გერმანული ენა

გერმანული ენა (გერმ. Deutsch [ˈdɔʏtʃ]) — გერმანიის, ავსტრიისა და ლიხტენშტაინის ოფიციალური და შვეიცარიის, ლუქსემბურგისა და ბელგიის ერთ-ერთი ოფიციალური ენა. გერმანული ინგლისურთან, ნიდერლანდურთან და ფრიზიულთან ერთად ინდოევროპული ოჯახის დასავლეთ-გერმანიკული ენების ჯგუფს მიეკუთვნება.^[1]

გერმანული ენა deutsche Sprache
გავრცელებულია	გერმანია  ავსტრია  შვეიცარია  ყაზახეთი  პოლონეთი  იტალია  პარაგვაი  ლუქსემბურგი  რუმინეთი  ჩეხეთი  უნგრეთი  საფრანგეთი  უკრაინა  ლიხტენშტაინი  დანია  ბელგია  ნამიბია  სლოვაკეთი  სლოვენია
მოლაპარაკეთა რაოდენობა	მშობლიური ენა: დაახ. 105 მლნ. მეორე ენა: დაახ. 80 მლნ.
ოფიციალური სტატუსი	გერმანია[1]  ავსტრია[1]  ლიხტენშტაინი[2]  შვეიცარია[1]  ლუქსემბურგი[3]  ბელგია[4]  ევროკავშირი[5]
ლინგვისტური კლასიფიკაცია	ინდო-ევროპული ენები გერმანიკული ენები დასავლეთ-გერმანიკული ენები გერმანული ენა
დამწერლობის სისტემა	ლათინური დამწერლობა
ენის კოდები	ISO 639-1: de ISO 639-2 ger (B) deu (T)
ვიკისივრცე
ენის თარგი	{{Lang-de}}
ვიკისივრცეში არის ვიკიპედია — გერმანული ენა

გავრცელება და სტატუსი

ოფიციალური ენა

• გერმანია
• ავსტრია
• ლუქსემბურგი =>

ფრანგულთან და ლუქსემბურგულთან ერთად.

• ევროპის კავშირი
• ბელგია =>

ფრანგულთან და ნიდერლანდურთან ერთად.

• იტალია: ტრენტინო-ალტო-ადიჯე
• ლიხტენშტაინი
• შვეიცარია =>

ფრანგულთან, იტალიურთან და რეტო-რომანულთან ერთად.

• დანია

გავრცელების არეალი

• გერმანია
• ავსტრია
• შვეიცარია
• ლუქსემბურგი
• დანია: ჩრდილოეთ შლეზვიგი
• საფრანგეთი: ელზასი და ლოთარინგია
• პოლონეთი: აღმ. პომერანია და აღმ. სილეზია

• რუმინეთი
• ყაზახეთი

• აშშ
• კანადა
• ნამიბია
• სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები

სიტყვა „deutsch“-ის ეტიმოლოგია

ეტიმოლოგიურად სიტყვა „deutsch“ მომდინარეობს ძველგერმანული სიტყვისგან „თიოდა“ (thioda, thiodisk), რაც „ხალხის კუთვნილს“, „ეროვნულს“, „ხალხის ენაზე მოლაპარაკეს“ ნიშნავს. ამ სიტყვიდან მოდის ასევე ლათინური სიტყვა „theodisce“, რომელსაც იმ ერების აღსანიშნავად იყენებდნენ, რომლებიც ლათინურად არ საუბრობდნენ, კერძოდ, ამ შემთხვევაში გერმანელებისა და ნიდერლანდელების. ნიდერლანდელები იმხანად ჯერ კიდევ არ მოიაზრებდნენ თავიანთ თავს გერმანელებისაგან გამოყოფით ცალკე.

ისტორია

სათავეები

გერმანული ენის ისტორია იწყება VIII—IX სს-ში ძველი ზემოგერმანული (Althochdeutsch) დიალექტების საფუძველზე. XIII—XV სს-ში განაგრძობს განვითარებას საშუალო ზემოგერმანულის (Mittelhochdeutsch) სახელწოდებით, XV ს-დან კი სრულიად ახალი სალიტურატურო გერმანული (Neuhochdeutsch) ენა იწყებს ჩამოყალიბებას.^[6] უძველესი წერილობითი ძეგლებია: სანტ-გალენის ლათინურ-გერმანული გლოსარიუმი (VIII ს.), შესრულებული ალემანურ დიალექტზე, ისიდორეს ტრაქტატის თარგმანი რაინის ფრანკულ დიალექტზე (IX ს-ის დასაწყისი).

