Родий

Родий (латын. Rhodіum; Rh) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 45, атомдық массасы 102,905; платиндық металдарға жатады. Көгілдір, күміс түсті, сынғыш, баяу балқитын, қатты металл; тығыздығы 12,44 г/см³, балқу t 2020 °С, қайнау t 3727 °С. Кристалдық торы қырлары орталықтандырылған куб тәрізді. Табиғатта бір тұрақты изотопы (¹⁰³Rh) бар. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 1•10^-7%. Родийді 1804 ж. ағылшын химигі У.Х. Волластон (1766 — 1828) ашты.

45 Рутений ← Родий → Палладий Co ↑ Rh ↓ Ir Периодическая система элементов 45Rh
Жай заттың сыртқы бейнесі
Күміс - ақ қатты металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Родий, 45
Топ типі	Ауыр металдар
Топ, период, блок	9, 5, d
Атомдық масса (молярлық масса)	102.90549(2) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Kr] 4d8 5s1
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 16, 1
Атом радиусы	134 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	142±7 пм
Ион радиусы	(+3e)68 пм
Электртерістілігі	2,28 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	+0,8
Тотығу дәрежелері	−3, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6
Иондалу энергиясы	1-ші: 719.7 кДж/моль (эВ) 2-ші: 1740 кДж/моль (эВ) 3-ші: 2997 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	12,41 г/см³
Балқу температурасы	1963°C
Қайнау температурасы	3727°C
Балқу жылуы	21,8 кДж/моль
Булану жылуы	494 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	24,95 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	8,3 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 2288 2496 2749 3063 3405 3997
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	текше бетке бағытталған
Тор параметрлері	a=3,803 Å
Дебай температурасы	480 K
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 150 Вт/(м·К)
Юнг модульі	380 ГПа
Жылжу модульі	150 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.26
Моос қаттылығы	6.0
Виккерс қаттылығы	1100–8000 МПа
Бринеллий қаттылығы	980–1350 МПа
CAS нөмірі	7440-16-6

Родий Rh

Тотығу дәрежесі +3, сирек жағдайларда +1, +2, +4, +6, химиялық инертті. Қыздырғанда оттекпен әрекеттесіп, суда, қышқылда, сілтіде ерімейтін кристалл (Rh₂O₃) түзеді; галогендермен 200 — 600 °С-та реакцияға түсіп, суда нашар еритін тұздар (RhF₃, RhCl₃, RhBr₃, RhІ₃) түзеді. Родийдің нитраты мен сульфаты суда жақсы ериді. Родийді алу үшін платина аффинажының өнімдеріндегі [Rh(NH3)3Cl3]-ті инертті газ ағынында қыздырып, бөлінген кеуекті Родийді HCl-мен шайып, 900 °С-та сутекпен металл Родийге дейін тотықсыздандырады. Физикалық қасиетіне байланысты Родий вискоза және шыны талшықтар өндірісінде фильер жасауда, катализатор ретінде, прожектор мен рефлекторлардың айналарына сақтандырғыш плёнка дайындауда қолданылады. Платинародийлік терможұп Халықаралық температуралық шкалада стандарт болып саналады.

Физикалық қасиеті

Родий – қатты, күміс сұр түсті металл. Тотықсыздандыру жолымен тұздардан алынған химиялық таза родий ашық сұр түсті ұнтақ немесе губка түрінде болады, балқыған кезде түсі алюминийге ұқсайтын металл түзеді.

Өте жұқа родий ұнтағы қара түсті және родий қара деп аталады. Бұл пішінді тұздарды гидразинмен, формалинмен немесе аммоний форматымен тотықсыздандыру арқылы алады. Қасиеттері бойынша қара родий платина қарасына ұқсас – ол күшті каталитикалық қасиеттерге ие және сутегін белсенді түрде сіңіруге де қабілетті.

Родий спектрдің көрінетін бөлігінде электромагниттік сәулелердің жоғары шағылысу қабілетіне ие, сондықтан ол «беттік» айналар жасау үшін кеңінен қолданылады.