Палладий

Палладий (лат. Palladіum; Pd) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобына орналасқан хим. элемент, ат. н. 46, ат. м. 106,42. Тығызд. 12020 кг/м³, балқу t 1552 °С. Платиналық металға жатады. Оны алғаш 1803 ж. ағылшын ғалымы У.Х. Волластон ашқан (1766 – 1828). Элемент Паллада астероидының құрметіне аталған. Жер қыртысындағы салмақ мөлш. 110.6%. Табиғатта тұрақты 6 изотопы бар. Палладий саф және химикалық қосылыстар түрінде кездеседі.

46 Родий ← Палладий → Күміс Ni ↑ Pd ↓ Pt Периодическая система элементов 46Pd
Жай заттың сыртқы бейнесі
Күміс-ақ жұмсақ тұтқыр иілгіш металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Палладий, 46
Топ типі	Ауыр металдар
Топ, период, блок	10, 5, d
Атомдық масса (молярлық масса)	106.42(1) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Kr] 4d10
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 18
Атом радиусы	137 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	139±6 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	163 пм
Ион радиусы	(+4e) 65 (+2e) 80 пм
Электртерістілігі	2,20 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	+0,987
Тотығу дәрежелері	0, +1, +2, +3, +4
Иондалу энергиясы	1-ші: 804.4 кДж/моль (эВ) 2-ші: 1870 кДж/моль (эВ) 3-ші: 3177 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	12,02 г/см³
Балқу температурасы	1554 °C
Қайнау температурасы	2940 K
Балқу жылуы	17,24 кДж/моль
Булану жылуы	372,4 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	25,8 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	8,9 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 1721 1897 2117 2395 2753 3234
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	текше бетке бағытталған
Тор параметрлері	3,890 Å
Дебай температурасы	274 K
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 71,8 Вт/(м·К)
Юнг модульі	121 ГПа
Жылжу модульі	44 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.39
Моос қаттылығы	4.75
Виккерс қаттылығы	400–600 МПа
Бринеллий қаттылығы	320–610 МПа
CAS нөмірі	7440-05-3

Палладий Pd

Маңызды минералдары: станнопалладенит (Pd₃Sn₂), плюмбопалладенит (Pd₃Pb₂), бреггит (Pt, Pd, Nі)S, т.б. Батыс Қазақстанда кездеседі. Кесек Палладий ақшыл күміс түсті, таза күйінде жұмсақ, иілгіш, оңай өңделеді, қиын балқитын ауыр металл; тығызд. 12,02 г/см³, балқу t 1552 °С, қайнау t 2940 °С, ерекше қасиеті – 1 көлем Палладий 900 көлем сутекті сіңіреді. Өз тобындағы басқа металдарға қарағанда белсенділігі жоғары. Тотығу дәрежелері +2, кейде +4. 600 – 800 °С-та ауамен күңгірт оксид пленкасын (PdO) түзеді. Ыстық, концентрлі H₂SO₄ пен HNO₃-те және патша арағында ериді. Палладий платинамен бірге өндіріледі де, көбіне никель өндірісінде қосымша өнім ретінде алынады. Палладий электртехникада, тіс салуда, алтын, күміс, платинамен қорытпалары дәл аспаптар жасауда, газ сіңіруде және катализатор ретінде қолданылады.

Табиғатта кездесуі

Жер қыртысындағы ең сирек элементтердің бірі; оның кларк саны 1 · 10−6%. Ол табиғи түрде (аллопалладий), металаралық минералдар (палладий платина, станнопалладинит Pd3Sn2 және т.б.) және басқа қосылыстар (палладит PdO, браггит (Pd, Pt, Ni) S және т.б.) түрінде кездеседі. Палладийдің 30-ға жуық минералы белгілі. Ол басқа платина металдарымен бірге жүреді, оның әртүрлі шөгінділердегі платиноидтар қоспасындағы мөлшері 25-60% аралығында болады. Гольшмидт бойынша элементтердің геохимиялық классификациясы бойынша, барлық платиноидтар сияқты ол сидерофильдерге жатады, яғни темірге жақындығы бар және Жердің өзегінде шоғырланған. Қазіргі уақытта Ресейдегі ең ірі (игерілмеген) палладий кен орны Мурманск облысында (Федорово-Панский интрузивті массив) орналасқан.