SpaceX

From Wikipedia, the free encyclopedia

SpaceX
Remove ads

Space Exploration Technologies Corporation, SpaceX — ამერიკული ავიაკოსმოსური კომპანია, რომლის შტაბ-ბინა მდებარეობს აშშ-ის ტეხასის შტატში, ქალაქ სტარბეიზის (ყოფილი სოფელი ბოკა ჩიკა) შემუშავების საიტ SpaceX Starbase-ზე.[2] კომპანია დაარსდა 2002 წლის 14 მარტს აშშ-ში, კალიფორნიის შტატის ქალაქ ელ სეგუნდოში.[1]

სწრაფი ფაქტები სავაჭრო სახელი, ტიპი ...

დაარსებიდანვე კომპანიამ არაერთ წარმატებას მიაღწია: რაკეტების ძრავის, მრავალჯერადი გამოყენების გამშვები აპარატების, ადამიანის კოსმოსური ფრენების და თანამგზავრული დაჯგუფების ტექნოლოგიების სფეროში. 2024 წლისთვის SpaceX მსოფლიოში კოსმოსური გაშვების დომინანტი პროვაიდერია და უსწრებს ბევრ კერძო თუ სახელმწიფო კომპანიას, მათ შორის ჩინურ კოსმოსურ პროგრამასაც.[3] SpaceX, NASA და აშშ-ის შეიარაღებული ძალები მჭიდროდ თანამშრომლობენ სამთავრობო კონტრაქტების საშუალებით.[4]

2002 წელს ილონ მასკმა კოსმოსური გაშვების ხარჯების შემცირების მიზნით დააარსა კომპანია SpaceX, რომელიც თავიდანვე მარსზე მდგრადი კოლონიის შექმნაზე იყო ორიენტირებული. 2008 წელს, სამი წარუმატებელი გაშვების მცდელობის შემდეგ Falcon 1 წარმატებით გავიდა ორბიტაზე. შემდეგ, კომპანიამ NASA-ს COTS კონტრაქტების დასაკმაყოფილებლად, უფრო დიდი Falcon 9 რაკეტისა და Dragon 1 ხომალდის შემუშავებაზე გადაინაცვლა. 2012 წლისთვის SpaceX-მა დაასრულა ყველა COTS სატესტო ფრენა და დაიწყო კომერციული სერვისების მისიების მიწოდება საერთაშორისო კოსმოსური სადგურისთვის. ასევე, დაახლოებით ამ პერიოდში, SpaceX-მა დაიწყო ტექნოლოგიების დახვეწა, რათა Falcon 9-ის პირველი საფეხური მრავალჯერადი გამოყენების ყოფილიყო. კომპანიამ 2015 წელს პირველი საფეხურის პირველი წარმატებული დაშვება და 2017 წელს პირველი საფეხურის ხელახლა გაშვება განახორციელა. Falcon Heavy, რომელიც სამი Falcon 9 გამაძლიერებლისგან იყო აგებული, პირველად 2018 წელს გაფრინდა ათწლეულზე მეტი განვითარების შემდეგ. 2025 წლის მაისის მონაცემებით, კომპანიის Falcon 9 რაკეტები 450-ზე მეტჯერ დაეშვა, შესაბამისად თავიდან გაშვებამ, კვირაში 1-3 მიაღწია.

ამ ეტაპებმა კომპანიას საჭირო ინვესტიცია მოუტანა და SpaceX-მა შემოსავლის წყაროების დივერსიფიკაცია დაიწყო. 2019 წელს Starlink-ის ინტერნეტ თანამგზავრული დაჯგუფების პირველი ოპერატიული თანამგზავრი ამოქმედდა. მომდევნო წლებში Starlink-მა SpaceX-ის შემოსავლის ძირითადი ნაწილი გამოიმუშავა და გზა გაუხსნა მის Starshield-ის სამხედრო ანალოგს. 2020 წელს SpaceX-მა დაიწყო თავისი Dragon 2 ხომალდების ექსპლუატაცია NASA-სა და კერძო ორგანიზაციებისთვის ეკიპაჟიანი მისიების განსახორციელებლად. დაახლოებით ამ პერიოდში SpaceX-მა დაიწყო Starship-ის სატესტო პროტოტიპების შექმნა, რომელიც ისტორიაში ყველაზე დიდი გამშვები მოწყობილობაა და მიზნად ისახავს კომპანიის ხედვის სრულად რეალიზებას სრულად მრავალჯერადი გამოყენების, ეკონომიური და ადაპტირებადი გამშვები მოწყობილობის შესახებ. SpaceX ასევე ქმნის საკუთარ კოსმოსურ კოსტუმს და ასტრონავტს Polaris პროგრამის მეშვეობით,[5] ასევე ქმნის ადამიანის დასაფრენ აპარატს მთვარის მისიებისთვის NASA-ს Artemis პროგრამის ფარგლებში.[6]

ხარისხისა და ფასის უკეთ კონტროლისთვის, SpaceX თვითონ აწარმოებს რაკეტისა თუ ხომალდის ნაწილების უმეტესობას, მათ შორის Falcon და Dragon-ის ძრავებს Merlin, Kestrel, Draco და SuperDraco-ს. ამის გამო SpaceX-ს უკვე შეუძლია კლიენტებს შესთავაზოს ყველაზე დაბალი ფასები, ერთჯერადი გამოყენების რაკეტებითაც კი.

Remove ads

ისტორია

2001-2004: დაარსება

2001 წლის დასაწყისში ილონ მასკი შეხვდა რობერტ ზუბრინს და მარსიანულ საზოგადოებას შესწირა 100 000 აშშ დოლარი, რითაც მცირე ხნით შეუერთდა დირექტორთა საბჭოს.[7] იგი მეოთხე ყრილობაზე სიტყვით გამოვიდა, სადაც წარმოადგინა პროექტი „მარსის ოაზისი“, რომელიც მარსზე სათბურის განთავსებას და მცენარეების გაზრდას ითვალისწინებდა.[8][9] თავდაპირველად მასკმა სცადა პროექტისთვის დნეპრის რაკეტა-მატაერებლის შეეძინა ჯიმ კანტრელისაგან რუსული კონტაქტების მეშვეობით.[10]

მასკი თავის გუნდთან ერთად ჩავიდა მოსკოვში, ამჯერად თან მაიკლ გრიფინი წაიყვანა, რომელიც მოგვიანებით NASA-ს მე-11 ადმინისტრატორი გახდა, მაგრამ ყოველ ჩასვლაზე რუსები სულ უფრო ნაკლებად ინტერესდებოდნენ გარიგებით.[11][12] ამერიკაში დაბრუნებისას მასკმა განაცხადა, რომ შეეძლო კომპანიის დაარსება, რათა აეშენებინა მათთვის საჭირო ხელმისაწვდომი რაკეტები.[12] ვერტიკალური ინტეგრაციის გამოყენებით,[11] შესაძლებლობის შემთხვევაში იაფი კომერციული მზა კომპონენტებისა[12] და თანამედროვე პროგრამული უზრუნველყოფის ინჟინერიის მოდულური მიდგომის გამოყენებით. მასკი თვლიდა, რომ SpaceX-ს შეეძლო მნიშვნელოვნად შეემცირებინა გაშვების ხარჯები.[12]

2002 წლის დასაწყისში ილონ მასკმა თავისი კომპანიისთვის, რომელსაც მალე SpaceX დაარქვა, თანამშრომლების ძებნა დაიწყო. მასკმა ახლადშექმნილ კომპანიაში საწყისი პოზიციებისთვის ხუთ ადამიანს მიმართა, მათ შორის გრიფინს, რომელმაც უარი თქვა მთავარი ინჟინრის თანამდებობაზე,[13] ჯიმ კანტრელი და ჯონ გარვი (კანტრელმა და გარვიმ მოგვიანებით დააარსეს კომპანია Vector Launch), რაკეტების ინჟინერი ტომ მიულერი და კრის ტომპსონი.[14] SpaceX-ის თავდაპირველად შტაბ-ბინა კალიფორნიის შტატის ქალაქ ელ სეგუნდოში მდებარე საწყობში იყო განთავსებული. SpaceX-ის ადრეული თანამშრომლები, როგორიც იყვნენ ტომ მიულერი (ტექნიკური დირექტორი), გვინ შოტველი (ოპერაციული დირექტორი) და კრის ტომპსონი (ოპერაციების ვიცე-პრეზიდენტი), მეზობელი TRW და Boeing კორპორაციებიდან იყვნენ. 2005 წლის ნოემბრისთვის კომპანიას 160 თანამშრომელი ჰყავდა.[15] მასკმა პირადად გაესაუბრა და დაამტკიცა SpaceX-ის ყველა ადრეული თანამშრომელი.

მასკმა განაცხადა, რომ SpaceX-თან დაკავშირებით მისი ერთ-ერთი მიზანია კოსმოსში წვდომის ხარჯების შემცირება და საბოლოო ჯამში საიმედოობის ათჯერ გაუმჯობესება.[16]

2005-2009: Falcon 1 და პირველი ორბიტალური გაშვება

Thumb
Falcon 1-ის პირველი წარმატებული გაშვება 2008 წლის სექტემბერში

SpaceX-მა თავისი პირველი ორბიტალური რაკეტა-მატარებელი Falcon 1, საკუთარი დაფინანსებით შექმნა.[17][18] Falcon 1 იყო ორსაფეხურიანი, ორბიტაზე გასასვლელი მცირე რაკეტა-მატარებელი. Falcon 1-ის განვითარების მთლიანი ღირებულება დაახლოებით 90-100 მლნ აშშ დოლარამდე შეადგინა.[19]

Falcon-ის რაკეტების სერიას, ვარსკვლავური ომების ათასწლეულის ფელკონის გამოგონილი კოსმოსური ხომალდის სახელის მიხედვით დაერქვა.[20]

2004 წელს SpaceX-მა NASA-ს წინააღმდეგ მთავრობის ანგარიშვალდებულების ოფისში (GAO) გააპროტესტა Kistler Aerospace-ისთვის მინიჭებული ერთადერთი წყაროს კონტრაქტის გამო. სანამ GAO პასუხს გასცემდა, NASA-მ კონტრაქტი გააუქმა და COTS პროგრამა შექმნა.[21] 2005 წელს SpaceX-მა განაცხადა, რომ ათწლეულის ბოლომდე ადამიანის მიერ შეფასებული კომერციული კოსმოსური პროგრამის განხორციელებას აპირებდა, პროგრამა, რომელიც მოგვიანებით Dragon კოსმოსური ხომალდი გახდა.[22] 2006 წელს კომპანია NASA-მ შეარჩია და მას 396 მლნ აშშ დოლარი მიენიჭა COTS პროგრამის ფარგლებში საერთაშორისო კოსმოსური სადგურისთვის ეკიპაჟისა და ტვირთის მიწოდების სადემონსტრაციო კონტრაქტების უზრუნველსაყოფად.[23]

Falcon 1-ის პირველი ორი გაშვება შეერთებული შტატების თავდაცვის დეპარტამენტმა შეიძინა DARPA Falcon პროექტის ფარგლებში, რომელმაც შეაფასა ახალი აშშ-ის რაკეტა-მატარებლები, რომლებიც შესაფერისი იყო ჰიპერბგერითი რაკეტების მიწოდებისთვის სწრაფი გლობალური დარტყმისთვის.[18][24][25] 2006-2008 წლებში რაკეტის პირველი სამი გაშვება წარუმატებლად დასრულდა, რამაც თითქმის კომპანიის დაშლა გამოიწვია. Tesla Motors-ის დაფინანსებაც ჩაიშალა[26] და შესაბამისად, Tesla, SolarCity და პირადად მასკი ერთდროულად თითქმის გაკოტრების პირას იყვნენ.

ფინანსური მდგომარეობა 2008 წლის 28 სექტემბერს მეოთხე ცდაზე პირველი წარმატებული გაშვების შემდეგ შეიცვალა. მასკმა დარჩენილი 30 მლნ აშშ დოლარი SpaceX-სა და Tesla-ს შორის გაყო, ასევე NASA-მ დეკემბერში SpaceX-ს პირველი კომერციული მიწოდების სერვისების (CRS) კონტრაქტი 1.6 მლრდ აშშ დოლარი SpaceX-ს გადასცა, რითაც კომპანია ფინანსურად გადაარჩინა. ამ ფაქტორებისა და მათ მიერ უზრუნველყოფილი შემდგომი ბიზნეს ოპერაციების საფუძველზე, Falcon 1 მალევე 2009 წლის ივლისში მეორე წარმატებული — მეხუთე გაშვების შემდეგ, წარმოებიდან მოიხსნა. ამან SpaceX-ს საშუალება მისცა, კომპანიის რესურსები უფრო დიდი ორბიტალური რაკეტა-მატარებლის, Falcon 9-ის, განვითარებისთვის მოეგროვა.[27] გვინ შოტველი ასევე დაწინაურებულ იქნა კომპანიის პრეზიდენტად, NASA-ს ადმინისტრატორის მოადგის ბილ გერსტენმაიერთან CRS-ის კონტრაქტის წარმატებით მოლაპარაკებაში მისი წვლილის გამო.[28]

2010-2012: Falcon 9, Dragon და NASA-ს კონტრაქტები

Falcon 9-ის პირველი გაშვების ვიდეო

თავდაპირველად, SpaceX-ს განზრახული ჰქონდა, თავისი მსუბუქი რაკეტა-მატარებელი Falcon 1-ის შემდეგ, მუშაობა საშუალო სიმძლავრის Falcon 5-ით გაეგრძელებინა,[29] მაგრამ 2005 წელს, კომპანიამ გადაწყვიტა, გაეგრძელებინა Falcon 9-ის მრავალჯერადი გამოყენების მძიმე რაკეტა-მატარებლის შემუშავება. Falcon 9-ის შემუშავება დააჩქარა NASA-მ, რომელმაც აიღო ვალდებულება, რომ კონკრეტული შესაძლებლობების დემონსტრირების შემთხვევაში რამდენიმე კომერციული ფრენა შეესყიდა. ასე დაიწყო 2006 წელს კომერციული ორბიტალური ტრანსპორტირების სერვისების (COTS) პროგრამის საწყისი დაფინანსება.[30] კონტრაქტის საერთო ღირებულება იყო 278 მლნ. აშშ დოლარი, რათა უზრუნველყოფილიყო Dragon კოსმოსური ხომალდის, Falcon 9-ის, განვითარების დაფინანსება და Falcon 9-ის დემონსტრაციული გაშვება Dragon-თან ერთად.[30] ამ კონტრაქტის ფარგლებში, Falcon 9 კოსმოსურ ხომალდ Dragon-ის მაკეტთან ერთად პირველად გაუშვეს 2010 წლის ივნისში.

