Күнгей Кавказ Социалистік Федерациялық Кеңес Республикасы

Күнгей Кавказ Социалистік Федерациялық Кеңес Республикасы (Күнгей Кавказ Федерациясы, КСФКР 13.12.1922 дейін Күнгей Кавказ Социалистік Кеңестік Республикаларының Федеративтік Одағы) — 1922 жылдан 1936 жылғы 5 желтоқсанға дейін КСРО құрамындағы одақтас республика, КСРО құрған республикалардың бірі.

Күнгей Кавказ Социалистік Федерациялық Кеңес Республикасы әз. Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikası арм. Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն груз. ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკა Тәуелсіз федеративті Кеңес республикасы (12.03-30.12 1922) КСРО құрамындағы одақтас республика (1922 - 1936)
←   ←   ←   ← 12 наурыз 1922 — 5 желтоқсан 1936 →   →   →
байрақ Елтаңбасы
Ұраны әз. !بوتون اؤلکه‌لرین پرولئتارلاری، بیرلشین, Bütün ölkәlәrin proletarları, вirlәşiniz! арм. Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՛ք груз. : პროლეტარებო ყველა ქვეყნისა, შეერთდით! абх. :Апролетарцәа атәылақәа ӡегьы рҿы иҟоу, шәҽеидышәкыл! қаз. Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!
Астанасы	Тифлис
Тіл(дер)і	әзірбайжанша, грузинше, армянша, орысша
Ақша бірлігі	КСФКР рублі
Аумағы	186,1 мың
Халқы	5861,6 мың
Басқару формасы	Кеңестік республикасы
Күнкаваудком РК(б)П - БК(б)П бірінші хатшысы
- 1922 — 1926	Григорий Константинович Орджоникидзе (бірінші)
- 1932 — 1936	Лаврентий Павлович Берия (соңғы)

Тарихы

Біріктіру идеясын В.И.Ленин Азаматтық соғыстан кейін Күнгей Кавказ республикаларын экономикалық және әскери-саяси біріктіру, контрреволюциялық күштердің қалдықтарын жою, экономиканы қалпына келтіру, ұлтаралық сенімсіздік пен араздықты жою қажеттіліктерінің керектігіне байланысты ұсынды.

1921 жылы 16 желтоқсанда Абхазия СКР мен Грузия СКР халықаралық құқық субъектілері ретінде Абхазия Грузия Республикасымен федеративтік келісім негізінде біртұтас болатын Одақтық шартқа қол қойды. 1922 жылы 13 желтоқсанда ол арқылы Абхазия Күнгей Кавказ федерациясына кірді.

1922 жылы 12 наурызда Тифлис қаласында Әзірбайжан КСР ОАК, Армения СКР ОАК және Грузия СКР ОАК өкілдерінің конференциясы Күнгей Кавказ Социалистік Кеңестік Республикаларының Федеративтік Одағын (КСКРФО) құру туралы келісімді мақұлдады.

1922 жылы 13 желтоқсанда Кеңестердің 1-Күнгей Кавказ съезі (Баку) КСКРФО-ді құрамына кірген республикалардың тәуелсіздігін сақтай отырып, Күнгей Кавказ Социалистік Федеративті Кеңестік Республикасына айналдырды. Съезде КСФКР Конституциясы бекітіп, Күнгей Кавказ Орталық Атқару Комитеті мен И. Д. Орахелашвили басқарған КСФКР Халық комиссарлар кеңесі - үкіметі^[1] құрылды.

1922 жылы 30 желтоқсанда КСФКР РКФСР, УКСР және БКСР қосылып, КСР Одағы құрды.

1931 жылы Абхазия, Одақтық шарттың аясында алған мәртебесі жойылып, автономиялы республика (Абхаз АКСР) ретінде Грузин КСР құрамына енді.

1936 жылғы КСРО Конституциясына сәйкес КСФКР жойылды - Әзербайжан, Армян және Грузин КСР тәуелсіз одақтас республикалар ретінде тікелей КСРО құрамына кірді.

Әкімшілік-аумақтық бөлініс

Мемлекет федеративті мемлекеттік құрылымға ие болып, бірнеше республикаларға бөлінді:

• Әзербайжан Кеңестік Социалистік Республикасы, оған Нахшыван Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы мен Таулы Қарабақ автономиялы облысы кіреді.
• Армения Социалистік Кеңестік Республикасы
• Грузия Социалистік Кеңестік Республикасы, оған Абхазия Социалистік Кеңес Республикасы, Аджар Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы мен Оңтүстік Осетин автономиялы облысы кіреді.

