ბერძნული მითოლოგია

ძველბერძნული მითოლოგია — ნაკრები ძველი ბერძნების მითებისა და ისტორიების, რომლებიც მათ ღმერთებსა და გმირებს, ასევე სამყაროს მოწყობას და მათი საკუთარი კულტისა და რიტუალური პრაქტიკის დასაბამსა და მნიშვნელობას ეხება. თანამედროვე მკვლევრები ამ მითებს იყენებენ ძველი საბერძნეთისა და ძველი ბერძნული ცივილიზაციის რელიგიური და პოლიტიკური ინსტიტუტების შესასწავლად, ასევე თვით ამ მითების შექმნის ბუნების გამოსაკვლევად^[1].

ბერძნული სამება და დედამიწის სამი სამეფოს განაწილება: ზევსი ღმერთი (ზეცა), პოსეიდონი (ზღვები და ოკეანეები) და ჰადესი (ქვესკნელი). თეოსები (მცირე ღმერთები) ამ სამების შვილები არიან.

ზევსის ბიუსტი ნაპოვნი ოტრიკოლიში, იტალია.

ბერძნული მითოლოგია წარმოდგენილია როგორც თხრობით ფორმის ნიმუშების დიდი რაოდენობით, ასევე გამომსახველობით ხელოვნებაშიც, როგორიცაა მაგ. მხატვრობა კერამიკულ ლარნაკებზე და მისთ. ბერძნულ მითებში ახსნილია სამყაროს დასაბამი და სხვადასხვა ღმერთების, ქალღმერთების, გმირებისა თუ მითური ქმნილებების ცხოვრებისა და თავგადასავლების დეტალები. ეს ამბები თავდაპირველად ზეპირსიტყვიერად ვრცელდებოდა ზეპირ-პოეტური ტრადიციით, თუმცა ამჟამად ბერძნული მითები ძირითადად ბერძნული ლიტერატურიდან არის ცნობილი. უძველესი ლიტერატურული წყარო, ილიადასა და ოდისეას ეპიკური პოემები, ძირითადად ტროას ომის გარშემო მომხდარ მოვლენებს მოგვითხრობს. ჰომეროსის თანამედროვე ჰესიოდოსის ორი პოემა, „თეოგონია“ და „შრომები და დღეები“ მოიცავს სამყაროს გენეზისის აღწერას, ღვთიური მმართველების იერარქიას, ადამიანთა ცხოვრების ეპოქებს, მსხვერპლთშეწირვის პრაქტიკის დასაბამს და მისთ. მითები ასევე შემონახულია ჰომეროსის ჰიმნებში, ძვ. წ. V საუკუნის პერიოდის ტრაგედიებში, ელინისტური ეპოქის მწერალთა და მეცნიერთა ნაშრომებში, რომის იმპერიის პერიოდის მწერლების, როგორიცაა პლუტარქე და პუსანიასი, წერილებში.

ბერძნულ მითოლოგიას უდიდესი გავლენა ჰქონდა დასავლური ცივილიზაციის კულტურაზე, ხელოვნებასა და ლიტერატურაზე და დღემდე დასავლური მემკვიდრეობისა და ენის ნაწილად რჩება ძველ დროში ბერძნებს სწამდათ, რომ სამყაროს ძლევამოსილი უკვდავი ღმერთები მართავდნენ. ხოლო ამბებს ღმერთებზე და გმირებზე მითები ეწოდება. ძველი ბერძნები მითურ სცენებს ლარნაკებზე, თასებსა და სხვა ნივთებზე ხატავდნენ. ასე რომ, მითები ასეთი გზითაც შემოგვრჩა. 2000 წლის წინ საბერძნეთი ქანდაკებებითა და მითური ფრიზებით იყო დამშვენებული მრავალი ტაძარი იყო აღმართული. მაგრამ დღეს მათგან ნანგრევებიღაა შემორჩენილი.