Dragon-ის პირველი ოპერატიული კოსმოსური ხომალდი გაუშვეს 2010 წლის დეკემბერში. იგი დედამიწის ირგვლივ ორბიტალური ფრენის შემდეგ უსაფრთხოდ დაბრუნდა დედამიწაზე, რომლის ფარგლებშიც შეასრულა მისიის ყველა მიზანი.[31] 2010 წლის დეკემბრისთვის, SpaceX ყოველ სამ თვეში ერთხელ აწარმოებდა ერთ Falcon 9-ს და Dragon-ს.[32]

2011 წლის აპრილში, კომერციული ეკიპაჟის მეორე ეტაპის განვითარების (CCDev) პროგრამის ფარგლებში, NASA-მ SpaceX-ს გაუფორმა 75 მლნ. აშშ დოლარის კონტრაქტი Dragon-ისთვის ინტეგრირებული გაშვების სისტემის შესაქმნელად, რათა მოემზადებინა იგი საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ეკიპაჟის ტრანსპორტირებისათვის.[33] 2012 წლის აგვისტოში NASA-მ SpaceX-ს შეთავაზა ფიქსირებული ფასის კოსმოსური აქტის შეთანხმება (SAA), რათა შეექმნა ეკიპაჟის ტრანსპორტირების სისტემის დეტალური დიზაინი.[34]

2012 წლის დასაწყისში, SpaceX-ის აქციების დაახლოებით ორი მესამედი მასკს ეკუთვნოდა,[35] ხოლო მისი სამოცდაათი მილიონი აქცია კერძო ბაზრებზე 875 მლნ. აშშ დოლარი ღირდა,[36] SpaceX-ის ღირებულება 1.3 მლრდ. აშშ დოლარი იყო.[37] 2012 წლის მაისში, Dragon C2+-ის გაშვებით, Dragon გახდა პირველი კომერციული კოსმოსური ხომალდი, რომელმაც ტვირთი მიიტანა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე.[38] ფრენის შემდეგ, კომპანიის კერძო კაპიტალის შეფასება თითქმის გაორმაგდა და 2.4 მლრდ. აშშ დოლარი შეადგინა.[39][40] ამ დროისთვის, SpaceX-ს ოპერირების პირველი ათწლეულის განმავლობაში დაახლოებით 200 მლნ. აშშ დოლარის მთლიანი დაფინანსება ჰქონდა. აქედან, კერძო კაპიტალმა დაახლოებით 100 მლნ. აშშ დოლარი უზრუნველყო, მასკმა დაახლოებით 100 მლნ. აშშ დოლარი ინვესტიცია ჩადო, სხვა ინვესტორებმა კი დაახლოებით 200 მლნ. აშშ დოლარი.[41]

SpaceX-ის ხელახალი გამოყენების ტესტირების პროგრამა აქტიურად 2012 წლის ბოლოს დაიწყო დაშვების ტექნოლოგიის დაბალ სიმაღლეზე და დაბალ სიჩქარეზე ტესტირებით. Falcon 9-ის პროტოტიპებმა ვერტიკალური აფრენა და დაშვება (VTOL) განახორციელეს. გამაძლიერებელი ატმოსფერული დაბრუნების ტექნოლოგიის მაღალი სიჩქარის და მაღალ სიმაღლეზე ტესტირება 2013 წლის ბოლოს დაიწყო.[42]

2013-2015: კომერციული გაშვება და სწრაფი ზრდა

Thumb
Launch of Falcon 9 carrying ORBCOMM OG2-M1, July 2014

SpaceX-მა პირველი კომერციული მისია კერძო მომხმარებლისთვის 2013 წლიდან დაიწყო. 2014 წელს SpaceX-მა მსოფლიოს მასშტაბით საჯარო 20 კონტრაქტიდან ცხრა მოიგო.[43] იმავე წელს Arianespace-მა ევროპის მთავრობებს დამატებითი სუბსიდიები მოსთხოვა SpaceX-ის კონკურენციის დასაძლევად.[44][45] 2014 წლიდან SpaceX-ის შესაძლებლობებმა და ფასებმა ასევე გავლენა მოახდინა აშშ-ის სამხედრო ტვირთის გაშვების ბაზარზე, რომელზეც თითქმის ათი წლის განმავლობაში დომინირებდა აშშ-ის მსხვილი პროვაიდერი United Launch Alliance (ULA).[46] მონოპოლიის გამო, აშშ-ის მომწოდებლის მიერ გაშვების ხარჯები წლების განმავლობაში 400 მლნ აშშ დოლარზე მეტს აჭარბებდა.[47] 2014 წლის სექტემბერში NASA-ს კომერციული კოსმოსური ფრენების დირექტორმა, კევინ კრიგლერმა, SpaceX-ს კომერციული ეკიპაჟის ტრანსპორტირების შესაძლებლობების (CCtCap) კონტრაქტი მიანიჭა, ეკიპაჟის ტრანსპორტირების სისტემის შემუშავების დასასრულებლად. კონტრაქტი მოიცავდა რამდენიმე ტექნიკურ და სერტიფიცირების ეტაპს, უპილოტო ფრენის ტესტს, ეკიპაჟის ფრენის ტესტს და სერტიფიცირების შემდეგ ექვს ოპერატიულ მისიას.[34]

2015 წლის იანვარში SpaceX-მა Google-ისა და Fidelity Investments-ისგან 1 მლრდ. აშშ დოლარის მოიზიდა კომპანიის 8.33%-ის აქციების სანაცვლოდ, რამაც კომპანიის ღირებულება დაახლოებით 12 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაზარდა.[48] იმავე თვეში SpaceX-მა გამოაცხადა ახალი, Starlink-ის გლობალური მაღალსიჩქარიანი სატელიტური ინტერნეტ ქსელის შემუშავების შესახებ, რომლითაც შესძლებდა გლობალური ფართოზოლოვანი ინტერნეტ სერვისი 4000 თანამგზავრით უზრუნველყოფას.[49]

Falcon 9-ს პირველი სერიოზული მარცხი 2015 წლის ივნისის ბოლოს ჰქონდა, როდესაც საერთაშორისო კოსმოსური სადგურის მომარაგების მეშვიდე მისია CRS-7, ფრენის დაწყებიდან ორ წუთში აფეთქდა. პრობლემა დაკავშირებული იყო 60 სმ სიგრძის ფოლადის საყრდენთან, რომელიც იჭერდა მაღალი წნევის ჰელიუმის ჭურჭელს, რომელიც აჩქარების ძალის გამო გატყდა. ამან გამოიწვია მაღალი წნევის ჰელიუმის დაბალი წნევის საწვავის ავზში გაჟონა, რამაც კატასტროფა გამოიწვია.[50]

2015-2017: მეორადი გამოყენება

Thumb
Falcon 9-ის პირველი საფეხური ავტონომიური კოსმოსური დრონის (ASDS) ბარჟაზე, ზღვაში პირველი წარმატებული დაშვების შემდეგ, SpaceX CRS-8 მისია

2015 წლის დეკემბერში, SpaceX-მა Falcon 9-ის მე-20 რეისით განახორციელა პირველი ეტაპის წარმატებული დაშვება.[51] 2016 წლის აპრილში კომპანიამ პირველი წარმატებული დაშვება განახორციელა ავტონომიურ კოსმოდრომზე (ASDS) „რა თქმა უნდა, მე ისევ მიყვარხარ“ ატლანტის ოკეანეში.[52] 2016 წლის ოქტომბრის წარმატებული დაშვების შემდეგ, SpaceX-მა განაცხადა, რომ კლიენტებს 10%-იან ფასდაკლებას შესთავაზებდა, თუ ისინი გადაწყვეტდნენ თავიანთი ტვირთის გადასაზიდად გამოეყენებინათ Falcon 9-ის პირველი საფეხური.[53]

რაკეტის მეორე მნიშვნელოვანი ავარია 2016 წლის სექტემბრის დასაწყისში მოხდა, როდესაც Falcon 9 აფეთქდა სტანდარტული გაშვებისწინა სტატიკური ცეცხლის ტესტისთვის საწვავის შევსების ოპერაციის დროს. ტვირთი, AMOS-6 საკომუნიკაციო თანამგზავრი, რომლის ღირებულებაც 200 მლნ აშშ დოლარი იყო, განადგურდა.[54] აფეთქება გამოწვეული იყო თხევადი ჟანგბადით, რომელიც საწვავის სახით გამოიყენება და იმდენად გაცივდა, რომ გამაგრდა და აალდა ნახშირბადის კომპოზიტური ჰელიუმის ჭურჭელში.[55] მიუხედავად იმისა, რომ რაკეტის აფეთქება წარუმატებელ ფრენად არ ჩაითვალა, კომპანიამ ოთხთვიან პაუზა აიღო, სანამ არ დადგინდებოდა პრობლემის წყარო. SpaceX-მა ფრენები 2017 წლის იანვარში განაახლა.[56]

2017 წლის მარტში SpaceX-მა SES-10 დაბრუნებადი რაკეტა-მატარებლით Falcon 9-ით გაუშვა. ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც ტვირთის გადამტანი ორბიტალური რაკეტა კოსმოსში ხელახლა გაეშვა.[57] პირველი საფეხური დედამიწაზე წარმატებით დაეშვა, რითაც ის თავიდან გამოყენებული ორბიტალური კლასის რაკეტის პირველ წარმატებულ დაშვებად გამოცხადდა.[58]

2017-2018: წამყვანი გლობალური კომერციული გაშვების პროვაიდერი

2017 წლის ივლისში კომპანიამ მოიზიდა 350 მლნ აშშ დოლარი ინვესტიცია, რამაც მისი ღირებულება 21 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაზარდა.[59] 2017 წელს SpaceX-მა მიაღწია 45%-იან გლობალურ საბაზრო წილს კომერციული გაშვების კონტრაქტებით.[60] 2018 წლის მარტის მონაცემებით, SpaceX-ს 100-ზე მეტი გაშვება ჰქონდა, რაც დაახლოებით 12 მლრდ. აშშ დოლარის შემოსავალს წარმოადგენდა.[61] კონტრაქტები მოიცავდა როგორც კომერციულ, ასევე სამთავრობო (NASA/DOD) მომხმარებლებს.[62] ამან SpaceX გახადა წამყვანი გლობალური კომერციული გაშვების პროვაიდერი.[63]

2017 წელს SpaceX-მა დააარსა შვილობილი კომპანია, The Boring Company,[64] და დაიწყო მუშაობა SpaceX-ის შტაბ-ბინასა და საწარმოო ობიექტთან და მიმდებარე ტერიტორიაზე მოკლე სატესტო გვირაბის მშენებლობაზე, SpaceX-ის მცირე რაოდენობის თანამშრომლების გამოყენებით,[65] რომელიც დასრულდა 2018 წლის მაისში,[66] ხოლო საზოგადოებისთვის გაიხსნა 2018 წლის დეკემბერში.[67] 2018 წელს, The Boring Company ცალკე კორპორატიულ ერთეულად გამოიყო, რომლის კაპიტალის 6% SpaceX-ს ეკუთვნოდა, 10%-ზე ნაკლები ძველ თანამშრომლებს, ხოლო კაპიტალის დარჩენილი ნაწილი ილონ მასკს.[66]

2019 წელს SpaceX-მა სამჯერადი დაფინანსების შედეგად 1.33 მლრდ. აშშ დოლარის კაპიტალი მოიზიდა.[68] 2019 წლის მაისისთვის SpaceX-ის ღირებულება 33.3 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაიზარდა,[69] ხოლო 2020 წლის მარტისთვის 36 მლრდ. აშშ დოლარს მიაღწია.[70]

