Ísafjörður

Fyrir fjörðinn, sjá Ísafjörður (Ísafjarðardjúpi). Fyrir sveitarfélagið, sjá Ísafjarðarbær. Fyrir aðrar merkingar orðsins, sjá Ísafjörður (aðgreining).

Ísafjörður er þéttbýlisstaður á Eyri við Skutulsfjörð í Ísafjarðardjúpi. Hann er þjónustumiðstöð sveitarfélagsins Ísafjarðarbæjar og er stærsti byggðakjarninn innan þess. Íbúar voru 2.679 árið 2024.

Ísafjörður
Bær
Ísafjörður, 2019
Ísafjörður Staðsetning Ísafjarðar
Hnit: 66°4′25.60″N 23°8′30.19″V
Land	Ísland
Landshluti	Vestfirðir
Kjördæmi	Norðvestur
Sveitarfélag	Ísafjarðarbær
Mannfjöldi  (2024)[1]
• Samtals	2.679
Heiti íbúa	Ísfirðingar[2]
Póstnúmer	400
Vefsíða	isafjordur.is

Næsta þéttbýli við Ísafjörð (sem tilheyrir líka Ísafjarðarbæ, eitt af nokkrum), er Hnífsdalur.

Saga

Samkvæmt Landnámabók var Skutulsfjörður fyrst numinn af Helga magra Hrólfssyni á 9. öld. Hann valdi sér staðinn vegna góðra aðstæðna til sjósóknar og búsetu. Fjarðarbotnarnir urðu miðstöðvar fyrir sjómenn og bændur sem stunduðu bæði fiskveiðar og búskap.^[3]

Á 16. öld fór Ísafjörður að taka á sig mynd sem verslunarstaður. Erlendir kaupmenn, einkum frá Englandi, Frakklandi, Hollandi og Þýskalandi, sóttu staðinn heim til að kaupa fisk og aðrar vörur. Á sama tíma voru galdraofsóknir tíðar á Vestfjörðum, og Ísafjörður varð ekki undanskilinn. Margir voru dæmdir fyrir galdra og sendir í útlegð til Hornstranda.

Ísafjörður var einn þeirra 6 verslunarstaða á Íslandi sem fengu kaupstaðarréttindi árið 1786 (hinir voru Reykjavík, Akureyri, Eskifjörður, Grundarfjörður og Vestmannaeyjar). Á Neðstikaupstað í bænum má enn finna elstu timburhús landsins, m.a. Krambúð (1757), Faktorshús (1765), Tjöruhúsið (1781) og Turnhúsið (1784).^[4] Árið 1816 missti bærinn kaupstaðarréttindi til Grundarfjarðar, sem hafði verið sviptur þeim árið 1807, en endurheimti þau árið 1866. Þá náði land kaupstaðarins yfir Eyrina og stóran hluta Eyrarhlíðar. Áður hafði það heyrt undir Eyrarhrepp.

Á 19. öld tók Ísafjörður að vaxa sem miðstöð sjávarútvegs.Bæjarstæðið var kjörið fyrir fiskvinnslu og siglingar, og það laðaði að sér fólk víðs vegar af landinu. Á fyrri hluta 20. aldar hélt Ísafjörður áfram að vaxa sem miðstöð fiskvinnslu, Hafnarstarfsemi og útgerð stækkaði verulega, og íbúafjöldi jókst. Ný hús voru reist í danska stílnum, sem einkenna bæinn enn í dag.^[5] Eftir hnignun í sjávarútvegi á miðri 20. öld fluttu margir suður eða til útlanda í atvinnuleit. Endurreisn hófst með aukinni fjárfestingu í menntun, ferðaþjónustu og fiskvinnslu.

Í dag er Ísafjörður enn miðstöð sjávarútvegs og þjónustu á Vestfjörðum. Bærinn hefur orðið að vinsælum áfangastað fyrir ferðamenn, sem sækja í náttúrufegurðina, söguna og menningarlífið.

Kaupstaðurinn og Eyrarhreppur sameinuðust aftur 3. október 1971, þá undir nafni Ísafjarðarkaupstaður.^[6] Í júní 1994 bættist Snæfjallahreppur við sveitarfélagið og í desember 1995 Sléttuhreppur^[7][8] sem hafði þá verið í eyði í meira en fjóra áratugi. Hinn 1. júní 1996 sameinaðist Ísafjarðarkaupstaður 5 öðrum sveitarfélögum á Vestfjörðum: Flateyrarhreppi, Mosvallahreppi, Mýrahreppi, Suðureyrarhreppi og Þingeyrarhreppi, undir nafninu Ísafjarðarbær.^[9][10]

Menning og menntun

Listahátíðin Aldrei fór ég suður, sem var fyrst haldin árið 2004, hefur vaxið úr litlum viðburði í eitt stærsta tónlistarhátíð landsins sem dregur að sér tónlistarfólk og gesti hvaðanæva af landinu. Aðrar menningarhátíðir á Ísafirði eru t.d. Skreiðardagurinn og Sjómannadagurinn sem halda á lofti tengslum við sögu og menningu sjávarútvegsins.

Menntaskólinn á Ísafirði er einnig stór þátttakandi í samfélagslífinu með námsframboði á fjölbreyttum sviðum. Háskólasetur Vestfjarða, stofnað árið 2005, býður upp á meistaranám í haf- og strandsvæðastjórnun og dregur að sér nemendur frá mörgum löndum. Tónlistarskóli Ísafjarðar er eini tónlistarskólinn á Vestfjörðum og er með blásarasveit.

Nokkur söfn laða að sér bæði heimamenn og ferðamenn. Sjóminjasafn Vestfjarða er staðsett í Turnhúsinu og sýnir söguleg munstur sjávarútvegsins. Safnið hýsir meðal annars gömul fiskiskip og sjómunarefni. Ísafjörður er einnig heimkynni Byggðasafns Vestfjarða sem er til húsa í Neðstakaupstað, þar sem gestir geta skoðað safn af fornmunum, húsgögnum og öðrum gripum tengdum sögu bæjarins og nágrennis. Einnig má nefna Listasafn Ísafjarðar, sem hýsir sýningar á samtímalist eftir innlenda og erlenda listamenn.

Íþróttir

• Íþróttafélagið Vestri
• Knattspyrnufélagið Hörður
• Sæfari, siglingafélag

Myndir

• 
  Ísafjörður (1889)
• 
  Ísafjörður um 1900
• 
  Eyrin og Ísafjarðarkirkja
• 
  Veitingahúsið Faktorshúsið í Hæstakaupstað
• 
  Eyri í Skutulsfirði. Mynd tekin úr Naustahvilft.
• 
  Gamla sjúkrahúsið, þar er nú bókasafn.