Қордай ауданы
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Қордай ауданы — Жамбыл облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілк бөлік. Алғашында (17.1.1928) Алматы округінің құрамында, кейіннен (14.10.1939) Жамбыл облысына қосылады. Аумағы 8,9 мың км². Орталығы – Қордай ауылы.
Remove ads
Географиясы
Батысында Шу ауданымен, шығысында Алматы облысының Жамбыл ауданымен, оңтүстігінде Қырғызстанмен шектеседі.
Қордай ауданының жері негізінен таулы. Солтүстік және шығыс бөлігін Шу-Іле таулары алып жатыр (биіктіктері теңіз деңгейінен 1000 м-ден жоғары). Кіндіктас, Жетіжол, т.б. тау жоталары ауданның орталық және оңтүстік-шығыс бөлігін қамтиды. Шу аңғары жазық келген. Аудан жерінде кен байлықтарынан гранит (2,6 млн. м³), әктас пен тақтатас (87,4 млн. т), аглопоритті құм (3,1 млн. м³), флюорит (0,467 млн. т), алтынды кентас (0,305 млн. т), молибден (12,2 мың т) және құрылыс тастары кені (8,05 млн. м³) барланған. Олардың кейбіреулері өндірілуде.
Remove ads
Климаты
Климаты континенттік, қысы-жазы жиі-жиі Қордай желі соғып тұрады. Ауаның қаңтардағы орташа температурасы –8 – 10 °C, шілдеде 22 – 24 °C. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300 – 350 мм, олардың басым бөлігі күз және қыс айларында жауады. Аязсыз мерзімі 150 – 180 күн.
Табиғаты
Аудан жерімен Шу өзенінің оң саласы саналатын Ырғайты, Қалғұты, Қарақоңыз, Қақпатас (Қақпақтас), Кіндіктас пен Жетіжолдан бастау алатын бірнеше кішігірім өзендер ағады. Ауданның орталық және оңтүстік-шығысынан Іле өзенінің алабына жататын, жазда құрғап қалатын Жаманты, Иірсу, Өзынсу және т.б. өзендер ағады. Қақпатас, Қарақоңыз өзендері алабында осы өзендердің атымен аталатын бөгендер салынған. Олардағы судың жалпы сыйымдылығы 18,7 млн. м³. Олар аудан шарушылықтарының 4,5 мың гектар жерін суарады және суландырады. Одан басқа аудан аумағында Алтыайғыр, Майбұлақ және Қалғұты тоғандары бар. Шу өзенінен бірнеше каналдар тартылған. Олардың ең ірісі – Георгиевка каналы.
Аудан жерінде қоңыр, шалғынды қоңыр, шалғынды сор, қызыл қоңыр, солтүстігінде (Қопа және Қараой жазығында) сұр, сортаңды сұр топырақ қалыптасқан. Онда жусан, бетеге, боз, сұлыбас, сораң шөптер, қамыс, шырғанақ, тал өседі. Жануарлар дүниесінен таутеке, елік, қасқыр, түлкі, борсық, қоян, құстардан тау күркетауығы, тырна, бұлдырық, қырғауыл т.б. тіршілік етеді.
Халқы
Тұрғыны 143 827 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (49,62%), дүнгендер (33,81%), орыстар (9,93%), әзербайжандар (2,68%), қырғыздар (1,06%), түріктер (0,71%), немістер (0,30%), басқалары (1,90%).
Әкімшілік бөлінісі
Аудандағы 41 елді мекен 19 ауылдық округке біріктірілген:
Remove ads
Ауыл шаруашылығы
Аудан шаруашылығы негізінен қант қызылшасын, сүтті-етті мал, қой өсіру, астық өндіруге маманданған. Аудан шаруашылығына пайдаланылатын жердің аумағы 234,0 мың гектар, оның ішінде жыртылған жері 52,6 мың гектар (13,6 мың гектары суармалы), көп жылдық өсімдіктер 0,508 мың гектар жерді қамтиды. Шабындығы 4,8 мың гектар, жайылымы 180,0 мың гектар. 2001 ж. дәнді дақылдар 70,5 мың гектар жерді, қант қызылшасы 0,1 мың га, майлы дақылдар 4,2 мың гектар, темекі 82 гектар, картоп 1,5 мың гектар, көкөніс 4,0 мың гектар, бақша егісі 1,2 мың гектар жерді қамтыды. Сонымен қатар, 484 гектар жерге жемістік және жүзімдік дақылдар отырғызылған.
Ауданның барлық меншік түрлерінде (2001) 30,4 мың сиыр, 15,2 мың шошқа, 207,6 мың қой мен ешкі, 6,5 мың жылқы, 175,1 мың құс болған. Аудан шаруашылығы өнімдерін өндіретін 10 ассоциация жұмыс істейді.