2020 წლის 19 აგვისტოს, 1.9 მლრდ. აშშ დოლარის დაფინანსების შემდეგ, რომელიც კერძო კომპანიის მიერ განხორციელებული ერთ-ერთი უდიდესი ერთჯერადი დაფინანსების აქცია იყო, SpaceX-ის ღირებულება 46 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაიზარდა.[71][72][73]

2021 წლის თებერვალში SpaceX-მა 99 ინვესტორისგან დამატებით 1.61 მლრდ. აშშ დოლარი მოიზიდა,[74] დაახლოებით 420 აშშ დოლარის ღირებულების ერთ აქციაზე,[73] რამაც კომპანიის შეფასება დაახლოებით 74 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაზარდა. 2021 წლისთვის SpaceX-მა სააქციო დაფინანსების სახით 6 მლრდ. აშშ დოლარზე მეტი მოიზიდა. 2019 წლიდან მოზიდული კაპიტალის უმეტესი ნაწილი გამოყენებული იქნა Starlink-ის თანამგზავრული ქსელის ოპერატიული გაშვებისა და Starship გამშვები აპარატის შემუშავებისა და წარმოების მხარდასაჭერად.[74] 2021 წლის ოქტომბრისთვის SpaceX-ის ღირებულება 100.3 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაიზარდა.[75] 2021 წლის 16 აპრილს Starship HLS-მა მოიგო კონტრაქტი, რათა კრიტიკული როლი ეთამაშა NASA-ს ეკიპაჟიანი კოსმოსური ფრენების ატემიდას პროგრამაში.[76] 2021 წლისთვის SpaceX-მა დადო შეთანხმებები Google Cloud Platform-თან და Microsoft Azure-თან Starlink-ისთვის მიწისზედა კომპიუტერული და ქსელური სერვისების მიწოდებაზე.[77] 2022 წელს დაფინანსების ახალი რაუნდის შედეგად SpaceX-ის ღირებულება 127 მლრდ. აშშ დოლარად შეფასდა.[78]

2021 წლის ივლისში SpaceX-მა წარმოადგინა კიდევ ერთი დრონი სახელწოდებით A Shortfall of Gravitas, რომელზეც პირველად 2021 წლის 29 აგვისტოს CRS-23-ის გამაძლიერებელი დაეშვა.[79] 2022 წლის პირველი 130 დღის განმავლობაში, SpaceX-მა 18 რაკეტის გაშვება და ორი ასტრონავტის დაშვება განახორციელა. 2021 წლის 13 დეკემბერს, კომპანიის აღმასრულებელმა დირექტორმა ილონ მასკმა გამოაცხადა, რომ კომპანია იწყებდა ნახშირორჟანგის მოცილების პროგრამას, რომელიც შეკავებულ ნახშირბადს რაკეტის საწვავად გარდაქმნიდა,[80][81] მას შემდეგ, რაც მან წინა წლის თებერვალში გამოაცხადა 100 მილიონი დოლარის შემოწირულობა X Prize Foundation-ისთვის, რათა ფულადი ჯილდოები გადაეცათ ნახშირბადის შთანთქმის საუკეთესო ტექნოლოგიის შემუშავების კონკურსში გამარჯვებულებისთვის.[82][83]

2022 წლის აგვისტოში, „როიტერსმა“ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ევროპის კოსმოსურმა სააგენტომ (ESA) დაიწყო საწყისი მოლაპარაკებები SpaceX-თან, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს კომპანიის გამშვები მოწყობილობების დროებით გამოყენება, იმის გათვალისწინებით, რომ რუსეთმა უკრაინაში რუსეთის შეჭრის ფონზე დაბლოკა „სოიუზის“ რაკეტებზე წვდომა.[84] რუსეთ-უკრაინის ომის შემდეგ, Starlink ფართოდ გამოიყენებოდა.[85]

2022 წელს SpaceX-ის Falcon 9 ასევე გახდა მსოფლიო რეკორდსმენი ერთი ტიპის სატრანსპორტო საშუალების ერთ წელიწადში ყველაზე მეტი გაშვებით.[86][87] 2022 წელს SpaceX რაკეტას დაახლოებით ყოველ ექვს დღეში უშვებდა (სულ განახორციელა 61 გაშვება). ერთის გარდა (ნოემბერში Falcon Heavy) ყველა გაშვება Falcon 9 რაკეტით განხორციელდა.[86]

2023 წლის ნოემბერში SpaceX-მა გამოაცხადა, რომ გაკოტრების პირას მყოფ თავის პარაშუტის მიმწოდებელ Pioneer Aerospace-ს 2.2 მლნ. აშშ დოლარად გამოისყიდდა.[88][89]

2024 წლის 16 ივლისს ილონ მასკმა X-ზე გამოაქვეყნა, რომ SpaceX თავის შტაბ-ბინას ჰოთორნიდან, კალიფორნია, SpaceX Starbase-ში, ბრაუნსვილში, ტეხასის შტატში გადაიტანდა. მასკმა თქვა, რომ ეს გამოწვეული იყო ცოტა ხნის წინ მიღებული California AB1955 კანონპროექტით „და მრავალი სხვა კანონპროექტით, რომელიც მას წინ უძღოდა, რომელიც თავს ესხმოდა როგორც ოჯახებს, ასევე კომპანიებს“.[90] კალიფორნიაში ეს ახალი კანონი კრძალავს სკოლის ოლქებს, მოითხოვონ მასწავლებლებისგან მშობლებისთვის მოსწავლის სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის ცვლილებების შესახებ ინფორმირება.[91] კალიფორნიის სახელმწიფო მდივანთან წარდგენილი ჩანაწერების თანახმად, შტაბ-ბინა ოფიციალურად 2024 წლის აგვისტოში ბრაუნსვილში, ტეხასში გადავიდა.[92] SpaceX-ის შტაბ-ბინის გადატანა დიდწილად სიმბოლურ ხასიათ ატარებდა მოკლევადიან პერსპექტივაში. ჰოთორნის ობიექტი კვლავაც უზრუნველყოფს კომპანიის Falcon-ის გამშვებ აპარატებს, რომლებიც SpaceX-ის მთავარი სამუშაო პროდუქტი იყო 2024 წელს.

2024 წელს SpaceX-ის პროექტმა Polaris Dawn=მა განახორციელაა პირველი კერძო კოსმოსური გაშვება, რაც კომერციული კოსმოსური ფრენის მნიშვნელოვან ეტაპს აღნიშნავდა.[93]

2025 წელს გამომცემლობა ProPublica-მ განაცხადა, რომ ჩინელი ინვესტორები SpaceX-ში დიდ ინვესტიციებს ახორციელებენ კაიმანის კუნძულების ოფშორული კომპანიების გზით, რამაც ეროვნული უსაფრთხოების საკითხში მნიშვნელოვანი შეშფოთება გამოიწვია.[94]

2025 წლის ივლისს, 5 მლრდ. აშშ დოლარის კაპიტალის მოზიდვის ფარგლებში, SpaceX დათანხმდა 2 მლრდ. აშშ დოლარის ინვესტირებას xAI-ში.[95]

Starship

Thumb
Starship გაშვების წინ
Thumb
დრაკონის ფრენა: SpaceX Crew-10-ის გაშვება SpaceX Falcon 9 რაკეტით, რომელზეც გადაჰყავთ Dragon კოსმოსური ხომალდი, რომელსაც პილოტირებს ასტრონავტი და საჰაერო ძალების მაიორი ნიკოლ „ვეიპორ“ აიერი, კენედის კოსმოსურ ცენტრში, ფლორიდა, 2025 წლის 14 მარტი.

2019 წლის იანვარში SpaceX-მა გამოაცხადა, რომ Starship-ისა და Starlink-ის პროექტების დაფინანსების მიზნით, კომპანიის სტაფს 10%-ს შეამცირებდა.[96] Starship-ის გამიზნულია ადამიანებისა და ტვირთების ფართომასშტაბიანი გადაზიდვების უზრუნველყოფა მთვარეზე, მარსსა და მის ფარგლებს გარეთ.[97] SpaceX-ის Starship არის, 100+ ტონა ტვირთამწეობიანი ყველაზე დიდი და მძლავრი რაკეტა, რომელიც კი ოდესმე შეუქმნიათ.[98][99] Starship-ის საწყისი პროტოტიპების შექმნა და ტესტირება 2019 წლის დასაწყისში ფლორიდასა და ტეხასში დაიწყო. იმავე წლის ბოლოს, Starship-ის შექმნა-ტესტირებამ, SpaceX-ის ახალ სამხრეთ ტეხასის გაშვების ადგილზე გადაინაცვლა.

2023 წლის 20 აპრილს, Starship-ის პირველი ორბიტალური ფრენა მექსიკის ყურეში ჰაერში აფეთქებით დასრულდა. გაშვების შემდეგ, გამაძლიერებელში არსებული მრავალი ძრავა თანდათანობით გაფუჭდა, რის გამოც აპარატმა "max q" სიმაღლეს დაგეგმილზე გვიან მიაღწია. "Max q" არის მაქსიმალური მექანიკური დაძაბულობის თეორიული წერტილი, რომელიც კოსმოსური აპარატის გაშვებისას წარმოიშვება. საბოლოოდ, ხომალდმა კონტროლი დაკარგა და არასტაბილური ბრუნვა დაიწყო, სანამ ფრენის შეწყვეტის ავტომატური სისტემა არ გააქტიურდა. ილონ მასკმა, SpaceX-მა და კოსმოსური ინდუსტრიის სხვა წარმომადგენლებმა სატესტო ფრენა წარმატებულად მიიჩნიეს.[100][101]

ამის შემდეგ, მასკმა განაცხადა, რომ შემდეგი გაშვებისთვის მომზადებას „ექვსიდან რვა კვირამდე“ დასჭირდებოდა. 2023 წლის ოქტომბერში SpaceX-ის ერთ-ერთმა პასუხისმგებელმა პირმა განაცხადა, რომ კომპანია უკვე სექტემბრიდან მზად იყო შემდეგი სატესტო ფრენის განსახორციელებლად. მან მთავრობის მარეგულირებელი ორგანოები პროექტის პროგრესის ჩაშლაში დაადანაშაულა და დასძინა, რომ შეფერხებამ შეიძლება გამოიწვიოს ის, რომ ჩინეთი ამერიკელ ასტრონავტებს მთვარეზე გადასხდომას დაასწრებს.[102][103]

2023 წლის 18 ნოემბერს SpaceX-მა Starship მეორე სატესტო ფრენა ჩაატარა, ორივე ხომალდმა რამდენიმე წუთის განმავლობაში იფრინა, შემდეგ, კი ცალ-ცალკე აფეთქდა.[104][105][106][107]

2024 წლის მარტის დასაწყისში SpaceX-მა გამოაცხადა, რომ 14 მარტს გეგმავდა Starship-ის შემდეგ გაშვებას, მას შემდეგ, რაც FAA-ს მიერ გაიცემოდა „გაშვების ლიცენზია“. ეს ლიცენზია გაიცა 2024 წლის 13 მარტს.[108] 2024 წლის 14 მარტს, UTC-ის 13:25 საათზე, განხორციელდა Starship-ის მესამე გაშვება, რომლის დროსაც პირველად იქნა მიაღწეული დაგეგმილი სუბორბიტალური ტრაექტორია. ფრენა მალევე დასრულდა გამაძლიერებლის გაუმართაობით, რის გამოც ხომალდი განადგურდა ინდოეთის ოკეანის თავზე.[98][99]

2024 წლის 4 ივნისს SpaceX-მა მიიღო Starship-ის მეოთხე სატესტო ფრენის გაშვების ლიცენზია. თავად ლიცენზია აღსანიშნავია იმით, რომ ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც FAA-მ შეიტანა პუნქტი, რომელიც SpaceX-ს საშუალებას მისცემდა განეხორციელებინა შემდგომი სატესტო ფრენები უბედური შემთხვევების გამოძიების გარეშე, იმ პირობით, რომ ისინი აკმაყოფილებდნენ მსგავს გაშვების პროფილს და იყენებდნენ აპარატურის იგივე სპეციფიკაციას.[109]

2024 წლის 12 ოქტომბერს SpaceX-მა მიიღო Starship-ის მეხუთე სატესტო ფრენის FAA-ს თანხმობა.[110] ეს იყო თავიდან ბოლომდე პირველი წარმატებული ფრენა, ყველანაირი გაუმართაობის გარეშე და ასევე მისი პირველი წარმატებული დაჭერა კოშკში Mechazilla-ს საშუალებით.[111]

SpaceX-მა Starship-ი მეექვსე სატესტო ფრენაზე 2024 წლის 19 ნოემბერს გაუშვა.[112] გამაძლიერებელმა შეწყვიტა დაჭერა, სანამ ხომალდი კოსმოსში ხელახლა დაწვას განახორციელებდა.[113][114]

2025 წლის 16 იანვარს SpaceX-მა Starship-ი მეშვიდე სატესტო ფრენაზე გაუშვა, პირველი Block 2 ხომალდით, Ship 33 (123 მეტრის სიმაღლეზე). ტესტირებაში ასევე შედიოდა სადემონსტრაციო ტვირთი, Starlink V3 სიმულატორი. ტესტირება 22:37 UTC-ზე დაიწყო, რომლის შედეგად მეორედ დაიჭირეს სუპერმძიმე გამაძლიერებელი B14, თუმცა 8 წუთის შემდეგ SpaceX-მა დაკარგა კონტაქტი „ხომალდთან“, რომელიც Starship-ის ზედა საფეხურია, რამაც გამოიწვია ხომალდის აფეთქება ასვლის დროს. როგორც ამბობენ, კოსმოსური ხომალდი აფეთქდა გაშვებიდან დაახლოებით 8.5 წუთში ატლანტის ოკეანეში, ტერქსისა და კაიკოსის კუნძულების მახლობლად. 18 იანვარს, ფედერალური საავიაციო სამსახურმა (FAA) ავარიის გამოძიება მოითხოვა.[115]