ღმერთები

ბერძნულად(ტრანსლიტ.)	რომაული სახელი	რანგი, ნათესაური კავშირები სხვა ღმერთებთან, ფუნქცია, განსაკუთრებული თვისებები	ატრიბუტები	გამოსახულება
ურანოსი		ცის მეუფე, ღმერთების მამამთავარი
კრონოსი		პირველი თაობის დიდი ღმერთი (ზევსის, პოსეიდონის, ჰადესის, ჰერას, დემეტრას, ჰესტიას მამა).	ქვიშის საათი, ნამგალი
ზევსი Ζεύς [Zeus]	იუპიტერი	რანგი I, ღმერთების მამა, ელვის, ჭექა-ქუხილისა და ჰაერის განმგებელი კრონოსისა და რეას უფროსი ვაჟი პოსეიდონის, ჰადესის, ჰერას, დემეტრას უმცროსი ძმა ათენას, აპოლონის, არტემიდეს, არესის, აფროდიტეს, ჰერმესის, დიონისეს, ჰერაკლეს და ა.შ. მამა ციური სხეული: პლანეტა იუპიტერი	არწივი, ელვის სხივთკონა, სკიპტრა, ზოგჯერ გამარჯვების ქალღმერთიც ნიკე
პოსეიდონი Ποσειδῶν [Poseidōn]	ნეპტუნი	რანგი II, ზღვის (აქ; ატლანტის ოკეანე, მისი სამფლობელო ადგილი ატლანტის ოკეანე და ხმელთაშუა ზღვის), აგრეთვე მიწისძვრისა და ცხენების ღმერთი ზევსის უფროსი ძმა კრონოსისა და რეას ვაჟი მოკვდავ კლეითოსთან ერთად გააჩინა ხუთი ტყუპის ცალი ვაჟი; შეუუღლდა ამფიტრიტეს ტრიტონის მამა სამყაროს განაწილებისას ზევსს ერგო ცა, ჰადესს მიწისქვეშეთი ხვდა წილად, ხოლო პოსეიდონს – დედამიწა და ოკეანე	სამკაპი, საომარი ეტლი, დელფინი
ჰერა Ἥρα [Hērā]	იუნონა	რანგი III, ოჯახის ქალღმერთი, ქორწინების, დედობისა და დაბადების განმგებელი მშობიარეთა დამხმარე ზევსის უაღრესად ეჭვიანი მეუღლე არესის, ჰეფესტოს, ჰებეს და ა. შ. დედა ზევსის და	ფარშავანგი, გუგული, სამეფო თავსაკრავი, ბროწეული, მარცვლეული კულტურები
დემეტრა Δημήτηρ [Dēmētēr]	ცერერა	რანგი IV, მიწის ქალღმერთი, ზევსის და, ქალღმერთი დედა, ნაყოფიერების ღმერთი სამსახოვანი ქალღმერთი სხვადასხვა მანიფესტაციებში, ანუ გამოვლინებებში: ქალწული, დედა, ან მოხუცი ქალი ზევსის გაუთხოვარი და საყვარელი ხელოვნებაში მჭიდროდ არის დაკავშირებული მის ქალიშვილ პერსეფონესთან და მის მეუღლესთან ჰადესთან პლუტონის დედა	ოქროს თაველის გვირგვინი, ჩირაღდანი, კალათი ატმითა და ყვავილებით, ლაბრისი (ორპირა ნაჯახი)
აპოლონი Ἀπόλλων [Apollōn]	აპოლო	რანგი V, პოეზიის, სინათლის, შავი ჭირისა და წინასწარმეტყველების ღმერთი მუზების წინამძღოლი (თანასახელი: Musagetes) გათანაბრებულია ფებოსთან (მზის ღმერთი) ზევსისა და ტიტანინის ვაჟი ლეტო უცოლო, ასკლეპიოსის მამა არტემიდეს ტყუპის ცალი ძმა ციური სხეული: მზე	კითარა (სიმებიანი ინსტრუმენტი), მშვილდ-ისარი
არტემიდე Ἄρτεμις [Artemis]	დიანა	რანგი VI, ნადირობისა და მთვარის ქალწული ღმერთქალი (სელენესთან ერთად) ზევსისა და ლეტოს ქალიშვილი აპოლონის ტყუპის ცალი და (აპოლონი = მზის ღმერთი ჰელიოსი, არტემიდე = მთვარის ღმერთქალი სელენე) არ გათხოვილა, არცერთ მამაკაცს მისცემია, არამედ იყო თავისუფალი და უშვილო ციური სხეული: მთვარე	ისარი და ვერცხლის მშვილდი, კაპარჭი, აბზინდა, ფურირემი, ნამგალა მთვარე
ათენა Ἀθηνᾶ [Athēnā]	მინერვა	რანგი VII, სიბრძნის ქალღმერთი, გმირების, ქალაქების, მიწათმოქმედების, ხელოვნებათა და მეცნიერებების, ქალური ხელსაქმის, (სტრატეგიული) ბრძოლისა და მშვიდობის დამცველი, ქალაქ ათენის ქალღმერთი (პალასი) ზევსისა და მეტისის საყვარელი ქალიშვილი გაუთხოვარი ქალი; გააუპატიურა ჰეფესტომ და შეეძინა ერექთონიოსი, ერექთევსის მამა; ჰეფესტოსთან ერთად განაგებდა ათენს	ბუ, ზეთისხილის ხე, ჩაფხუტი, შუბი, ფარი, გველი
არესი Αρης [Arēs]	მარსი	რანგი VIII, დამანგრეველი ომის ღმერთი ზევსისა და ჰერას კანონიერი ვაჟი დემოსისა და ფობოსის მამა მამა ცოლქმრული ერთგულების დამრღვევი სასიყვარულო კავშირი აფროდიტესთან ციური სხეული: პლანეტა მარსი	ჩირაღდანი, ძაღლი და სვავი, შუბი, ფარი, მუზარადი
აფროდიტე Ἀφροδίτη [Aphroditē]	ვენერა	რანგი IX, სიყვარულისა და მშვენიერების ქალღმერთი ორ სხვადასხვა ფიგურას ჰქვია ეს სახელი: 1. ურანუსის უფროსი ქალიშვილი, რომელიც ზეციურად იწოდება (აფროდიტე ურანია) გაჩნდა ზღვის ქაფში 2. ზევსის უმცროსი ქალიშვილი და ჩვეულებრივად იწოდება დიონეს ნაშვილები ქალიშვილი ჰეფესტოს ცოლი ციური სხეული: პლანეტა ვენერა, სხვა სახელები: 1. (უფროსი): ანადიომენე (ზღვიდან ამოსული), ურანია (ზეციური, ანუ ურანოსის შთამომავალი) 2. (უმცროსი): მელაინა (შავი), ანდროფონოსი (კაცთა შემმუსვრელი), ეპიტიმბიდია (სამარხებზე მდგარი)	გედი, ბატი, მტრედი, ნიჟარა, ქამარი, სარკე, მურტი, ვაშლი და ა.შ.
ჰერმესი (Ἑρμῆς [Hermēs]	მერკური	რანგი X, ქურდების, ვაჭრობისა და მოგზაურთა ღმერთი. ღმერთების შიკრიკი, მაცნე ზევსისა და ნიმფეს ვაჟი მაია პანის, დაფნეს, ჰერმაფროდიტოს, აბდეროს და ავტოლიკოს მამა ციური სხეული: პლანეტა მერკური	კადუცეუსი
ჰეფესტო Ἥφαιστος [Hēphaistos]	ვულკანუსი	რანგი XI, ვულკანის, ცეცხლის, სამჭედლო ხელოვნებისა და არქიტექტურის ღმერთი (ღმერთებს სასახლეებს უგებდა, ხოლო ადამიანებს უბოძა სახლის მშენებლობის ხელოვნება.); ციკლოპებთან ერთად ზევსისთვის ელვასა და მეხს სჭედდა ჰერას ვაჟი (ჩაისახა მარტოდ პართენოგენეზში) ზევსმა, იმის გამო, რომ სურდა საკუთარ დედას მის წინააღმდეგ დახმარებოდა ოლიმპოდან მოისროლა და მას შემდეგ ხუკად, კუნტად იქცა. შერიგების ნიშნად ზევსმა ის ჩვეულებრივ აფროდიტესთან შეაუღლა, ხოლო აფროდიტემ მას არესთან უღალატა
დიონისე Διόνυσος [Dionysos]	ბახუსი	რანგი XII, ღვინის, მეურნეობისა და თრობის (ექსტაზის) ღმერთი ღმერთებს შორის ყველაზე უმცროსი დემეტრას, იოს, დიონეს, პესეფონეს, ლეთეს ან სემელეს, და ზევსის ვაჟი
ჰესტია Ἑστία [Hestiā]	ვესტა	რანგი XIII, ოჯახური თანხმობის, ოჯახური კერის ცეცხლის მფარველი ქალღმერთი გაუთხოვარი ქალწული ზევსის უფროსი და	პალადიონი
ჰადესი ᾍδης [Hāides]	პლუტონი	რანგი XIV, ზევსის ძმა ქვესკნელის მპყრობელი მისი თანმხლებნი არიან თანატოსი „სიკვდილი“ და ჰიპნოსი „ძილი“	სიუხვის რქა სამთავიანი კერბეროსი
პერსეფონე Περσεφόνη [Persephonē]	პროზერპინა	რანგი XV, ზევსისა და დემეტრეს ქალიშვილი ქვესკნელის მეფე ოთხი თვე ჰადესთან ყოფნა, უნაყოფო დრო თანასახელი კორე (Κόρη = „ქალიშვილი“)	ჩირაღდანი
ჰერაკლე Ἡρακλῆς [Hērāklēs]	ჰერკულესი	რანგი XVI, ნახევარღმერთი ცნობილი გახდა თავისი 12 საქმით ზევსისა და ალკმენეს ვაჟი	ლომის ბეწვი, კომბალი, მშვილდი და კაპარჭი
ჰებე Ἥβη [Hēbē]	იუვენტა	რანგი XVII, ახალგაზრდობის ქალღმერთი გახდა ჰერაკლეს ცოლი, როცა ის ოლიმპოზე ავიდა არესისა და ათენას და