2001 жылдың қазан айындағы көрсеткіш бойынша ауданда халыққа түрлі салада қызмет көрсететін 668 шаруа қожалығы, 9 ӨК, 4 АҚ және 9 ЖШС болған.
Ауданда 2001 жылдың басында 730 трактор, 180 комбайн, жем-шөп жинайтын 54 комбайн, қызылша жинайтын 3 комбайн болды. Ауданда 10 ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін ассоциациясы болған. Элита тұқымды және тұқым шаруашылықтарынан астық бағытындағы «Достық» өндірістік кооперативі және «Қайнар» акционерлік қоғамы «Стекловидная – 24», «Безостая – 1», «Богарная – 56», «Интенсивная», «Жетісу» сорттарын өндірумен шұғылданды. 2001 жылдың қазан айындағы көрсеткіш бойынша ауданда 668 шаруа қожалықтары құрылып, олар жоғарыда айтылған көрсеткіштерге жетті. Ал, шаруашылық субъектілерінің ұйымдастыру-құқықтық түрлерінің саны аудан бойынша 1.10. 2001 ж. 690-ға жетті, оның 668-шаруа қожалығы, 9 өндірістік кооперативті. Ауданда 4 акционионерлік қоғам, жауапкершілігі шектеулі 9 серіктестік тіркелген.
Remove ads
Әлеуметтік нысандар
Қордай ауданында М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеттің филиалы, Ноғайбай ауыл шаруашылығы колледжі бар. Одан басқа, ауданда мектепке дейінгі 1 балалар мекемесі, жалпы білім беретін 48 мектеп, мәдениет объектілерінен 28 мәдениет үйі, 2 музей, 38 кітапхана, денсаулық сақтау мекемелерінен 4 аудандық аурухана мен емханасы, 14 отбасылық-дәрігерлік амбулатория, 8 фельдшерлі-акушерлік пункт және 12 фельдшерлі пункт болды. Ауданда әр түрлі 37 діни бірлестік бар. Оның ішінде 32 мешіт, одан басқа православиялық шіркеу, Свидетели Иегова, евангелиялық (баптистер), христиан адвентистерінің «7 күн» деп аталатын бірлестіктері тіркелген.
Remove ads
Аудан экономикасы
Ауданда шағын кәсіпкершілікпен айналысатын мекемелердің 10,5% – өнеркәсіп өнімдері саласында, 13,2% – ауыл шаруашылығында, 30,9% – саудада, 2,6% – көлік және байланыс, 4,6% – құрылыста, 0,6% – қонақүй мен мейрамханаларда, қалған 37,5%-і басқа салаларда қызмет істейді. 1991 ж. қарағанда 2001 жылы өнеркәсіп өсімі 20,9%-тен 91,1%-ке, яғни 4,5 есеге жуық өсіпті. Ауданда өнеркәсіп өнімдерін өндірумен 16 шағын кәсіпорын, ауыл шаруашылығында – 20, құрылыста – 7, көлік және байланыс саласында – 4, саудада – 47, қонақүй мен мейрамханада – 1, басқа салаларда 57 шағын мекемелер қызмет көрсетеді.
Қордай өңірі қазақтың халық ақыны, әнші Кенен Әзірбаевтің өмірімен тығыз байланысты. Аудан жерімен республикалық маңызы бар автомагистраль өтеді. Аудан орталығы – Қордай ауданынан Тараз қаласына дейінгі қашықтық 300 км-ді құрайды.
Remove ads
Әкімдері
- Уәли Уәлиұлы Құрманғали әкімшілік басшысы 1992–1995, әкім (ақпан 1998 – шілде 2007)
- Мұратбай Сматайұлы Жолдасбаев 2007–2009
- Ілияс Әлімұлы Тортаев желтоқсан 2009 – қаңтар 2012
- ?
- Нұржан Сәбитұлы Календеров 28 шілде 2013 – 31 желтоқсан 2013
- Қайрат Әскербекұлы Досаев 17 ақпан 2014 – 2017
- Болатбек Байқонысұлы Байтөле 27 наурыз 2017
Ауданнан шыққан тұлғалар
- Марат Мәзiмбай, кәсіпқой боксшы, IBА чемпионы, халықаралық дәрежедегі спорт шебері.
- Кенен Әзірбаев, қазақтың әйгілі халық ақыны, композитор. Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері.
- Айгүл Иманбаева, эстрада әншісі, актриса.ҚР Еңбек сіңірген қайраткері
- Саят Медеуов, әнші, Қазақстан Еңбек сіңірген қайраткері
- Мақсат Базарбаев, әнші
- Несіпбек Дәутайұлы, жазушы, халықаралық "Алаш" сыйлығының лауреаты
- Марал Ысқақбай, жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың иегері
- Мұхтарбай Өтелбаев, академик, профессор
Remove ads
Дереккөздер
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads