Церий

Церий (лат. Cerіum; Ce) — элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы хим. элемент, ат.н. 58, ат.м. 140,116. Сұр металл; тығызд. 6,768 г/см³; балқу t – 798 °С. Негізгі минералдары – монацит пен бастнезит.

58 Лантан ← Церий → Празеодим Ce ↓ Th Периодическая система элементов 58Ce
Жай заттың сыртқы бейнесі
күміс-ақ металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Церий, 58
Топ типі	Лантаноидтар
Топ, период, блок	ІІІ, 6, f
Атомдық масса (молярлық масса)	140.116(1) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Xe]4f15d16s2[1]
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 19, 9, 2
Атом радиусы	181.8 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	204±9 пм
Ион радиусы	(+4e) 92 103.(+3e) 4 пм
Электртерістілігі	1,12 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	Ce←Ce3+ −2,34 В
Тотығу дәрежелері	+1, +2, +3, +4 ( аз негізді оксид)
Иондалу энергиясы	1-ші: 534.4 кДж/моль (эВ) 2-ші: 1050 кДж/моль (эВ) 3-ші: 1949 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	6,757 г/см³
Балқу температурасы	1072 K
Қайнау температурасы	3699 K
Балқу жылуы	5,2 кДж/моль
Булану жылуы	398 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	26,94 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	21,0 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 1992 2194 2442 2754 3159 3705
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	Текше бетке бағытталған
Тор параметрлері	5,160 Å
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 11,3 Вт/(м·К)
Юнг модульі	γ формасы: 33,6 ГПа
Жылжу модульі	γ формасы: 13,5 ГПа
Пуассон коэффициенті	γ формасы: 0.24
Моос қаттылығы	2.5
Виккерс қаттылығы	210–470 МПа
Бринеллий қаттылығы	186–412 МПа
CAS нөмірі	7440-45-1

Церий Ce

Церидің тұрақты 4 изотобы бар. Жасанды радиоктивті изотоптарының ішіндегі маңыздысы Се (Т_½=33,1 күн). Церийді 1803 жылы швед химигі И.Я.Берцилиус ашқан. Ол бос күйінде 1806 жылы церийдің үш хлоридін (СеCl₃) электролиздеу арқылы алынған. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 4,5•10^-3%.

Табиғатта негізінен минерал моноцит түрінде, жерде сирек ұшырасатын элементтермен, ториймен бірге кездеседі. Церий - сұр түсті, жұмсақ металл, тығыздығы 6,77г/см³, балқу температурасы 804 °С, қайнау температурасы 3600 °С. Химиялық активті қосылыстардағы тотығу дәрежесі 3, 4. Ылғал ауада оңай тотығады. Церийді 160-180 °С-қа дейін қыздырғанда қос тотық СеО₂ түзе тотығады. Онда сұйытылған қышқылдар да ериді. Жоғары температурада галогендер азот, күкірт, т.б. элементтермен тікелей реакцияласады.

Құрамына церий қосылған болат, шойын және түсті металдар қорытпаларының механикалық қасиеті жақсарады, алюминий, магний қорытпаларының жоғары температураға беріктігі артады. Церий қосылыстары шыны өнеркәсібінде кеңінен пайдаланылады, оның сульфаты фотографияда, көлемдік талдауда, т.б. қолдаланылады.