2025 წლის 7 მარტს, SpaceX-მა კიდევ ერთი Starship რაკეტა გაუშვა, ამჯერად ტეხასიდან. კონტაქტი დაიკარგა სატესტო ფრენის დაწყებიდან რამდენიმე წუთში და კოსმოსური ხომალდი დაიშალა, მისი ნამსხვრევები კი ფლორიდის ცაზე ჩანდა.[116] წინასწარი გამოძიების თანახმად, Starship-ის მე-7 სატესტო ფრენა შეფერხდა ჟანგბადის გაჟონვის, ციმციმებისა და მის უკანა ნაწილში ხანგრძლივი ხანძრის გამო, რამაც გამოიწვია რაკეტის ძრავების გამორთვა და კოსმოსური ხომალდის თვითგანადგურების სისტემის ჩართვა.[117]

2025 წლის 18 ივნისს, ტეხასში, კომპანიის Starbase ობიექტზე სტატიკური ცეცხლის ტესტის დროს SpaceX Starship-ის რაკეტა აფეთქდა, რასაც კომპანიამ „დიდი ანომალია“ უწოდა.[118]

მართვადი გაშვებები

Thumb
NASA-ს ასტრონავტები დუგლას ჰარლი (მარცხნივ) და რობერტ ბენკენი (მარჯვნივ) SpaceX-ის მიერ შექმნილ სპეციალურად მორგებულ კოსმოსურ კოსტიუმებში

2020 წლის მაისში მოხდა მნიშვნელოვანი ეტაპი, როდესაც SpaceX-მა წარმატებით გაუშვა NASA-ს ორი ასტრონავტი (დუგ ჰარლი და ბობ ბენკენი) ორბიტაზე Crew Dragon-ის კოსმოსური ხომალდით Crew Dragon Demo-2-ის დროს, რითაც SpaceX გახდა პირველი კერძო კომპანია, რომელმაც ასტრონავტები გაგზავნა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე. იგი წარმოადგენდა პირველ პილოტირებულ ორბიტალურ გაშვებას აშშ-დან 9 წლის განმავლობაში.[119][120] მისიამ სტარტი, ფლორიდაში, კენედის კოსმოსური ცენტრის სასტარტო კომპლექსი 39A-დან (LC-39A) აიღო.[121]

2019 წლის მაისში, SpaceX-მა გაუშვა Starlink-ის 60 თანამგზავრის პირველი დიდი პარტია, რითაც მომდევნო წელს დაიწყო გეოცენტრულ ორბიტაზე მსოფლიოში უდიდესი კომერციული თანამგზავრების ქსელის განლაგება.[122] 2022 წელს, SpaceX-ის გაშვების უმეტესობა ფოკუსირებული იყო Starlink-ზე, სამომხმარებლო ინტერნეტ-სერვისზე, რომელიც ცაზე მრავალი თანამგზავრების საშუალებით ტრანსლირებს ინტერნეტს დედამიწაზე. ამჟამად SpaceX-ს ორბიტაზე 6000-ზე მეტი თანამგზავრი ჰყავს.[123]

2021 წლის 16 ივლისს, SpaceX-მა ხელო მოაწერა 524 მლნ. აშშ დოლარის შეთანხმებას, კერძო კომპანია Swarm Technologies-ის შეძენის შესახებ, რომელიც მიმართულია შექმნას დედამიწის დაბალი ორბიტის თანამგზავრების ქსელი, საკომუნიკაციო მოწყობილობების Internet of things (IoT) საშუალებით.[124][125]

2022 წლის დეკემბერში, აშშ-ის კომუნიკაციების ფედერალურმა კომისიამ (FCC) დაამტკიცა SpaceX-ის 7500-მდე ახალი თაობის თანამგზავრის გაშვება მის Starlink ინტერნეტ ქსელის ფარგლებში.[126]

მიღწევების შეჯამება

მეტი ინფორმაცია თარიღი, მიღწევები ...
Remove ads

ტექნიკური საშუალებები

გამშვები საშუალებები

Thumb
The landing of a Falcon 9 Block 5 first stage at Cape Canaveral in July 2019. VTVL technologies are used in many of SpaceX's launch vehicles.

SpaceX-მა შეიმუშავა სამი გამშვები მოწყობილობა. მცირე ამწევი Falcon 1 იყო პირველი გამშვები მოწყობილობა, რომელიც შემუშავებული იქნა და 2009 წელს ამოიღეს მწყობრიდან. საშუალო ამწევი Falcon 9 და მძიმე ამწევი Falcon Heavy ორივე ფუნქციონირებს.

Falcon 1 იყო პატარა რაკეტა, რომელსაც შეეძლო რამდენიმე ასეული კილოგრამის დაბალ დედამიწის ორბიტაზე გადატანა. ის ხუთჯერ გაუშვეს 2006-დან 2009 წლამდე, რომელთაგან ორი წარმატებით დასრულდა.[147] Falcon 1 იყო პირველი კერძო დაფინანსებით, თხევადი საწვავით მომუშავე რაკეტა, რომელმაც ორბიტაზე მიაღწია.[127]

Falcon 9 არის საშუალო ამწევი გამშვები მოწყობილობა, რომელსაც შეუძლია 22,800 კილოგრამამდე (50,265 ფუნტი) ტვირთის გადატანა ორბიტაზე, კონკურენციას უწევს Delta IV და Atlas V რაკეტებს, ასევე მსოფლიოს სხვა გამშვები პროვაიდერებს. მას პირველ ეტაპზე ცხრა Merlin ძრავა აქვს. Falcon 9 v1.0 რაკეტა წარმატებით გავიდა ორბიტაზე პირველივე ცდაზე 2010 წლის 4 ივნისს. მისი მესამე ფრენა, COTS Demo Flight 2, 2012 წლის 22 მაისს დაიწყო და გაუშვა პირველი კომერციული კოსმოსური ხომალდი, რომელიც მიაღწია და დაუკავშირდა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურს (ISS).[38] 2013 წელს აპარატი განახლდა Falcon 9 v1.1-მდე, 2015 წელს Falcon 9 Full Thrust-მდე და ბოლოს 2018 წელს Falcon 9 Block 5-მდე. Falcon 9-ის პირველი ეტაპი შექმნილია რეტრო-პროპულსიური დაშვებისთვის, მისი ამოღებისა და ხელახლა გაფრენისთვის.[148]

Falcon Heavy არის მძიმე ამწევი აპარატი, რომელსაც შეუძლია 63,800 კგ-მდე (140,700 ფუნტი) ტვირთის გადატანა დედამიწის დაბალ ორბიტაზე (LEO) ან 26,700 კგ-მდე (58,900 ფუნტი) გეოსინქრონული გადაცემის ორბიტაზე (GTO). ის იყენებს სამ ოდნავ მოდიფიცირებულ Falcon 9-ის პირველი ეტაპის ბირთვს სულ 27 Merlin 1D ძრავით.[149][150] Falcon Heavy-მ წარმატებით შეასრულა თავისი პირველი მისია 2018 წლის 6 თებერვალს, რითაც მასკის პერსონალური Tesla Roadster ჰელიოცენტრულ ორბიტაზე გაუშვა.[151]

როგორც Falcon 9, ასევე Falcon Heavy სერტიფიცირებულია ეროვნული უსაფრთხოების კოსმოსური გაშვების (NSSL) გაშვების ჩასატარებლად.[152][153] 2025 წლის 4 ივნისის მონაცემებით, Falcon 9 და Falcon Heavy 496-ჯერ იქნა გაშვებული, რამაც 493 სრული მისია წარმატებით, ერთი ნაწილობრივი წარმატებით და ერთი ფრენის დროს წარუმატებლობით დაასრულა. გარდა ამისა, Falcon 9-მა 2016 წელს სტატიკური ცეცხლსასროლი იარაღის ტესტირებამდე ფრენამდე წარუმატებლობა განიცადა.[154][155]

SpaceX ავითარებს სრულად მრავალჯერად სუპერმძიმე ამწევი ამწევი სისტემის გაშვებას, რომელიც ცნობილია როგორც Starship. ის შედგება მრავალჯერადი გამოყენების პირველი ეტაპისგან, სახელწოდებით Super Heavy, და მრავალჯერადი გამოყენების Starship მეორე ეტაპის კოსმოსური ხომალდისგან. 2017 წლის მდგომარეობით, სისტემა 2020-იანი წლების დასაწყისისთვის კომპანიის არსებული გამშვები აპარატურის ჩანაცვლებას აპირებდა.[156][157]

სარაკეტო ძრავები

Thumb
Merlin 1D engine undergoes a test at SpaceX's Rocket Development and Test Facility in McGregor, Texas

2002 წელს SpaceX-ის დაარსების დღიდან, კომპანიამ შეიმუშავა რამდენიმე სარაკეტო ძრავა - Merlin, Kestrel და Raptor - გამშვები აპარატებისთვის,[158][159] Draco კოსმოსური ხომალდების Dragon სერიის რეაქციის კონტროლის სისტემისთვის,[160] და SuperDraco Crew Dragon-ში შეწყვეტის შესაძლებლობისთვის.[161]

Merlin არის სარაკეტო ძრავების ოჯახი, რომელიც იყენებს თხევად ჟანგბადს (LOX) და RP-1 საწვავ საწვავს. Merlin თავდაპირველად გამოიყენებოდა Falcon 1-ის პირველი ეტაპის კვებისთვის და ამჟამად გამოიყენება Falcon 9-ისა და Falcon Heavy-ის ორივე ეტაპზე.[162] Kestrel იყენებს იგივე საწვავ საწვავს და გამოიყენებოდა როგორც Falcon 1 რაკეტის მეორე ეტაპის მთავარი ძრავა.[159][163]

Draco და SuperDraco არის ჰიპერგოლური თხევად-საწვავიანი სარაკეტო ძრავები. Draco ძრავები გამოიყენება Dragon-ისა და Dragon 2 კოსმოსური ხომალდების რეაქციის კონტროლის სისტემაში.[160] SuperDraco-ს ძრავა უფრო მძლავრია და რვა SuperDraco ძრავა უზრუნველყოფს გაშვების გაქცევის შესაძლებლობას ეკიპაჟიანი Dragon 2 კოსმოსური ხომალდისთვის შეწყვეტის სცენარის დროს.[164]

Raptor არის თხევადი ჟანგბადითა და თხევადი მეთანით საწვავით მომუშავე სრული ნაკადის ეტაპობრივი წვის ციკლის ძრავების ახალი ოჯახი, რომელიც ემსახურება Starship-ის გაშვების სისტემის პირველ და მეორე ეტაპებს.[158] შემუშავების ვერსიები გამოსცადეს 2016 წლის ბოლოს,[165] და ძრავა პირველად აფრინდა 2019 წელს, რამაც Starhopper-ის ხომალდი 20 მ (66 ფუტი) სიმაღლეზე ააფრინა.[166]

კოსმოსური ხომალდი Dragon

მთავარი სტატია: Dragon 1 და Dragon 2.
Thumb
SpaceX Dragon 2 spacecraft, designed to deliver crew and cargo to and from the International Space Station (cargo version shown)

SpaceX-მა შეიმუშავა Dragon კოსმოსური ხომალდი ტვირთისა და ეკიპაჟის საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე (ISS) გადასაზიდად.

