ទីម័រខាងកើត

ប្រទេសទីម័រខាងកើត ឬ ទីម័រលេស្ត, មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យទីម័រខាងកើត គឺជាប្រទេសកោះមួយស្ថិតនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ វាមានរដ្ឋធានីនៅឌីលី និងមានផ្ទៃដីសរុប ១៥,០០៧ គម^២។ ប្រទេសនេះស្ថិតនៅចន្លោះខ្សែស្របទី ៨° និងទី ១០° នៃរយៈទទឹងខាងត្បូង និងចន្លោះខ្សែបណ្តោយទី ១២៤° និងទី ១២៨° នៃរយៈបណ្តោយខាងកើត ហើយមានព្រំដែនជាប់ឥណ្ឌូណេស៊ីប្រវែង ២២៨ គីឡូម៉ែត្រនិងឆ្នេរប្រវែង ៧០៦ គីឡូម៉ែត្រ។ ទីម័រខាងកើតមានប្រជាជនចំនួនមួយលាននាក់ដោយពួកគេចេះនិយាយទាំងភាសាតាទុម និងភាសាព័រទុយហ្គាល់។

សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យទីម័រខាងកើត

República Democrática de Timor-Leste (ភាសាព័រទុយហ្គាល់) Repúblika Demokrátika de Timór-Leste (ភាសាតេទុម)
ទង់ជាតិ វរលញ្ឆករ
បាវចនា "Unidade, Acção, Progresso" (ព័រទុយកាល់) "សាមគ្គីភាព សកម្មភាព វឌ្ឍនភាព" (ខ្មែរ)
ភ្លេងជាតិ Pátria (ព័រទុយកាល់) ("មាតុភូមិ")
ទីតាំងប្រទេសទីម័រខាងកើត (ក្រហម) នៅលើភូគោល
រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត	ឌីលី 8.55°S 125.56°E / -8.55; 125.56
ភាសាផ្លូវការ	ភាសាព័រទុយកាល់ និងភាសាតាទុម
ភាសាជាតិ	ភាសាចំនួន ១៥ ផ្សេងគ្នា (មើលបន្ថែម)
ភាសាធ្វើការ	ភាសាឥណ្ឌូណេស៊ី និងភាសាអង់គ្លេស
សាសនា (ឆ្នាំ ២០១៥)[1]	៩៩.៥៣% គ្រិស្តសាសនា —៩៧.៥៧% កាតូលិក —១.៩៦% ប្រូតេស្តង់ ០.២៤% ឥស្លាមសាសនា ០.២៣% សាសនាផ្សេងៗទៀត
រដ្ឋាភិបាល	រដ្ឋឯកភូត សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រកាន់ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយម
- ប្រធានាធិបតី	ហ្វ្រង់ស៊ីសស្កូ ​ហ្គុតទែររេស[2]
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី	ចូសេ ម៉ារីយ៉ា វ៉ាស្កុនសេឡូស
នីតិបញ្ញត្តិ	រដ្ឋសភា
ទទួលឯករាជ្យពី  ព័រទុយកាល់ និងឥណ្ឌូណេស៊ី
- ទីម័រព័រទុយកាល់	សតវត្សទី១៦
- ប្រកាសឯករាជ្យ	២៨ វិច្ឆិកា ១៩៧៥
- ធ្លាក់ក្រោមការកាន់កាប់របស់ឥណ្ឌូណេស៊ី	១៧ កក្កដា ១៩៧៦
- រដ្ឋបាលសហប្រជាជាតិ	២៥ តុលា ១៩៩៩
- ប្រកាសឯករាជ្យជាថ្មី	២០ ឧសភា ២០០២
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប	១៥,០០៧ គ.ម២   (ទី១៥៤)
- ផ្ទៃទឹក (%)	គ្មានទិន្នន័យ
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២១)	១,៣៤០,៥១៣ (ទី១៥៣)
- ជំរឿន (ឆ្នាំ ២០១៥)	១,១៨៣,៦៤៣[3]
- ដង់ស៊ីតេ	៧៨ នាក់/គ.ម២
GDP (PPP)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០)
- សរុប	៥.៣១៥ ពាន់លានដុល្លារ[4]
- ក្នុងម្នាក់	៤,០៣១ ដុល្លារ[4]
GDP (ចារឹក)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០)
- សរុប	១.៩២០ ពាន់លានដុល្លារ[4]
- ក្នុងម្នាក់	១,៤៥៦ ដុល្លារ[4]
ជីនី (២០១៤)	២៨.៧[5] ទាប
HDI (២០១៩)	០.៦០៦[6] មធ្យម · ទី១៤១
រូបិយវត្ថុ	ដុល្លារ​អាមេរិក (USD)
ល្វែងម៉ោង	UTC+៩ (TLT)
ទិសបើកបរ	ឆ្វេង
កូដហៅទូរស័ព្ទ	+៦៧០
កូដ ISO 3166	TL
ដែនកម្រិតខ្ពស់	.tl d

ទីម័រខាងកើតជាកោះមួយដែលមានប្រវត្តិជាទឹកដីអាណានិគមរបស់ ព័រទុយហ្គាល់នៅក្នុងសតវត្សទី១៦ ដោយបានមកធ្វើជំំនួញ ទៅលើកោះនេះ ហើយកោះនេះត្រូវបានចែកជាពីរនៅឆ្នាំ១៨៥៩ ដោយ ប៉ះទង្គិចជាមួយហុល្លង់ ក្រោយមកត្រូវជប៉ុនកាន់កាប់ពីឆ្នាំ១៩៤២–១៩៤៥។ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧៥ ទីម័រខាងកើតបានប្រកាសឯករាជ្យពីព័រទុយហ្គាល់ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មានក៏ត្រូវឥណ្ឌូណេស៊ីចូលលុកលុយនិងកាន់កាប់នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៦។ នៅថ្ងៃទី២០ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០០២ ទីម័រខាងកើតបានប្រកាសឯករាជ្យម្តងទៀតនិងក៏បានចូលឈ្មោះជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិផងដែរ។

នៅក្នុងឆ្នាំ២០១១ ទីម័រខាងកើតបានប្រកាសពីគោលបំណងចង់ក្លាយជាសមាជិកទី ១១ របស់សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (អាស៊ាន)។^[7] វាគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសចំនួនពីរនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលមានប្រជាជនភាគច្រើនកាន់សាសនាគ្រិស្តដោយប្រទេសមួយទៀតគឺប្រទេសហ្វីលីពីន^[8] ហើយវាក៏ជាប្រទេសតែមួយគត់នៅទ្វីបអាស៊ីផងដែរដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅក្នុងអឌ្ឍគោលខាងត្បូងទាំងស្រុង។^[9]

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

អត្ថបទដើម: ប្រវត្តិសាស្ត្រទីម័រខាងកើត

នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១៦ ជនជាតិ ព័រទុយកាល់ បានចូលមកធ្វើជំនួញនៅលើកោះ ទីម័រខាងកើត រួចបានយកធ្វើជាទឹកដីអាណានិគមរបស់ខ្លួននៅប្រហែលពាក់ កណ្ដាលសតវត្សទី ១៦ក្រោយមក ដោយមានការប៉ះទង្គិចដោយអាវុធពួក ហូឡង់ និងកិច្ចព្រមព្រៀងឆ្នាំ ១៨៥៩ ទឹកដីនៃកោះទីម័រខាងកើត ត្រូវបានបែងចែកជាពីរ កំណាត់ខាងលិច ត្រួតត្រាដោយ ហូឡង់ និងមួយកំណាត់ខាងកើត ត្រួតត្រាដោយ ព័រទុយកាល់ ឆ្នាំ១៩៤២ ដល់ ១៩៤៥ ទីម័រខាងកើត ត្រូវបាន ជប៉ុន ចូលកាន់កាប់ នៅពេលដែល ជប៉ុន ចាញ់សង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ មក ព័រទុយកាល់ត្រឡប់មក ត្រួតត្រាទីម័រខាងកើតវិញ ។

ជនជាតិទីម័រជាមួយទង់ជាតិរបស់ពួកគេ ពណ៌ក្រហម និងស

ថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៧៥ ទីម័រខាងកើត បានប្រកាសឯករាជ្យពីការត្រួតត្រា ព័រទុយកាល់ បានតែ៩ ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ កងទ័ពឥណ្ឌូណេស៊ី បានចូលលុកលុយនិងកាន់កាប់ ព្រមទាំងដាក់ជាខេត្តមួយ ឈ្មោះថា ទីម័រទីមួ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៦

