Торий

Торий (лат. Torіum; Тһ) — периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы, атомдық саны 90 химиялық элемент. Торий әлсіз радиоактвиті, ашық күміс түстес металл. Ашық ауада тотығып, зәйтүн-сұр түсті торий диоксидін түзеді. Ол салыстрымалы жұмсақ, иілгіш келеді және жоғары балқу температурасына ие. ТһО₂ отқа төзімді материал. Торий – электропозитивті актинид, оның химиялық құрамында тотығу дәрежесі +4 басым; ол жоғары реактивті және ұсақ ұсақталған жағдайда ауада тұтануы мүмкін. Ең орнықты изотопы ²³²Тһ.

90 Актиний ← Торий → Протактиний Ce ↑ Th ↓ Ubq Периодическая система элементов 90Th
Жай заттың сыртқы бейнесі
күміс металл, көбінесе қара жабындымен
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Торий, 90
Топ типі	Актиноидтар
Топ, период, блок	ІІІ, 7, f
Атомдық масса (молярлық масса)	232.0377(4) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Rn] 6d27s2
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 18, 10, 2
Атом радиусы	179.8 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	206±6 пм
Ион радиусы	(+4e) 102 пм
Электртерістілігі	1,3 (Полинг шкаласы)
Тотығу дәрежелері	+1, +2, +3, +4
Иондалу энергиясы	1-ші: 587 кДж/моль (эВ) 2-ші: 1110 кДж/моль (эВ) 3-ші: 1930 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	11,78 г/см³
Балқу температурасы	2028 K
Қайнау температурасы	5060 K
Балқу жылуы	16,11 кДж/моль
Булану жылуы	513,7 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	26,23 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	19,8 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 2633 2907 3248 3683 4259 5055
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	Текше бетке бағытталған
Тор параметрлері	5,080 Å
Дебай температурасы	100,00 K
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) (54,0) Вт/(м·К)
Юнг модульі	79 ГПа
Жылжу модульі	31 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.27
Моос қаттылығы	3.0
Виккерс қаттылығы	295–685 МПа
Бринеллий қаттылығы	390–1500 МПа
CAS нөмірі	7440-29-1

Торий Lі

Ат.м. – 232,0381, тығыздығы – 11,724 г/см³, балқу температурасы – 1750°С.

Тарих

Торийді алғаш рет 1828 жылы Йенс Берцелиус минералдан бөліп алды, кейінірек ол торит деп аталды (құрамында торий силикаты бар). Ашушы элементті скандинавиялық мифологиядағы найзағай құдайы-Тордың атымен атады.