7,495 metro (24,590 ft). Ti kadakkelan a danaw iti lubong, ti Baybay Kaspio, ket nagrunaan a naisanglad iti Kappon ti Sobiet. Ti kadakkelan a di-naapgad a danum ken kaadaleman, ti Danaw Baikal, ket adda idi idiay Kappon ti Sobiet.