Диспрозий

Диспрозий (көне грекше: δυσπρόσιτος; лат. Dysprosium; Dy) — Менделеевтің Периодтық кестесінің лантаноидтар тобындағы химиялық элемент. Реттік нөмірі - 66, атомдық массасы - 162,5 г/моль. Жеті тұрақты изотоптары бар.

66 Тербий ← Диспрозий → Гольмий Dy ↓ Cf Периодическая система элементов 66Dy
Жай заттың сыртқы бейнесі
күміс ақ металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Диспрозий, 66
Топ, период, блок	ІІІ, 6, f
Атомдық масса (молярлық масса)	162.500(1) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Xe] 4f10 6s2
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 28, 8, 2
Атом радиусы	178 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	192±7 пм
Ион радиусы	(+3e) 90,8 пм
Электродты потенциал	Dy←Dy3+ -2,29В Dy←Dy2+ -2,2В
Тотығу дәрежелері	0, +1, +2, +3, +4
Иондалу энергиясы	1-ші: 573.0(5,88) кДж/моль (эВ) 2-ші: 1130 кДж/моль (эВ) 3-ші: 2200 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	8,55 г/см³
Балқу температурасы	1685 K (+1411°C)
Қайнау температурасы	2835 K (+2561°C)
Булану жылуы	291 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	28,16 Дж/(K·моль)
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 1378 1523 (1704) (1954) (2304) (2831)
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	алтыбұрышты
Тор параметрлері	a=3,593 c=5,654 Å
c/a қатынас	1,574
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 10,7 Вт/(м·К)
Юнг модульі	α формасы: 61,4 ГПа
Жылжу модульі	α формасы: 24.7 ГПа
Пуассон коэффициенті	α формасы: 0.247
Виккерс қаттылығы	410–550 МПа
Бринеллий қаттылығы	500–1050 МПа
CAS нөмірі	7429-91-6

Диспрозий
Dysprosium (Dy)

Диспрозийді 1886 ж. француз химигі П. Э. Лекок де Буабодран спектроскоп жәрдемімен гольмий тұздарының ерітіндісінен тапқан. Диспрозий жер қыртысында 4,5*40⁻⁴%, басқа лантаноидтермен аралас кездеседі.

Физикалық қасиеттері

Диспрозий — күміс түсті сұр металл. Балқу температурасы - 1685 К, қайнау температурасы - 2835 К.

Диспрозий

2008 жылы әлемде 1 кг таза (99—99,9 %) диспрозийдің бағасы - 180—250 доллар болған.

Химиялық қасиеттері

Ауада өте баяу тотығады, 100 °C-тан биік температурада - тез.

Қыздырғанда галогендермен, азотпен, сутекпен әрекеттеседі. Қышқылдармен (HF-тан басқа) әрекеттескенде Dy (III) тұздары түзеледі. (׀׀׀), не взаимодействует с растворами щелочей.

Қолдануы

Металлургияда, электроникада, ядролық энергетикада қолданады. Химияда - катализатор ретінде пайдаланады.

Тағы қараңыз

• Химиялық элементтер тізімі
• Химиялық элементтер
• Қоспалар
• Шикізат

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Dysprosium

• Диспрозий на Webelements
• Диспрозий в Популярной библиотеке химических элементов

Дереккөздер

• “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998