პირველი თაობის Dragon 1 კოსმოსური ხომალდი მხოლოდ ტვირთის გადასაზიდად გამოიყენებოდა. ის შეიქმნა NASA-ს ფინანსური მხარდაჭერით კომერციული ორბიტალური ტრანსპორტირების სერვისების (COTS) პროგრამის ფარგლებში. 2010 წელს COTS-ის წარმატებული სადემონსტრაციო ფრენის შემდეგ, SpaceX შეირჩა კომერციული მიწოდების სერვისების (CRS) კონტრაქტის მისაღებად.[31]

ამჟამად მოქმედმა მეორე თაობის Dragon 2 კოსმოსურმა ხომალდმა თავისი პირველი ფრენა, ეკიპაჟის გარეშე, ISS-ზე 2019 წლის დასაწყისში განახორციელა, რასაც მოჰყვა Dragon 2-ის ეკიპაჟით ფრენა 2020 წელს.[119] ის შეიქმნა NASA-ს ფინანსური მხარდაჭერით კომერციული ეკიპაჟის პროგრამის პროგრამის ფარგლებში. Dragon 2-ის სატვირთო ვარიანტი პირველად 2020 წლის დეკემბერში გაფრინდა ISS-ზე მომარაგების მიზნით, NASA-სთან CRS კონტრაქტის ფარგლებში.[167]

2020 წლის მარტში SpaceX-მა წარმოადგინა Dragon XL, რომელიც შექმნილია NASA-ს დაგეგმილი Lunar Gateway კოსმოსური სადგურისთვის მომარაგების შესავსებად Gateway Logistics Services (GLS) კონტრაქტის ფარგლებში.[168] Dragon XL-ის გაშვება დაგეგმილია Falcon Heavy-ზე და მას შეუძლია Gateway-ზე 5000 კგ-ზე (11,000 ფუნტი) მეტი ტვირთის გადატანა. Dragon XL Gateway-ზე ექვსიდან თორმეტ თვემდე იქნება მიმაგრებული.[169]

SpaceX-მა შეიმუშავა კოსმოსური კოსტუმი, რომელიც Dragon კოსმოსურ ხომალდში უნდა ჩაიცვათ შესაძლო დეპრესურიზაციისგან დასაცავად.[170] 2024 წლის 4 მაისს SpaceX-მა წარმოადგინა მეორე კოსმოსური კოსტუმი, რომელიც შექმნილია კოსმოსური ხომალდის გარეთ გასასვლელად და რომლის გამოყენებაც დაგეგმილია Polaris Dawn-ის მისიის დროს კოსმოსური გასეირნებისთვის.[171]

ავტონომიური კოსმოსური დრონები

Thumb
Autonomous spaceport drone ship in position prior to CRS-6 mission

SpaceX ორბიტალური გაშვების შემდეგ რეგულარულად აბრუნებს Falcon 9-ის და Falcon Heavy-ის რაკეტების პირველ ეტაპს. რაკეტა ეშვება წინასწარ განსაზღვრულ დაშვების ადგილას მხოლოდ მისი მამოძრავებელი სისტემების გამოყენებით.[172] როდესაც საწვავის მარჟები არ იძლევა გაშვების ადგილას (RTLS) დაბრუნების საშუალებას, რაკეტები ბრუნდებიან ოკეანეში მცურავ სადესანტო პლატფორმაზე, რომელსაც ავტონომიური კოსმოსური დრონები (ASDS) ეწოდება.[173]

SpaceX-ს ასევე ჰქონდა გეგმები მცურავი გამშვები პლატფორმების დანერგვის შესახებ, რომლებიც მოდიფიცირებული ნავთობის პლატფორმები იქნებოდა, რომლებიც უზრუნველყოფდა ზღვის გაშვების ვარიანტს მათი Starship გამშვები მანქანისთვის. 2023 წლის თებერვლის მდგომარეობით, SpaceX-მა გაყიდა ნავთობის პლატფორმები, მაგრამ არ გამორიცხა ზღვაზე დაფუძნებული პლატფორმები მომავალი გამოყენებისთვის.[174]

მთავარი სტატია: Starlink.
Thumb
სამოცი Starlink თანამგზავრი ერთად განლაგებამდე

Starlink არის ინტერნეტ თანამგზავრების კონსტოლაცია, რომელიც Starlink Services, LLC-ის მიერ, SpaceX-ის სრულად საკუთრებაში არსებული შვილობილი კომპანიის მიერ არის შემუშავებული,[175][176] რომელიც შედგება ათასობით ურთიერთდაკავშირებული საკომუნიკაციო თანამგზავრისგან დაახლოებით 550 კმ ორბიტაზე. მისი მიზანია დააკმაყოფილოს მსოფლიოში დაბალი ღირებულების ფართოზოლოვანი ინტერნეტის შესაძლებლობების მნიშვნელოვანი დაუკმაყოფილებელი მოთხოვნა.[177] განვითარება 2015 წელს დაიწყო და პირველი პროტოტიპები სატესტო ფრენის თანამგზავრები SpaceX Paz თანამგზავრის მისიაზე 2017 წელს გაუშვეს. 2019 წლის მაისში SpaceX-მა Falcon 9-ზე 60 თანამგზავრისგან შემდგარი პირველი პარტია გაუშვა.[178] კონსტოლაციის საწყისი სატესტო ოპერაციები 2020 წლის ბოლოს დაიწყო[179] და პირველი შეკვეთები 2021 წლის დასაწყისში იქნა მიღებული.[180] ​​მომხმარებლებს უთხრეს, რომ ინტერნეტის მომსახურების სიჩქარე 50 მბიტ/წმ-დან 150 მბიტ/წმ-მდე და შეყოვნება 20 მილიწამიდან 40 მილიწამამდე უნდა ელოდონ.[181] 2022 წლის დეკემბერში Starlink-მა მსოფლიო მასშტაბით 1 მილიონზე მეტ აბონენტს მიაღწია.[182]

Starlink-ის დაგეგმილი დიდი რაოდენობით თანამგზავრები ასტრონომების მიერ გააკრიტიკეს სინათლის დაბინძურების შესახებ შეშფოთების გამო,[183][184][185] Starlink-ის თანამგზავრების სიკაშკაშე როგორც ოპტიკურ, ასევე რადიო ტალღის სიგრძეებში ხელს უშლიდა სამეცნიერო დაკვირვებებს.[186] საპასუხოდ, SpaceX-მა Starlink-ის თანამგზავრებზე რამდენიმე განახლება განახორციელა, რაც მიზნად ისახავდა მათი სიკაშკაშის შემცირებას.[187] Starlink-ის მიერ გამოყენებული თანამგზავრების დიდი რაოდენობა ასევე ქმნის კოსმოსური ნარჩენების შეჯახების გრძელვადიან საფრთხეს.[188][189] თუმცა, თანამგზავრები აღჭურვილია კრიპტონით მომუშავე ჰოლის ძრავებით, რომლებიც საშუალებას აძლევს მათ, სიცოცხლის ვადის ამოწურვის შემდეგ ორბიტიდან გავიდნენ. ისინი ასევე შექმნილია ისე, რომ ავტონომიურად აიცილონ თავიდან შეჯახებები აღმავალი თვალთვალის მონაცემების საფუძველზე.[190]

2022 წლის დეკემბერში SpaceX-მა გამოაცხადა Starshield, პროგრამა, რომელიც ითვალისწინებს სამხედრო ან სამთავრობო ორგანიზაციების ტვირთის ინტეგრირებას Starlink-ისგან წარმოებულ თანამგზავრულ ავტობუსში. კოსმოსური განვითარების სააგენტო კოსმოსური რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემისთვის თანამგზავრების მომწოდებელი მთავარი მომხმარებელია.[191][192]

2024 წლის ივნისში SpaceX-მა წარმოადგინა Starlink-ის ანტენების კომპაქტური ვერსია, „Starlink Mini“, რომელიც შექმნილია მობილური თანამგზავრული ინტერნეტით სარგებლობისთვის. ადრეული წვდომის ვერსიაში ის 599 დოლარად იყო შემოთავაზებული და საბაზისო მოდელზე უფრო ძვირი ღირდა. Mini ანტენა, სტანდარტული ვერსიის ზომის ნახევარი და წონის ერთი მესამედი, აღჭურვილი იყო ჩაშენებული WiFi როუტერით, დაბალი ენერგომოხმარებით და 100 მბიტ/წმ-ზე მეტი ჩამოტვირთვის სიჩქარით.[193]

Remove ads

სხვა პროექტები

Hyperloop

2015 წლის ივნისში, SpaceX-მა გამოაცხადა, რომ ის Hyperloop-ის შეჯიბრს დააფინანსებდა და SpaceX-ის შტაბ-ბინასთან ახლოს 1.6 კმ (0.99 მილი) სიგრძის ქვემასშტაბიან სატესტო ტრასას ააშენებდა შეჯიბრებითი ღონისძიებებისთვის.[194][195] კომპანიამ ყოველწლიური შეჯიბრი 2017 წლიდან 2019 წლამდე ჩაატარა.[196]

COVID-19 ანტისხეულების ტესტირების პროგრამა

ექიმებთან და აკადემიურ მკვლევარებთან თანამშრომლობით, SpaceX-მა ყველა თანამშრომელი მიიწვია 2020 წელს COVID-19 ანტისხეულების ტესტირების პროგრამის შექმნაში მონაწილეობის მისაღებად. ამგვარად, 4300 თანამშრომელმა ნებაყოფლობით ჩააბარა სისხლის ნიმუშები, რის შედეგადაც გამოქვეყნდა რეცენზირებული სამეცნიერო ნაშრომი, რომელშიც SpaceX-ის რვა თანამშრომელი თანაავტორად იყო მიჩნეული და ვარაუდობდნენ, რომ COVID-19 ანტისხეულების გარკვეული დონე შეიძლება უზრუნველყოფდეს ვირუსის წინააღმდეგ ხანგრძლივ დაცვას.[197][198]

სხვა

2018 წლის ივლისში, მასკმა თავის თანამშრომლებს მინი-წყალქვეშა ნავის აშენება მოაწყო, რათა ტაილანდში დატბორილ გამოქვაბულში ჩარჩენილი ბავშვების გადარჩენაში დახმარებოდა.[199] საერთაშორისო სამაშველო მყვინთავთა ჯგუფის ხელმძღვანელმა, რიჩარდ სტენტონმა, მასკს მოუწოდა, წყალდიდობის გაუარესების შემთხვევაში, დამხმარე საშუალებად ემუშავა აპარატის აშენებაზე. თუმცა, სტენტონმა მოგვიანებით დაასკვნა, რომ მინი-წყალქვეშა ნავი არ იმუშავებდა და თქვა, რომ მასკის ჩართულობამ „სამაშველო სამუშაოებიდან ყურადღება გადაიტანა“.[200][201] SpaceX-ისა და The Boring Company-ის ინჟინრებმა მინი-წყალქვეშა ნავი Falcon 9-ის თხევადი ჟანგბადის გადამცემი მილისგან რვა საათში ააშენეს და პირადად მიიტანეს ტაილანდში. [202][203] ტაილანდის ხელისუფლებამ საბოლოოდ უარი თქვა წყალქვეშა ნავის გამოყენებაზე, რადგან განაცხადა, რომ ის სამაშველო მისიისთვის პრაქტიკული არ იყო.[199]

ობიექტები

SpaceX-ის შტაბ-ბინა მდებარეობს SpaceX Starbase-ში, ბრაუნსვილის მახლობლად, ტეხასის შტატში, სადაც ის აწარმოებს და უშვებს თავის Starship-ის ხომალდს. თუმცა, კომპანიის ოპერაციების უმეტესობა ხორციელდება ჰოთორნში, კალიფორნიის შტატში, მდებარე ოფისიდან, სადაც ადრე იყო მისი შტაბ-ბინა, სადაც ის ამზადებს Falcon-ის რაკეტებსა და Dragon-ის კოსმოსურ ხომალდს და სადაც განთავსებულია მისიის მართვის ცენტრი.

კომპანია ასევე მართავს Starlink-ის თანამგზავრების წარმოების ობიექტს რედმონდში, ვაშინგტონის შტატში, რაკეტების შემუშავებისა და ტესტირების ობიექტს მაკგრეგორში, ტეხასის შტატში,[204] და ინარჩუნებს ოფისს ვაშინგტონის შტატში, ძირითადი სამთავრობო მომხმარებლების მახლობლად.[205]

SpaceX-ს აქვს ორი აქტიური გაშვების წერტილი ფლორიდაში, ერთი აქტიური გაშვების წერტილი კალიფორნიაში და ერთი აქტიური გაშვების წერტილი Starbase-ში, ტეხასის შტატში.

Hawthorne, CA: Falcon and Dragon manufacturing, mission control

Thumb
SpaceX office in Hawthorne, California at night during a Falcon 9 launch from Vandenberg Space Force Base

SpaceX ლოს-ანჯელესის გარეუბან ჰოთორნში, კალიფორნიაში, დიდ ობიექტს მართავს. სამსართულიან შენობაში, რომელიც თავდაპირველად Northrop Corporation-მა Boeing 747-ის ფიუზელაჟების ასაგებად ააშენა,[206] განთავსებულია SpaceX-ის საოფისე სივრცე, მისიის კონტროლი და Falcon 9-ის წარმოების ობიექტები.[207]

ამ ტერიტორიაზე აშშ-ში კოსმოსური სექტორის შტაბ-ბინების, ობიექტებისა და შვილობილი კომპანიების ერთ-ერთი უდიდესი კონცენტრაციაა, მათ შორის Boeing/McDonnell Douglas-ის მთავარი თანამგზავრული შენობის კამპუსები, The Aerospace Corporation, Raytheon, NASA-ს რეაქტიული ძრავების ლაბორატორია, აშშ-ის კოსმოსური ძალების კოსმოსური სისტემების სარდლობა ლოს-ანჯელესის საჰაერო ძალების ბაზაზე, Lockheed Martin, BAE Systems, Northrop Grumman და AECOM და ა.შ., აეროკოსმოსური ინჟინრებისა და კოლეჯის ინჟინერიის ბოლო კურსდამთავრებულების დიდი ჯგუფით.[206]

SpaceX თავისი რაკეტებისა და სარაკეტო ძრავების წარმოებაში მაღალი ხარისხის ვერტიკალურ ინტეგრაციას იყენებს. SpaceX რაკეტის ძრავებს, რაკეტის საფეხურებს, კოსმოსურ ხომალდებს, ძირითად ავიონიკას და ყველა პროგრამულ უზრუნველყოფას საკუთარ ჰოთორნის ქარხანაში ამზადებს, რაც უჩვეულოა კოსმოსური ინდუსტრიისთვის.[11]

ჰოთორნის ქარხანა SpaceX-ის შტაბ-ბინა 2024 წლის აგვისტომდე იყო. თუმცა, SpaceX-ის შტაბ-ბინის გადატანის ნაბიჯი დიდწილად სიმბოლურად აღიქმებოდა, სულ მცირე, მოკლევადიან პერსპექტივაში, რადგან ობიექტი კომპანიის ოპერაციებს დაავალებს.[208]

Boca Chica, TX: Starship manufacturing, launch

მთავარი სტატია: SpaceX Starbase.
Thumb
The Starship assembly building at SpaceX Starbase in Texas

SpaceX აწარმოებს და აფრენს Starship-ის სატესტო ხომალდებს SpaceX Starbase-დან ბრაუნსვილის მახლობლად, ტეხასის შტატში, SpaceX-ის Starbase-დან, რომელიც მდებარეობს ბოკა ჩიკაში, ბრაუნსვილის მახლობლად. გამშვები ობიექტის პირველი გეგმები 2014 წლის აგვისტოში გამოაცხადა.[209][210] ფედერალურმა ავიაციის ადმინისტრაციამ (FAA) ნებართვა 2014 წლის ივლისში გასცა.[211] SpaceX-მა ახალი გამშვები ობიექტის მშენებლობა 2014 წელს დაიწყო, მშენებლობა კი 2015 წლის მეორე ნახევარში დაიწყო,[212] ობიექტიდან პირველი სუბორბიტალური გაშვებები 2019 წელს[207] განხორციელდა, ხოლო ორბიტალური გაშვებები 2023 წელს დაიწყო.