გერმანიის ტერიტორიაზე შუა საუკუნებში მრავლად იყო პატარ-პატარა ტერიტორიული წარმონაქმნები, რამაც განაპირობა საკმაოდ განსხვავებული დიალექტების წარმოქმნა. დიალექტთა მრავალფეროვნება ხელს უშლიდა საერთო გერმანული ენისა და კულტურის განვითარებას. ამის გამო, მე-13 საუკუნის დასაწყისში, გერმანელმა პოეტებმა და მწერლებმა თავის შემოქმედებაში დიალექტური სიტყვების ხმარება აიკრძალეს. სწორედ ეს დრო ითვლება საერთო გერმანული სამწერლობო, ლიტერატურული ენის შექმნის პირველ მცდელობად.

1521 წელს მარტინ ლუთერმა თარგმნა ახალი, ხოლო 1534 წელს ძველი აღთქმა, რითაც მან განვითარების სრულიად საფეხურზე აიყვანა გერმანული ენა.

ევროპის სხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით, სადაც სალიტერატურო ენა ძირითადად დედაქალაქის დიალექტს ეფუძნება, გერმანული სამწერლობო ენა შუალედურია ჩრდილოეთისა და სამხრეთის დიალექტებს შორის და ადგილობრივად ითვლება მხოლოდ ჰანოვერში. სალიტერატურო ენამ ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში სწრაფად ჩაანაცვლა ადგილობრივი დიალექტები, ხოლო სამხრეთ გერმანიაში ჯერ კიდევ უფრო მეტად განსხვავებულ დიალექტებზე საუბრობენ.

გერმანული ენის განვითარების პერიოდები

1. 750–1050: ძველი ზემოგერმანული ენა (Althochdeutsch)

2. 1050–1350: საშუალო ზემოგერმანული ენა (Mittelhochdeutsch)

3. 1350–1650: ადრეული ახალი ზემოგერმანული ენა (Frühneuhochdeutsch)

4. 1650–დან: ახალი ზემოგერმანული, ანუ თანამედროვე სალიტერატურო გერმანული ენა (Neuhochdeutsch)

ანბანი

გერმანული ანბანი ჩამოყალიბდა ლათინური ანბანის საფუძველზე. ანბანში სულ 26 ასო-ნიშანია, რომელთაგან 6 ხმოვანია, 20 — თანხმოვანი.

А а /ა/

B b /ბე/

C c /ცე/

D d /დე/

E e /ე/

F f /ეჶ/

G g /გე/

H h /ჰა/

I i /ი/

J j /ჲოთ/

K k /ქა/

L l /ელ/

M m /ემ/

N n /ენ/

O o /ო/

P p /ფე/

Q q /ქუ/

R r /ეღ/

S s /ეს/

T t /თე/

U u /უ/

V v /ჶაუ/

W w /ვე/

X x /იქს/

Y y /იფსილონ/

Z z /ცეთ/

ხმოვნები: A, a; E, e; I, i; O, o; U; u; Y y.

გარდა ამისა, გერმანულ ენაში არის დამატებითი ნიშნები:

• Ä, ä — ა უმლაუტით (წარმოითქმის გრძლად, დაახლ. ე:)
• Ö, ö — ო უმლაუტით. წარმოითქმის გრძლად.
• Ü, ü — უ უმლაუტით. წარმოითქმის გრძლად.
• ß — ეს ცეტი, ანუ ორმაგი ესი (ახალი მართლწერის წესების თანახმად, ß მხოლოდ გრძელი ხმოვნების და დიფტონგების შემდეგ გამოიყენება.^[7] შესაბამისად, „Faß“ (წარმოითქმის [fas]) ჩანაცვლდა „Fass“-ით,^[8] „groß“ ([ɡroːs]) კი არ შეცვლილა. შვეიცარიაში ß მთლიანად ჩაანაცვლა ss-მა.^[7] ß-ის ss-ით მაშინაც გამართლებულა, როცა კლავიატურას არ გააჩნია ß-ღილაკი.^[7])

გერმანულ ენაში ბგერა ც-სთვის ორი ასო-ნიშანია: Z და C. თუკი Z, z გამოიყენება გერმანული სიტყვების დასაწერად, იკითხება როგორც „ც“, ხოლო თუ ინგლისური ან ფრანგული სიტყვები წერია ამ ასოთი — როგორც „ზ“. არის შემთხვევები როდესაც ეს ასო გვხვდება იტალიური, პორტუგალიური, ესპანური ენებიდან გადმოტანილ საკუთარ სახელებში. ამ შემთხვევაში ეს ასო შესაბამისი ენის ფონეტიკის მიხედვით წაიკითხება. არსებობს უცხოურ წარმოშობის საკუთარ სახელთა ლექსიკონი, სადაც მითითებულია ამ სახელთა წაკითხვის, წარმოთქმის შესამაბისი წესები.