დამატებითი ლიტერატურა

• Gantz, Timothy (1993). Early Greek Myth: A Guide to Literary and Artistic Sources. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-4410-X.
• გრეივზი, რობერტი [1955] (1993). The Greek Myths, Cmb/Rep, Penguin (Non-Classics). ISBN 0-14-017199-1.
• Hamilton, Edith [1942] (1998). Mythology, New, Back Bay Books. ISBN 0-316-34151-7.
• Kerenyi, Karl [1951] (1980). The Gods of the Greeks, Reissue, Thames & Hudson. ISBN 0-500-27048-1.
• Kerenyi, Karl [1959] (1978). The Heroes of the Greeks, Reissue, Thames & Hudson. ISBN 0-500-27049-X.
• Luchte, James (2011). Early Greek Thought: Before the Dawn. Bloomsbury. ISBN 0567353311.
• Morford M.P.O., Lenardon L.J. (2006). Classical Mythology. Oxford University Press. ISBN 0-19-530805-0.

რესურსები ინტერნეტში

• Library of Classical Mythology Texts დაარქივებული 2007-09-15 საიტზე Wayback Machine. translations of works of classical literature
• LIMC-France დაარქივებული 2016-06-25 საიტზე Wayback Machine. provides databases dedicated to Graeco-Roman mythology and its iconography.
• Theoi Project, Guide to Greek Mythology biographies of characters from myth with quotes from original sources and images from classical art
• Martin P. Nilsson, The Mycenaean Origin of Greek Mythology, on Google books