SpaceX-ს Starbase ობიექტის გარემოზე ზემოქმედების გამო გაზრდილი შემოწმება დაეკისრა.[213][214][215] 2024 წლის აგვისტოში, ტეხასის გარემოსდაცვითი ხარისხის კომისიამ SpaceX დაადანაშაულა გარემოსდაცვითი რეგულაციების დარღვევაში, ბოკა ჩიკას გამშვები ობიექტის მახლობლად წყალში დამაბინძურებლების განმეორებით გაშვებით.[216] გარემოს დაცვის სააგენტომ SpaceX-ს დაახლოებით 150,000 USD ოდენობის ჯარიმა დააკისრა „სამრეწველო ჩამდინარე წყლების“ სავარაუდო ჩაშვებისა და სუფთა წყლის შესახებ კანონის დარღვევისთვის.[217]

McGregor, TX: Rocket Development and Test Facility

მთავარი სტატია: SpaceX Rocket Development and Test Facility.
Thumb
Aerial view of the SpaceX McGregor engine testing facility, 2008

SpaceX-ის რაკეტების შემუშავებისა და ტესტირების ცენტრი მაკგრეგორში, ტეხასის შტატში, რაკეტების ძრავების ტესტირების ცენტრია. SpaceX-ის მიერ წარმოებული ყველა რაკეტის ძრავა და ძრავა საბოლოო ტესტირებისთვის მაკგრეგორში უნდა გაიაროს, რის შემდეგაც ისინი ფრენის მისიებში გამოიყენება.[218][219] ცენტრი ასევე სხვადასხვა კომპონენტისა და ძრავების ტესტირების ადგილს წარმოადგენს კვლევისა და განვითარების პროცესში.[220] ძრავების ტესტირების გარდა, დაშვებისა და აღდგენის შემდეგ, Dragon-ის კოსმოსური ხომალდი მაკგრეგორში ჩერდება, რათა მათი საშიში ჰიპერგოლური საწვავის ამოღება მოხდეს, სანამ კაფსულები ჰოთორნში განახლებისთვის გააგრძელებენ გზას.[218]

SpaceX ცენტრს მსოფლიოში ყველაზე მოწინავე და აქტიურ რაკეტების ძრავების ტესტირების ცენტრად მიიჩნევს და აცხადებს, რომ ტარიგი: გახსნის დღიდან ობიექტში 7000-ზე მეტი ტესტი ჩატარდა, შვიდი ძრავის ტესტირება ტიპიურ დღეს, ათზე მეტ სატესტო სტენდზე.[221] კომპანიის სხვა ობიექტებთან შედარებით დაბალი პროფილის მიუხედავად, ის SpaceX-ის ოპერაციების კრიტიკულ ნაწილს წარმოადგენს და კომპანიის პრეზიდენტი და ოპერაციების დირექტორი გვინ შოტველი თავის მთავარ ოფისს მაკგრეგორში ინარჩუნებს.[222][218]

თავდაპირველად, მეორე მსოფლიო ომის დროს Bluebonnet Ordnance Plant-ის ადგილას მდებარეობდა,[220] ობიექტი მოგვიანებით Beal Aerospace-მა გამოიყენა, სანამ 2003 წელს SpaceX-მა არჩია.[223] კომპანიამ მას შემდეგ მნიშვნელოვნად გააფართოვა იგი 2003 წელს არსებული 256 აკრიდან (104 ჰა)[220] 2015 წლისთვის 4000 აკრიდან (1600 ჰა) [221] 2021 წლის ივლისში SpaceX-მა გამოაცხადა მაკგრეგორში Raptor ძრავების მეორე საწარმოო ობიექტის აშენების გეგმების შესახებ. მოსალოდნელია, რომ ეს გაფართოება მნიშვნელოვნად გაზრდის SpaceX-ის წარმოების სიმძლავრეს, რომლის მიზანიც წელიწადში 800-დან 1000-მდე Raptor ძრავის წარმოებაა.[224][225]

Thumb
Starlink user terminal on the sidewalk of a residential home.

SpaceX-ის Starlink-ის შვილობილი კომპანია ორ ძირითად ობიექტზე ოპერირებს. თანამგზავრების წარმოება ვაშინგტონის შტატის ქალაქ სიეტლთან ახლოს ხდება, ხოლო მომხმარებლის ტერმინალების წარმოება ტეხასის შტატის ქალაქ ოსტინთან ახლოს.

Starlink-ის თანამგზავრების განვითარებისა და წარმოების ოპერაციების კამპუსი 314,000 კვადრატულ ფუტზე (29,200 მ2) მეტ ფართობს იკავებს, სულ მცირე ექვს შენობაში, რომლებიც რედმონდში, ვაშინგტონში, სიეტლის აღმოსავლეთით მდებარეობს. პირველი შენობა 2015 წლის დასაწყისში გაიხსნა,[226] ხოლო კომპანია მოგვიანებით ხუთ შენობაში გაფართოვდა რედმონდ რიჯის კორპორატიულ ცენტრში.[227][228]

Starlink-მა მომხმარებლის ტერმინალების წარმოების ობიექტი ტეხასის შტატის ქალაქ ბასტროპში, ოსტინის აღმოსავლეთით, 2023 წლის დეკემბერში გახსნა. ოპერირების პირველი ცხრა თვის განმავლობაში, ერთი მილიონი კვადრატული ფუტის (93,000 მ2) ფართობის ობიექტმა ერთი მილიონი მომხმარებლის ტერმინალი გამოუშვა და შეერთებულ შტატებში ბეჭდური მიკროსქემების უდიდესი ქარხანა გამხდარიყო.[229]

გაშვების ობიექტები

Thumb
Falcon Heavy Side Boosters landing on LZ1 and LZ2 at Cape Canaveral

SpaceX მართავს ოთხ ორბიტალურ გაშვების ადგილს: კეიპ კანავერალის კოსმოსური ძალების სადგურსა და კენედის კოსმოსურ ცენტრში ფლორიდაში, ასევე ვანდენბერგის კოსმოსური ძალების ბაზაზე კალიფორნიაში Falcon-ის რაკეტებისთვის, და Starbase-ზე ბრაუნსვილთან ახლოს, ტეხასის შტატში, Starship-ისთვის. SpaceX-მა მიუთითა, რომ ისინი ხედავენ ნიშას ოთხივე ორბიტალური ობიექტისთვის და რომ მათ აქვთ საკმარისი გაშვების ბიზნესი თითოეული მოედნის შესავსებად.[230] ვანდენბერგის გაშვების ადგილი უზრუნველყოფს მაღალი დახრილობის ორბიტებს (66–145°), ხოლო კეიპ კანავერალი და კენედი უზრუნველყოფენ საშუალო დახრილობის ორბიტებს (28.5–55°).[231] უფრო დიდი დახრილობები, მათ შორის SSO, შესაძლებელია ფლორიდიდან კუბის გადაფრენით.[232]

მას შემდეგ, რაც ის პენსიაზე გავიდა, Falcon 1-ის ყველა გაშვება განხორციელდა რონალდ რეიგანის სახელობის ბალისტიკური რაკეტების თავდაცვის სატესტო ადგილზე, მარშალის კუნძულების ომელეკის კუნძულზე.[233]

2007 წლის აპრილში პენტაგონმა დაამტკიცა SpaceX-ის მიერ კეიპ კანავერალის კოსმოსური გაშვების კომპლექსის 40-ის (SLC-40) გამოყენება.[234] ეს ადგილი 2010 წლიდან გამოიყენება Falcon 9-ის გაშვებისთვის, ძირითადად დედამიწის დაბალ და გეოსტაციონარურ ორბიტებზე. კანავერალის კეიპში მდებარე ყოფილი გამშვები კომპლექსი 13, რომელსაც ამჟამად 1 და 2 სადესანტო ზონები ეწოდა, 2015 წლიდან გამოიყენება Falcon 9-ის პირველი ეტაპის გამაძლიერებელი დაშვებისთვის.[235]

Thumb
SpaceX west coast launch facility at Vandenberg Space Force Base, during the launch of CASSIOPE

Vandenberg-ის კოსმოსური გამშვები კომპლექსი 4 (SLC-4E) სამხედროებისგან იჯარით იქნა აღებული 2011 წელს და გამოიყენება პოლარულ ორბიტებზე ტვირთის გადასატანად. ვანდენბერგის ადგილს შეუძლია როგორც Falcon 9-ის, ასევე Falcon Heavy-ის მანქანების გაშვება,[236] მაგრამ არ შეუძლია დაბალი დახრილობის ორბიტებზე გაშვება. მეზობელი SLC-4W 2015 წელს გამაძლიერებელი დაშვებისთვის გადაკეთდა სადესანტო ზონა 4-ად.[237]

2014 წლის 14 აპრილს SpaceX-მა ხელი მოაწერა 20-წლიან იჯარის ხელშეკრულებას კენედის კოსმოსური ცენტრის გამშვები კომპლექსი 39A-სთვის.[238] შემდგომში, პლატფორმა მოდიფიცირებული იქნა Falcon 9-ისა და Falcon Heavy-ს გაშვების მხარდასაჭერად. 2024 წლის მონაცემებით, ეს ერთადერთი პლატფორმაა, რომელიც მხარს უჭერს Falcon Heavy-ს გაშვებას. SpaceX-მა თავისი პირველი ეკიპაჟიანი მისია საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე 39A გაშვების პლატფორმიდან 2020 წლის 30 მაისს გაუშვა.[239] პლატფორმის 39A მომზადება 2019 წლიდან მიმდინარეობს Starship-ის გაშვების საბოლოო განსახორციელებლად. ტეხასის შტატის ქალაქ ბოკა ჩიკაში FAA-ს მიერ გაშვების ნებართვების გაცემის შეფერხების გამო, 39A Starship-ის მომზადება 2022 წელს დაჩქარდა.[240]

Remove ads

კონტრაქტები

SpaceX-მა NASA-სგან მოიპოვა საერთაშორისო კოსმოსური სადგურის (ISS) სადემონსტრაციო და ფაქტობრივი მიწოდების კონტრაქტები კომპანიის მიერ შემუშავებული ტექნოლოგიით. SpaceX ასევე სერტიფიცირებულია აშშ-ის სამხედრო ძალებისთვის Evolved Expendable Launch Vehicle-ის კლასის (EELV) ტვირთის გაშვებისთვის. მხოლოდ 2018 წელს დაახლოებით ოცდაათი მისიით, SpaceX-მა კონტრაქტით 12 მილიარდ დოლარზე მეტი შეადგინა.[62]

ტვირთი სკს-ზე

Thumb
The COTS 2 Dragon is berthed to the International Space Station (ISS) by Canadarm2

2006 წელს SpaceX-მა მოიგო NASA-ს კომერციული ორბიტალური ტრანსპორტირების სერვისების (COTS) პირველი ფაზის კონტრაქტი, რათა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ტვირთის მიწოდება ეჩვენებინა, ეკიპაჟის ტრანსპორტირებისთვის შესაძლო კონტრაქტის ვარიანტით.[241] ამ კონტრაქტის ფარგლებში, რომელიც NASA-მ შეიმუშავა კოსმოსური აქტის შეთანხმებების მეშვეობით ახალი შესაძლებლობების განვითარებისთვის „საწყისი თანხის“ უზრუნველსაყოფად, NASA-მ SpaceX-ს 396 მილიონი დოლარი გადაუხადა Dragon კოსმოსური ხომალდის ტვირთის კონფიგურაციის შესამუშავებლად, ხოლო SpaceX-მა თავისი რესურსებით შეიმუშავა Falcon 9 გამშვები მოწყობილობა.[242] როგორც აღმოჩნდა, კოსმოსური აქტის ამ შეთანხმებებმა NASA-ს მილიონობით დოლარი დაზოგა განვითარების ხარჯებიდან, რამაც რაკეტის განვითარება 4-10-ჯერ უფრო იაფი გახადა, ვიდრე მხოლოდ NASA-ს მიერ წარმოებულიყო.[243]