ასო-ბგერა C დამოუკიდებლად არაგერმანულ, ნასესხებ სიტყვებში, ან უცხოურ საკუთარ სახელებში გვხვდება. გერმანულში მას გამოიყენებენ ასოთა შემდეგ შეთანხმებებში: Ch, ch; Sch, sch; Tsch, tsch; –, chs; –, ck. ამ ორ უკანასკნელს დიდი ვარიანტი არ გააჩნია, რადგან არ არსებობს სიტყვა, რომელიც ამ ასოთშეთანხმებაზე დაიწყებოდა.

ფონოლოგია

გერმანულ ენას მრავალი დიალექტი აქვს, თუმცა სტანდარტული გერმანულის (ზემოგერმანულის) ფონოლოგია განსხვავებულ დიალექტებზე ერთმანეთთან საკმაოდ ახლოსაა.

ასო V გერმანულ ენაში ორნაირად იკითხება: გერმანული წარმოშობის სიტყვებში იკითხება როგორც „ჶ“. მაგალითად, Vater, vier, viel, voll და ა.შ.; არაგერმანულ, ძირითადად ლათინურიდან შემოსული სიტყვებში იკითხება როგორ „ვ“. მაგალითად, Revolution, Evolution, Verb, Evaluation, Divergenz და ა. შ..

ასო-ბგერა R-ს რეგიონული ვარიაცია ახასისათებს და შეიძლება გამოითქვას როგორც „რ“, ისე „ღ“.

დიფტონგები და ასოთა კომბინაციები

დიფტონგების არტიკულაციისთვის დამახასიათებელი ორი ბგერის ერთგვარი მოსხლეტით წარმოთქმა.

• eu — ოი [ɔʏ] (neu (ნოი) — ახალი)
• äu — ოი [ɔʏ] (träumen (თროიმენ) — ოცნება)
• ie — იი [iː] (wie (ვი:) — როგორ)
• ei — აი [aɪ] (eins (აინს) — ერთი)
• h (თუ ხმოვნის შემდეგ დგას) — აგრძელებს ხმოვანს (gehen (გე:ენ [ˈɡɛːən]— წასვლა)
• s (ხმოვნის წინ) — ზ [z] (sein (ზაინ)— ყოფნა)
• s (თანხმოვნის წინ ან სიტყვის ბოლოში) — ს [s] (eins (აინს) — ერთი)
• st (ფუძის დასაწყისში) — შტ [ʃt] (Straße (შტრასე)— ქუჩა, მაგრამ Frost (ფროსტ) — ყინვა)
• sp — შპ [ʃp] (später (შპეტერ) — გვიან)
• g (სიტყვის ბოლოში) — ჰ [ç] (zwanzig (ცვანციჰ) — ოცი)
• ch — ხ [x] (a, o, u ხმოვნების შემდეგ: Dach (დახ) — სახლის სახურავი, noch (ნოხ) — კიდევ, auch (აუხ) — აგრეთვე). სხვა დანარჩენ შემთხვევებში - ჰ (ich (იჰ) - მე)
• sch — შ [ʃ] (schlecht (შლეჰთ) — ცუდი)
• tsch — ჩ [tʃ] (Deutsch (დოიჩ) — გერმანული)
• ck — კ [k] (Ecke (ეკე) — კუთხე)

• ვიკიწიგნებში არის სტატია: გერმანული ენა

ლექსიკა

ფრაზები და სიტყვები

• გამარჯობა! — Guten Tag!
• დილა მშვიდობისა! — Guten Morgen!
• საღამო მშვიდობისა! — Guten Abend!
• ღამე მშვიდობისა! — Gute Nacht!
• გამარჯობა! (ფამილარული ფორმა) — Hallo!
• გამარჯობა! (ფამილარული ფორმა) — Grüß dich!

• როგორ ხარ? — Wie geht es dir? / Wie geht's?
• კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება! — (Herzlich) Willkommen!
• გმადლობთ! — Danke! / Danke schön! / Vielen Dank!

• კი. / არა. — Ja. / Nein.
• გეთაყვა. — Bitte.
• ნახვამდის! — Auf Wiedersehen! / Tschüss!

იხილეთ აგრეთვე

• გერმანული ენის გრამატიკა
• უცხო ენის ტესტი - გერმანული (TestDaF)
• გამოცდა გერმანული ენაში (DSH)
• გერმანისტიკა
• საზღვარგარეთის გერმანისტიკა

რესურსები ინტერნეტში

• ვიკიწიგნებში არის სტატია: გერმანული ენა
• დავალებები და სავარჯიშოები
• ქართულ-გერმანული და გერმანულ-ქართული ონლაინ ლექსიკონი დაარქივებული 2007-06-30 საიტზე Wayback Machine.