ការប្រយុទ្ធដើម្បីសន្តិភាពមិនបានសម្រេចជោគជ័យ បានប្រព្រឹត្តទៅអស់រយៈពេល ២ សតវត្ស បណ្តាលអោយបាត់បង់ មនុស្សអស់១សែន ទៅ២សែន៥មុឺននាក់ ការធ្វើប្រជាមតិមួយដែលរៀបចំដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ ៣០ សីហា ១៩៩៩ បានបង្ហាញថាប្រជាជាតិនៅទីម័រខាងកើត យ៉ាងច្រើនចង់បានឯករាជ្យចេញពី ប្រទេស ឥណ្ឌូនេស៊ី

នៅខែ កញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៩ កងជីវពលប្រឆាំងឯករាជ្យដែលបង្កើតឡើងដោយកងទ័ពឥណ្ឌូនេស៊ី បើកការប្រយុទ្ធសងសឹកធំនិងព្រៃផ្សៃបំផុត សម្លាប់ប្រជាជនទីម័រខាងកើតអស់ជាង ១ពាន់ ៤រយនាក់ និងជម្លៀសប្រជាជនដោយបង្ខំ ទៅរស់នៅ ទីម័រខាងលិចចំនួន ៣សែននាក់ នៅថ្ងៃទី២០ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៩ កងកម្លាំងរក្សាសន្តិភាព អូស្ត្រាលីក្នុងនាមកងកម្លាំង អន្តរជាតិដើម្បី ទីម័រខាងកើតហៅថា INTERFET បានចូលមកអន្តរាគមន៍៍បញ្ចប់ អំពី ហិង្សា ។

ថ្ងៃទី២០ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០០២ ទីម័រលេសត្រូវបាន ទទួលស្គាល់ជា អន្តរជាតិថាជា រដ្ឋឯករាជ្យ ។នៅចុងខែ មេសា ឆ្នាំ២០០៦ ភាពតានតឹងផ្ទៃក្នុងមួយ បានគំំរាមកំំំំំហែង សន្តិសុខប្រជាជាតិក្មេងខ្ចីឆ្លើយតបតាមសំណើសុំរបស់ រដ្ឋាភិបាលទីម័រខាងកើត កងកម្លាំងស្ថិរ កម្មអន្តរជាតិ ISF ជាតិ អូស្ត្រាលី បានចូលមកធ្វើអន្តរាគមន៍ នៅចុងខែឧសភាឆ្នាំ២០០៦ ខែសីហា ឆ្នាំ២០០៦ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ អង្គការសហប្រជាជាតិបញ្ជូល ក្រុមបេសកកម្មសម្រាប់សមាហរណកម្មនៃសហប្រជាជាតិនៅទីម័រខាងកើត UNMITជំនួសឲ ISF ពីខែមេសា ទៅ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៧ រដ្ឋាភិបាលទីម័រខាងកើតបានធ្វើការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីនិង អ្នកតំណាងរាស្តក្នុងបរិយាកាសប្រកបដោយសន្តិភាពក្រោម ជំនួយឧបត្ថម្ភUNMIT និងអ្នក ផ្តល់អំណោយ អន្តរជាតិ។

ភូមិសាស្រ្ត

អត្ថបទដើម: ភូមិសាស្ដ្រទីម័រខាងកើត

ទិដ្ឋភាពឆ្នេរសមុទ្រនៃប្រទេសទីម័រខាងកើត

ផែនទីនៃប្រទេសទីម័រខាងកើតដែលមានព្រំប្រទល់រដ្ឋបាលថ្មីចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១៥

ទីម័រខាងកើតជាប្រទេសមួយនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីកោះស្ថិតនៅទិសពាយ័ព្យប្រទេសអូស្ត្រាលីក្នុងប្រជុំកោះ សុងតូច ចុងខាងកើតនៅកម្រងកោះះ ឥណ្ឌូនេស៊ីរួមមានពាក់កណ្តាលខាងកើត នៃកោះទីម័រតំំបន់អុីគូសុី ឬអំបឺណូ ជាផ្នែកតូចមួយនៃភាគពាយ័ព្យនៃកោះចាកូ ទីម័រខាងកើត មានផ្ទៃដីសរុប ១៥ ០០៧km^២មានព្រំដែនជាប់ប្រទេស ឥណ្ឌូនេស៊ី ជាប្រទេសសម្បូរភ្នំនិងខ្ពង់រាប ខ្សត់ទំំំំនាប ជុំវិញព័ទ្ធដោយ សមុទ្រទីម័រ សមុទ្រសាវូ និង សមុទ្របានដា ប្រទេសមួយនេះក៏ជួបប្រទះនូវគ្រោះធម្មជាតិដែរ។