Күнкаваудком РК(б)П - БК(б)П бірінші хатшылары

• Григорий Константинович (Серго) Орджоникидзе: ақпан 1922 — қыркүйек 1926^[2]
• Иван Дмитриевич (Мамия) Орахелашвили: қыркүйек 1926^[3] — июнь 1929^[4]
• Александр Иванович Криницкий: қараша 1929—1930^[5]
• Виссарион Виссарионович Ломинадзе: қараша 1930^[4] — желтоқсан 1930^[6]
• Лаврентий Иосифович Картвелишвили: желтоқсан 1930 — 11 қараша 1931^[7]
• Иван Дмитриевич (Мамия) Орахелашвили: 11 қараша 1931 — 17 қазан 1932^[3]
• Лаврентий Павлович Берия: 17 қазан 1932 — 23 сәуір 1937^[8]

2-хатшылар

• 17.10.1932 — 1934 Жозеф Исаакович Меерзон^[9]
• 31.05.1934 — 1936 Сергей Александрович Кудрявцев^[10]

Тұрғындары

1926 жылғы халық саны:

• КСФКР - 5 861 600 адам; соның ішінде
  • Әзірбайжан КСР — 2 314 600 адам
  • Армения СКР — 880 500 адам
  • Грузия СКР — 2 666 500 адам

КСФКР
Барлығы	5 861 600 адам	100 %
Грузиндер	1 788 200 адам	30,5 %
Әзербайжандар	1 652 800 адам	28,2 %
Армяндар	1 333 600 адам	22,8 %
Орыстар	336 100 адам	5,7 %
Осетиндер	133 300 адам	2,3 %
Талыштар	77 000 адам	1,3 %
Күрдтер	64 700 адам	1,1 %
Гректер	57 100 адам	1 %
Абхаздар	56 800 адам	1 %
Лезгиндер	40 700 адам	0,7 %
Украиндар (анықтап алу)	35 400 адам	0,6 %
Яһудилер	29 900 адам	0,5 %
Таттар	28 400 адам	0,5 %
Украиндар (анықтап алу)	18 200 адам	0,3 %
Татарлар	9900 адам	0,2 %
Парсылар	9400 адам	0,2 %
Ассириялықтар	3100 адам	0,05 %
Йезиттер	2800 адам	0,05 %
Удиндер	2400 адам	0,04 %

Әзірбайжан КСР Барлығы 2 314 600 адам 100 % Әзербайжандар 1 438 000 адам 62,1 % Армяндар 283 000 адам 12,2 % Орыстар 220 500 адам 9,5 % Талыштар 77 000 адам 3,3 % Күрдтер 41 000 адам 1,8 % Лезгиндер 37 300 адам 1,6 % Таттар 28 400 адам 1,2 % Яһудилер 20 600 адам 0,9 % Украиндар 18 200 адам 0,8 % Татарлар 9900 адам 0,4 % Парсылар 9400 адам 0,4 % Удиндер 2400 адам 0,1 %

Армения СКР Барлығы 880 500 100 % Армяндар 743 600 84,45 % Әзербайжандар 76 900 8,73 % Орыстар 19 500 2,21 % Күрдтер 15 700 1,73 % Гректер 3000 0,34 % Украиндар 2800 0,32 % Ассириялықтар 2200 0,24 %

Грузия СКР Барлығы 2 666 500 адам 100 % Грузиндер 1 788 200 адам 67 % Армяндар 307 000 адам 11,5 % Әзербайжандар 137 900 адам 5,2 % Осетиндер 133 300 адам 5 % Орыстар 96 100 адам 3,6 % Абхаздар 56 800 адам 2,1 % Гректер 54 100 адам 2 % Украиндар 14 400 адам 0,5 % Яһудилер 9300 адам 0,3 % Күрдтер 8000 адам 0,3 % Лезгиндер 3400 адам 0,1 % Йезиттер 2800 адам 0,1 % Ассириялықтар 900 адам 0,03 %

Санақ мәліметтеріне сүйенсек, грузиндердің барлығы дерлік Грузияда, әзербайжандардың 90%-ы Әзірбайжанда, ал КСФКР армяндарының 55%-ы ғана Арменияда өмір сүрген. Сонымен қатар, Армения СКР титулдық ұлттың пайызы ең жоғары болды.

• 
  КСФКР картасы (1928)
• 
  КСФКР Грузияның әйел-символы. 1922 жылғы марка.

Тағы қараңыз

• Күнгей Кавказ демократиялық федеративтік республикасы
• Күнгей Кавказ СФКР елтаңбасы
• Күнгей Кавказ рублі
• Кеңестік Республика

Сілтеме

• КСФКР мемлекеттік биліктің жоғарғы органдары
• Багирова И. Оңтүстік Кавказдағы интеграциялық үдерістер және ХХ ғасырдың тарихи ретроспективасындағы ұлы державалар саясаты // Кавказ и глобализация. 2007. № 2. Б.102-113.