2010 წლის დეკემბერში, SpaceX COTS დემო ფრენის 1 მისიის გაშვებით, SpaceX გახდა პირველი კერძო კომპანია, რომელმაც წარმატებით გაუშვა, ორბიტაზე გაიყვანა და აღადგინა კოსმოსური ხომალდი.[244] Dragon წარმატებით დაამაგრა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურს SpaceX COTS დემო ფრენის 2 დროს 2012 წლის მაისში, რაც კერძო კოსმოსური ხომალდისთვის პირველი შემთხვევა იყო.[245]

კომერციული მიწოდების სერვისები (CRS) არის NASA-ს მიერ 2008 წლიდან 2016 წლამდე გაცემული კონტრაქტების სერია, რომელიც ითვალისწინებდა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ტვირთისა და მარაგების მიწოდებას კომერციულად მართული კოსმოსური ხომალდებით. პირველი CRS კონტრაქტები 2008 წელს გაფორმდა და SpaceX-ს 1.6 მილიარდი დოლარი გადაეცა 12 ტვირთის ტრანსპორტირების მისიისთვის, რომლებიც მოიცავდა მიწოდებას 2016 წლამდე.[246] SpaceX CRS-1, 12 დაგეგმილი მიწოდების მისიიდან პირველი, რომელიც 2012 წლის ოქტომბერში გაეშვა, მიაღწია ორბიტას, დადგა და სადგურზე 20 დღის განმავლობაში დარჩა, სანამ ატმოსფეროში ხელახლა შევიდოდა და წყნარ ოკეანეში ჩავარდებოდა.[247]

მას შემდეგ CRS მისიები საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე წელიწადში დაახლოებით ორჯერ დაფრინავდა. 2015 წელს NASA-მ გააგრძელა პირველი ფაზის კონტრაქტები SpaceX-ისგან დამატებითი სამი მიწოდების ფრენის შეკვეთით და შემდეგ კიდევ უფრო გააგრძელა კონტრაქტი საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე სულ ოცი ტვირთის მისიისთვის.[248][246][249] Dragon 1-ის ბოლო მისია, SpaceX CRS-20, საერთაშორისო კოსმოსური სადგურიდან 2020 წლის აპრილში გავიდა და Dragon შემდგომში ექსპლუატაციიდან ამოიღეს. კონტრაქტების მეორე ფაზა 2016 წლის იანვარში გაფორმდა, სადაც SpaceX ერთ-ერთი გამარჯვებული იყო. SpaceX განახლებული Dragon 2 კოსმოსური ხომალდით დამატებით ცხრა CRS ფრენას განახორციელებს.[250][251] 2020 წლის მარტში NASA-მ SpaceX-თან კონტრაქტი გააფორმა Dragon XL კოსმოსური ხომალდის Lunar Gateway-ის კოსმოსურ სადგურზე მარაგების გასაგზავნად. Dragon XL Falcon Heavy-ზე გაეშვება.[252]

Crewed

Thumb
NASA astronauts inside the Dragon spacecraft during the Crew-1 mission rendezvous with the International Space Station

SpaceX პასუხისმგებელია NASA-ს ასტრონავტების საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ტრანსპორტირებაზე. NASA-ს კონტრაქტები კომერციული ეკიპაჟის განვითარების (CCDev) პროგრამის ფარგლებში დაიწყო, რომელიც მიზნად ისახავდა კომერციულად მართვადი კოსმოსური ხომალდის შემუშავებას, რომელსაც შეეძლო ასტრონავტების საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე გადაყვანა. პირველი კონტრაქტი SpaceX-ს 2011 წელს მიენიჭა,[253][254] რასაც მოჰყვა მეორე 2012 წელს, რათა გაეგრძელებინა Dragon 2 კოსმოსური ხომალდის შემუშავება და ტესტირება.[255]

2014 წლის სექტემბერში NASA-მ SpaceX და Boeing აირჩია, როგორც ორი კომპანია, რომლებიც დაფინანსდებოდნენ აშშ-ს ეკიპაჟების საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ტრანსპორტირების სისტემების შემუშავებისთვის.[256] SpaceX-მა 2.6 მილიარდი დოლარი მოიგო Dragon 2-ის 2017 წლისთვის დასასრულებლად და სერტიფიცირებისთვის. კონტრაქტები ითვალისწინებდა მინიმუმ ერთ ეკიპაჟიან ფრენას, სულ მცირე ერთი NASA-ს ასტრონავტის ბორტზე ყოფნით. მას შემდეგ, რაც Crew Dragon-მა მიიღო NASA-ს ადამიანის კოსმოსური ფრენის სერტიფიკატი, კონტრაქტი SpaceX-ს ავალდებულებდა კოსმოსურ სადგურზე მინიმუმ ორი და მაქსიმუმ ექვსი ეკიპაჟიანი მისიის ჩატარებას.[256]

SpaceX-მა თავისი Crew Dragon კოსმოსური ხომალდის პირველი მნიშვნელოვანი ფრენის ტესტი, Pad Abort Test, 2015 წლის მაისში დაასრულა[257] და წარმატებით ჩაატარა სრული უპილოტო სატესტო ფრენა 2019 წლის დასაწყისში. კაფსულა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურს მიუერთდა და შემდეგ ატლანტის ოკეანეში ჩაეშვა.[258] 2020 წლის იანვარში SpaceX-მა ჩაატარა ფრენის დროს შეწყვეტის ტესტი, ეკიპაჟის გაფრენამდე ბოლო სატესტო ფრენა, რომლის დროსაც Dragon კოსმოსურმა ხომალდმა თავისი გაშვების ძრავები ჩართო სიმულირებული შეწყვეტის სცენარით.[259]

2020 წლის 30 მაისს, Crew Dragon Demo-2 მისია საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე NASA-ს ასტრონავტებთან, ბობ ბენკენთან და დაგ ჰარლისთან ერთად გაუშვეს, რაც 2011 წლის შემდეგ აშშ-დან ეკიპაჟიანი ხომალდის გაშვების პირველი შემთხვევა იყო და საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე SpaceX-ის პირველი კომერციული ეკიპაჟიანი გაშვება.[260] Crew-1-ის მისია წარმატებით გაუშვეს საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე 2020 წლის 16 ნოემბერს, NASA-ს ასტრონავტებთან მაიკლ ჰოპკინსთან, ვიქტორ გლოვერთან და შენონ უოკერთან ერთად, JAXA-ს ასტრონავტ სოიჩი ნოგუჩისთან ერთად,[261] რომლებიც ექსპედიცია 64-ის ეკიპაჟის წევრები იყვნენ.[262] 2021 წლის 23 აპრილს Crew-2 გაუშვეს საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე NASA-ს ასტრონავტებთან შეინ კიმბროსთან და კ. მეგან მაკარტურთან, JAXA-ს ასტრონავტ აკიჰიკო ჰოშიდესთან და ESA-ს ასტრონავტ თომას პესკესთან ერთად.[263] Crew-2-ის მისია წარმატებით დაეშვა 2021 წლის 24 აპრილს.[264]

Thumb
Resilience after splashdown

SpaceX ასევე სთავაზობს ფასიან ეკიპაჟიან კოსმოსურ ფრენებს კერძო პირებისთვის. ამ მისიებიდან პირველი, Inspiration4, 2021 წელს დაიწყო Shift4 Payments-ის აღმასრულებელი დირექტორის, ჯარედ ისაკმენის სახელით. მისიამ Crew Dragon Resilience ფლორიდის კენედის კოსმოსური ცენტრის 39A გამშვები კომპლექსიდან Falcon 9 გამშვები რაკეტის თავზე გაუშვა, Dragon კაფსულა დედამიწის დაბალ ორბიტაზე გადაიტანა და დაახლოებით სამი დღის შემდეგ წარმატებით დასრულდა, როდესაც Resilience ატლანტის ოკეანეში ჩაეშვა. ეკიპაჟის ოთხივე წევრმა SpaceX-ისგან კომერციული ასტრონავტების მომზადება გაიარა. ტრენინგი მოიცავდა ორბიტალურ მექანიკას, მიკროგრავიტაციის გარემოში მუშაობას, დატვირთვის ტესტირებას, საგანგებო სიტუაციებისთვის მზადების ტრენინგს და მისიის სიმულაციებს.[265]

ეროვნული თავდაცვა

Thumb
Launch of the STP-2 mission on a Falcon Heavy in June 2019

2005 წელს SpaceX-მა გამოაცხადა, რომ მას მიენიჭა განუსაზღვრელი მიწოდების/განუსაზღვრელი რაოდენობის (IDIQ) კონტრაქტი, რომელიც აშშ-ის საჰაერო ძალებს საშუალებას აძლევდა კომპანიისგან შეეძინა 100 მილიონი დოლარის ღირებულების გაშვების თანხა.[266] სამი წლის შემდეგ, NASA-მ გამოაცხადა, რომ მან SpaceX-ს მიენიჭა IDIQ გაშვების სერვისების კონტრაქტი 1 მილიარდ დოლარამდე, მინიჭებული მისიების რაოდენობის მიხედვით.[267] 2012 წლის დეკემბერში SpaceX-მა გამოაცხადა თავისი პირველი ორი გაშვების კონტრაქტი აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტთან (DoD). აშშ-ის საჰაერო ძალების კოსმოსური და სარაკეტო სისტემების ცენტრმა SpaceX-ს მიანიჭა ორი EELV კლასის მისია: ღრმა კოსმოსის კლიმატის ობსერვატორია (DSCOVR) და კოსმოსური ტესტირების პროგრამა 2 (STP-2). DSCOVR გაუშვეს Falcon 9 გამშვები მანქანით 2015 წელს, ხოლო STP-2 გაუშვეს Falcon Heavy-ზე 2019 წლის 25 ივნისს.[268]

Falcon 9 v1.1 სერტიფიცირებული იყო ეროვნული უსაფრთხოების კოსმოსური გაშვებისთვის (NSSL) 2015 წელს, რამაც SpaceX-ს საშუალება მისცა, საჰაერო ძალებისთვის კონტრაქტით დაედო გაშვების მომსახურება ეროვნული უსაფრთხოების კლასიფიცირებული ნებისმიერი ტვირთისთვის.[152] ამან დაარღვია მონოპოლია, რომელიც 2006 წლიდან ეკავა United Launch Alliance-ს (ULA) აშშ-ს საჰაერო ძალების მიერ კლასიფიცირებული ტვირთის გაშვებაზე.[269] 2016 წლის აპრილში აშშ-ს საჰაერო ძალებმა ეროვნული უსაფრთხოების პირველი ასეთი გაშვება SpaceX-ს მიანიჭა მეორე GPS III თანამგზავრის გასაშვებად 82.7 მილიონ დოლარად.[270] ეს დაახლოებით 40%-ით ნაკლები იყო მსგავსი წინა მისიების სავარაუდო ღირებულებაზე.[271] SpaceX-მა ასევე გაუშვა მესამე GPS III გაშვება 2020 წლის 20 ივნისს.[272] 2018 წლის მარტში SpaceX-მა აშშ-ს საჰაერო ძალებისგან დამატებით 290 მილიონი დოლარის კონტრაქტი მოიპოვა კიდევ სამი GPS III თანამგზავრის გასაშვებად.[273]

აშშ-ის ეროვნულმა დაზვერვის ოფისმა (NRO) ასევე შეიძინა SpaceX-ისგან გაშვების ინსტრუმენტები, რომელთაგან პირველი 2017 წლის 1 მაისს განხორციელდა.[274] 2019 წლის თებერვალში SpaceX-მა აშშ-ის საჰაერო ძალებისგან 297 მილიონი დოლარის ღირებულების კონტრაქტი მოიპოვა კიდევ სამი ეროვნული უსაფრთხოების მისიის გასაშვებად, რომელთა გაშვებაც არაუადრეს 2021 ფინანსური წლისა უნდა მომხდარიყო.[275] 2020 წლის აგვისტოში აშშ-ის კოსმოსურმა ძალებმა ეროვნული უსაფრთხოების კოსმოსური გაშვების (NSSL) კონტრაქტები მომდევნო 5-7 წლის განმავლობაში გასცეს. SpaceX-მა ერთი გაშვებისთვის 316 მილიონი დოლარის ღირებულების კონტრაქტი მოიგო. გარდა ამისა, SpaceX ამ პერიოდში აშშ-ის სამხედრო თანამგზავრების გაშვების მოთხოვნების 40%-ს დააკმაყოფილებს.[276]

SpaceX ასევე ქმნის და გაუშვებს სპეციალურ სამხედრო თანამგზავრებს კოსმოსური განვითარების სააგენტოსთვის, როგორც დედამიწის დაბალ ორბიტაზე ახალი რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემის ნაწილს.[277] ეს თანავარსკვლავედი შეერთებულ შტატებს დედამიწის ნებისმიერი ადგილიდან გაშვებული ბირთვული რაკეტების და ჰიპერბგერითი იარაღის აღმოჩენის, დამიზნების და პოტენციურად ჩაჭრის შესაძლებლობას მისცემს.[278] ჩინეთმაც და რუსეთმაც გაეროში შეიტანეს შეშფოთება ამ პროგრამის შესახებ,[279] და სხვადასხვა ორგანიზაცია აფრთხილებს, რომ მან შეიძლება დესტაბილიზაცია გამოიწვიოს და კოსმოსში შეიარაღების რბოლა გამოიწვიოს.[280][281]

