Протактиний

Протактиний (лат. Protactinium; Pa) — Менделеевтің Периодтық кестесінің ІІІ тобының 7 периодына жататын химиялық элемент; актиноидтарға жататын қатты радиоактивті металл. Рет нөмірі – 91, атомдық массасы - 231,03588.

91 Торий ← Протактиний → Уран Pr ↑ Pa Периодическая система элементов 91Pa
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Протактиний / Protactinium (Pa), 91
Топ типі	Актиноидтар
Топ, период, блок	ІІІ, 7, f
Атомдық масса (молярлық масса)	231,03588 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Rn] 5f2 6d1 7s2
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 20, 9, 2
Атом радиусы	163 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	200 пм
Электртерістілігі	1,5 (Полинг шкаласы)
Иондалу энергиясы (бірінші электрон)	568 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	15,37 г/см³
Балқу температурасы	2113 K
Қайнау температурасы	4300 K
Басқа да қасиеттері
CAS нөмірі	7440-13-3

Протактиний Pa

Өте аз таралған элементтердің бірі. Жер қыртысында салмақ мөлшері 1*10⁻¹⁰% шамасында. АҚШ, Швеция, Конго, Испаниия, Чехия, ЮАР, Ресей, Канада,Мароккодағы уран кен орындарында табылады.

1917 ж. бір-біріне байланыссыз Ган мен Мейтнер және Содде мен Кренстон ашты. Актинийдің алдында тұрғаннан кейін оны Протактиний деп атады

Физикалық қасиеттері

Протактиний — жылтыр ашық сұр түсті металл, ауада тотығып күнгірттенеді.

Тығыздығы – 15,37 г/см³, балқу температурасы 2113 К, қайнау температурасы 4300 К.

Химикалық қасиеттері

Протактиний химиялық қасиеттері аз зерттелген элемент

Қосылыстарында айнымалы +2, +4, +5 валентті.

Қыздырғанда жәй жйне күрделі заттармен әрекеттеседі. Оның сітекті РаН₃, оттекті Ра₂О₅, фторлы РаҒ₄, РаҒ₅, хлорлы РаСІ₄, РаСІ₅ бірнеше тұздары және гидрототықтары алынған.

Алынуы

Протактиний уран кендері қалдықтарынан алынады, оны жасанды жолмен де синтездейді.

Протактинийді радиометрлік әдіспен анықтайды.

Изотоптары

Массалық саны	Жартылай ыдырау мерзімі	Ыдырау түрі
224	0,6 с	α
225	2,0 с	α
226	1,8 с	α
227	38,3 мин.	α (15%), электронды қармау (85%)
228	22 сағ.	α (2%), электронды қармау (98%)
229	1,4 күн	α (0,25%), электронды қармау (99%)
230	17 күн	β− (10%), электронды қармау (90%), α (0,003%), β+ (0,03%)
231	32480±260 жыл	α
232	1,31 күн	β−
233	27,4 күн	β−
234М (UX2)	1,18 мин.	β−
234 (UZ)	6,7 сағ.	β−
235	23,7 мин.	β−
236	12,5 мин.	β−
237	10,5 мин (?)/39 мин.	β−

Тағы қараңыз

• Химиялық элементтер тізімі
• Химиялық элементтер
• Қоспалар
• Шикізат

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Protactinium

• Протактиний на Webelements
• Протактиний в Популярной библиотеке химических элементов

Дереккөздер

• “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998