អាកាសធាតុ

ផែនទីអាកាសធាតុនៅប្រទេសទីម័រខាងកើត

ទីម័រខាងកើតស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលអាកាសធាតុត្រូពិចមូសុង សមុទ្រក្តៅសើម មានរដូវពីរច្បាស់លាស់គឺ រដូវប្រាំង ពីខែមេសាដល់ខែកញ្ញានិង រដូវវស្សា ពីខែតុលា ដល់ ខែមិនាសីតុណ្ហភាពមធ្យមប្រចាំឆ្នាំប្រហែល ២៦ °C កម្ពស់ទឹកភ្លៀង ប្រចាំឆ្នាំ ខ្ពស់ជាង ១ ០០០ mm មូសុងប្រាំងបក់មកពីទិសខាងអាគ្នេយ៍ និងមូសុងវស្សាបកមកពីទិសពាយ័ព្យ។

ប្រជាសាស្ត្រ

អត្ថបទដើម: ប្រជាសាស្ត្រទីម័រខាងកើត

ស្ដ្រីទីម័រកំពុងតែរាំរបាំប្រពៃណីរបស់ខ្លួន

ទីម័រខាងកើតមានប្រជាជនចំនួន ១,១០៨,៧៧៧នាក់ (ការប៉ាន់ស្មានខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨) គិតជាដង់សុីតេស្មើ ៧៣.៨៨ នាក់/km^២ ចំពោះក្រុមជនជាតិ ប្រទេសនេះ មានក្រុមជនជាតិ អំបូរអូស្ត្រូណេស៊ី អំំបូរប៉ាពូអាន និងអណិកជនចិនតិចតួច ប្រទេសនេះមានជំនឿសាសនាមាន រ៉ូម៉ាំងកាតូលិក ៩៧% អុីស្លាម ១% ប្រូតេស្តង់ ១%ប្រទេសនេះមានគ្រាមភាសាចំនួន ១៦ ភាសា។ ទម្រង់ប្រជាជនទីម័រខាងកើត

មើលផងដែរ

• ទីម័រ

ឯកសារយោង

1. "សញ្ជាតិ ពលរដ្ឋ និងសាសនា". រដ្ឋាភិបាលទីម័រខាងជើង. 25 October 2015. Archived from the original on 26 តុលា 2021. Retrieved 18 វិច្ឆិកា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
2. "(ខ្មែរ) ប្រជាជន​​​ទីម័រ​​ខាងកើត​​ជ្រើសរើស​លោក ​Guterress​ ដែល​ជា​​​​អតីត​​ទ័ពព្រៃ​ អោយ​ធ្វើជា​​ប្រធានាធិបតី". RFI Khmer. 21 មីនា 2017. Retrieved 18 វិច្ឆិកា 2021. {{cite web}}: zero width space character in |title= at position 16 (help)
3. "ចំនួនប្រជាជនតាមអាយុ និងភេទ". រដ្ឋាភិបាលទីម័រខាងកើត. 25 October 2015. Archived from the original on 26 តុលា 2021. Retrieved 18 វិច្ឆិកា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
4. "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. Retrieved 18 វិច្ឆិកា 2021.
5. "Gini Index coefficient". CIA World Factbook. Retrieved 18 វិច្ឆិកា 2021.
6. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ. 15 December 2020. pp. 343–346. ល.ស.ប.អ. 978-92-1-126442-5. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf។ បានយកមក 18 វិច្ឆិកា 2021.
7. (អង់គ្លេស) East Timor Bid to Join ASEAN Wins 'Strong Support', បាងកកប៉ុស្តិ៍, កាលបរិច្ឆេទ៖ ៣១ មករា ២០១១។
8. Cavanaugh, Ray (24 April 2019). "Timor-Leste: A young nation with strong faith and heavy burdens". The Catholic World Report. https://www.catholicworldreport.com/2019/04/24/timor-leste-a-young-nation-with-strong-faith-and-heavy-burdens/.
9. Bada, Ferdinand (29 August 2019). "Countries Located Completely in the Southern Hemisphere". www.worldatlas.com.