2024 წლის მარტში, Reuters-მა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ 2021 წელს ეროვნულ სადაზვერვო ოფისთან ხელმოწერილი 1.8 მილიარდი დოლარის ღირებულების კონტრაქტის ფარგლებში, SpaceX ასობით ჯაშუშური თანამგზავრისგან შემდგარი ქსელს აშენებს. Reuters-ის ცნობით, ეს ახალი ქსელი დაბალ ორბიტაზე გუნდურად ფუნქციონირებას შეძლებს.[282]

2024 წლის დეკემბერში, WSJ-მ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ მასკს სამთავრობო საიდუმლოებებზე წვდომა არ ჰქონდა.[283]

Remove ads

ბაზარზე კონკურენციის დაწყება და ფასების ზეწოლა

SpaceX-ის დაბალმა გაშვების ფასებმა, განსაკუთრებით გეოსტაციონარული გადაცემის ორბიტაზე (GTO) გამავალი საკომუნიკაციო თანამგზავრების შემთხვევაში, გამოიწვია ბაზრის ზეწოლა მის კონკურენტებზე, რათა შეემცირებინათ საკუთარი ფასები.[11] 2013 წლამდე, ღია კონკურენციის მქონე კომასოდიური გაშვების ბაზარზე დომინირებდა Arianespace (Ariane 5-ის გაშვება) და International Launch Services (Proton-ის გაშვება).[284] დედამიწის დაბალ ორბიტაზე გაშვების ფასით, Falcon 9 რაკეტები ინდუსტრიაში ყველაზე იაფი იყო.[285] ევროპელი თანამგზავრული ოპერატორები SpaceX-ის კონკურენციის შედეგად, ESA-ს მოუწოდებენ, შეამციროს Ariane 5 და Ariane 6 რაკეტების გაშვების ფასები.[286]

SpaceX-მა დაასრულა United Launch Alliance (ULA)-ს მონოპოლია აშშ-ის სამხედრო ტვირთებზე, როდესაც მან ეროვნული უსაფრთხოების გაშვებისთვის კონკურენცია დაიწყო. 2015 წელს, შიდა, სამხედრო და ჯაშუშური გაშვების შემცირების მოლოდინში, ULA-მ განაცხადა, რომ გაკოტრდებოდა, თუ კომერციული თანამგზავრის გაშვების შეკვეთებს არ მოიპოვებდა.[287] ამ მიზნით, ULA-მ გამოაცხადა პროცესებისა და სამუშაო ძალის მასშტაბური რესტრუქტურიზაცია, რათა გაშვების ხარჯები განახევრებულიყო.[288][289]

SpaceX-ის მიერ 2017 წელს კონგრესის მიერ მიცემულ ჩვენებაში ნათქვამია, რომ NASA-ს კოსმოსური აქტის შეთანხმების პროცესმა, რომელიც „კოსმოსურ სადგურზე ტვირთის ტრანსპორტირებისთვის მხოლოდ მაღალი დონის მოთხოვნის დაწესებას [და] დეტალების ინდუსტრიისთვის მიტოვებას“ გულისხმობდა, SpaceX-ს საშუალება მისცა, დამოუკიდებლად დაეპროექტებინა და განევითარებინა Falcon 9 რაკეტა მნიშვნელოვნად დაბალ ფასად. NASA-ს დამოუკიდებლად დამოწმებული ციფრების თანახმად, SpaceX-ის მიერ Falcon 9 რაკეტის, მათ შორის Falcon 1 რაკეტის, განვითარების მთლიანი ღირებულება შეფასდა 390 million USD-ად. 2011 წელს NASA-მ შეაფასა, რომ სააგენტოს დაახლოებით 4 ბილიონი USD დაუჯდებოდა ისეთი რაკეტის შემუშავება, როგორიცაა Falcon 9 გამაძლიერებელი, NASA-ს ტრადიციული კონტრაქტის პროცესების საფუძველზე, დაახლოებით ათჯერ მეტი.[243] 2020 წლის მაისში, NASA-ს ადმინისტრატორმა ჯიმ ბრაიდენსტინმა აღნიშნა, რომ NASA-ს SpaceX-ში ინვესტიციების წყალობით, შეერთებულ შტატებს კომერციული გაშვების ბაზრის 70% უჭირავს, რაც მნიშვნელოვანი გაუმჯობესებაა 2012 წლიდან, როდესაც ქვეყნიდან კომერციული გაშვების შემთხვევები არ არსებობდა.[290]

2024 წლის მდგომარეობით, SpaceX ახორციელებს Rideshare და Bandwagon (საშუალო დახრილობის) პროგრამებს. ეს დამატებით კონკურენციას უქმნის მცირე თანამგზავრების გამშვებებს.[291]

Remove ads

კორპორატიული საქმეები

დირექტორთა საბჭო

მეტი ინფორმაცია Joined board, Name ...

ხელმძღვანელობის ცვლილებები

2022 წლის ნოემბერში კომპანიამ გამოაცხადა, რომ ოპერაციების დირექტორი გვინ შოტველი და ვიცე-პრეზიდენტი მარკ ჯუნკოსა Starbase-ს, მის ტეხასის რაკეტების გაშვების ობიექტს, უხელმძღვანელებდნენ ომეად აფშართან ერთად, რომელიც იმ დროს Tesla-ს ოპერაციებს ტეხასში ხელმძღვანელობდა. შაიმალ პატელი, რომელიც ადგილზე ოპერაციების უფროსი დირექტორი იყო, კეიპ კანავერალის ობიექტზე გადავიდოდა. CNBC-ის ცნობით, აღმასრულებელი დირექტორის ეს ნაბიჯები აჩვენებდა „კომპანიის შიგნით არსებულ სასწრაფო განცდას, რომ Starship-ი გაფრენილიყო“.[304][305][306]

სამუშაო ადგილის კულტურა

NASA-ს ყოფილი მოადგილის ადმინისტრატორის, ლორი გარვერის თქმით, კომპანიას, ზოგადად, მამაკაცებით დომინირებული თანამშრომლების კულტურა აქვს, რაც კოსმოსური ფრენების ინდუსტრიის მსგავსია.[307] 2021 წლის დეკემბერში გამოქვეყნდა SpaceX-ის ხუთი ყოფილი თანამშრომლის, სტაჟიორებიდან დაწყებული სრული ინჟინრებით დამთავრებული, სექსუალური შევიწროების შესახებ პრეტენზიები სამუშაო ადგილზე.[308] ყოფილმა თანამშრომლებმა განაცხადეს, რომ მათ არასასურველი წინადადებები და არასასიამოვნო ურთიერთქმედება განიცადეს.[309] გარდა ამისა, ანგარიშებში შედიოდა კომპანიაში არსებული სექსუალური შევიწროების კულტურის შესახებ პრეტენზიები და ის, რომ აღმასრულებლების, მენეჯერების და ადამიანური რესურსების ოფიცრების მიმართ შეტანილი საჩივრები დიდწილად უპასუხოდ რჩებოდა.[310]

2022 წლის მაისში, Business Insider-ის სტატიაში ნათქვამი იყო, რომ მასკი 2016 წელს კერძო თვითმფრინავში SpaceX-ის ბორტგამცილებელთან სექსუალურ შევიწროებაში იყო ჩართული, ბორტგამცილებლის ანონიმურ მეგობარზე დაყრდნობით.[311] საპასუხოდ, ზოგიერთმა თანამშრომელმა ღია წერილი დაწერა, რომელშიც დაგმო „ელონის Twitter-ის მავნე ქცევა“.[312] ასევე კომპანიას სთხოვს, ნათლად განსაზღვროს SpaceX-ის „არანაირ იდიოტთან“ და „ნულოვანი ტოლერანტობის“ პოლიტიკა, რომელიც, მისი თქმით, არათანაბრად ხორციელდება ერთი თანამშრომლიდან მეორეზე. მეორე დღეს გვინ შოტველმა გამოაცხადა, რომ წერილში ჩართული თანამშრომლები სამსახურიდან გაათავისუფლეს და განაცხადა, რომ თანამშრომლებს სამუშაო დღის განმავლობაში უგზავნიდნენ არასპონსორირებულ, დაუკვეთავ გამოკითხვებს და ზოგიერთ მათგანს წერილზე ხელის მოწერის ზეწოლა აწუხებდა.[313]

კომპანია ასევე აღწერილია, როგორც სამუშაო კულტურის მქონე, რომელიც თანამშრომლებს ზედმეტი მუშაობისკენ უბიძგებს და აღწერილია, როგორც გადაწვის კულტურის ხელშემწყობი.[314] Blue Origin-ის, კონკურენტი აერონავტიკული კომპანიის, მემორანდუმის თანახმად, რომელსაც სასამართლო პროცესებისა და SpaceX-ის საწინააღმდეგო პოლიტიკური ლობირების ისტორია აქვს,[315][316][317] SpaceX-ს ძალიან გრძელი სამუშაო საათები, შაბათ-კვირას მუშაობა და არდადეგების შეზღუდულ გამოყენება ელიდა.[314]

„SpaceX-ის თანამშრომლები აცხადებენ, რომ ისინი იხდიან ფასს მილიარდერის მიერ კოსმოსის კოლონიზაციის გასაოცარი სისწრაფით მცდელობისთვის“, - იტყობინება Reuters 2023 წელს. OSHA-ს ჩანაწერების შესწავლამ აჩვენა, რომ დაზიანებების მაჩვენებელი ინდუსტრიის საშუალო მაჩვენებელზე მაღალია. გარდა ამისა, Reuters-მა დოკუმენტირება მოახდინა SpaceX-ში სამუშაო ადგილზე მინიმუმ 600 აქამდე დაურეგისტრირებელი დაზიანების შესახებ, მათ შორის „კიდურების დამტვრევა, ამპუტაციები, ელექტროშოკი, თავისა და თვალის ჭრილობები და ერთი სიკვდილი“.[318] [319] გარდაცვლილი იყო ლონი ლებლანკი, ყოფილი აშშ-ის საზღვაო ქვეითი.

2024 წლის ივნისში, რვა ყოფილმა თანამშრომელმა, იგივე პირებმა, რომლებიც ადრე გაათავისუფლეს ილონ მასკის წინააღმდეგ ღია წერილის დაწერის გამო, სარჩელი შეიტანეს მასკისა და SpaceX-ის წინააღმდეგ სექსუალური შევიწროებისა და დისკრიმინაციის ბრალდებით.[320][321]

Remove ads

ფედერალური გამოძიებები

2023 წლის აგვისტოში აშშ-ის იუსტიციის დეპარტამენტმა (DOJ) SpaceX-ის წინააღმდეგ სარჩელი შეიტანა ლტოლვილებისა და თავშესაფრის მაძიებლების დისკრიმინაციისთვის დასაქმების პროცესში, იმ მოტივით, რომ კომპანიამ დაარღვია იმიგრაციისა და მოქალაქეობის შესახებ კანონი ლტოლვილებისა და თავშესაფრის მიმღებების უარყოფით და მხოლოდ აშშ-ის მოქალაქეებისა და მუდმივი მაცხოვრებლების დაქირავებით.[322] SpaceX-მა უარყო დანაშაული და მიუთითა აშშ-ის ექსპორტის კონტროლის კანონზე.[323] 2025 წლის თებერვალში იუსტიციის დეპარტამენტმა შეიტანა შუამდგომლობა საქმის ცრურწმენით შეწყვეტის შესახებ.[323][324]

2024 წლის დეკემბერში ფედერალურმა სააგენტოებმა გამოიძიეს SpaceX უსაფრთხოების დარღვევების, ასევე მასკის მიერ ნარკოტიკების სავარაუდო მოხმარების გამო.[325][326]

Remove ads

გარემოზე ზემოქმედება

NPR-ის მიერ ჩატარებული გამოძიების თანახმად, „SpaceX ზოგჯერ უგულებელყოფდა გარემოსდაცვით რეგულაციებს, რადგან ის ჩქარობდა თავისი დამფუძნებლის ხედვის ასრულებას. ჩანაწერები აჩვენებს, რომ თითოეული გაშვებისას კომპანია ათიათასობით გალონი სითხე, რომელსაც რეგულატორები ინდუსტრიულ ჩამდინარე წყლებად კლასიფიცირებენ, გარემოში ჩარეცხავდა“.[327] გარდა იმისა, რომ საფრთხეს უქმნის ახლომდებარე მოსახლეობას, ჩამდინარე წყლები მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის ველურ ბუნებას.[328]

2025 წელს SpaceX Starship Flight 7-ის რაკეტის აფეთქების შედეგად ატმოსფეროში ნამსხვრევები გაიგზავნა, რომლებიც კარიბის ზღვაზე გავრცელდა. ინციდენტმა ასევე „დედამიწის ატმოსფეროს ზედა ფენებში მავნე ჰაერის დაბინძურების მნიშვნელოვანი რაოდენობა გაათავისუფლა“.[329]

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads