នីវរណធម៌

ផ្នែកមួយនៃ ព្រះពុទ្ធសាសនា គន្ថធុរៈ

ប្រពៃណីពុទ្ធសាសនា ថេរវាទ · មហាយាន

ព្រះធម៌ សង្គាយនា · ឈាន លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២ ពោធិបក្ខិយធម៌ · អរិយសច្ច៤ បញ្ចក្ខន្ធ · អាយតនៈ សស្សតទិដ្ឋិ · ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ វិបស្សនាកម្មដ្ឋាន · ត្រៃលក្ខណ៍ ច្បាប់នៃកម្ម · បញ្ញាព្រះពោធិសត្វ វិសុទ្ធិមគ្គ · នីវរណធម៌ មិច្ឆត្តធម៌ · សំយោជនៈ កិលេស · អាសវៈ ពោជ្ឈង្គ៧ · អរិយអដ្ឋង្គិកមគ្គ សម្បជញ្ញៈ · មហាភូតរូប ចិត្ត៨៩ · ព្រះនិព្វាន៤ថ្នាក់

វិបស្សនាធុរៈ អានាបានស្សតិ · សតិប្បដ្ឋាន វិបស្សនាកម្មដ្ឋាន · ត្រៃលក្ខណ៍

ព្រះអភិធម្ម វីថិចិត្ត

នីវរណធម៌ ៥

ពាក្យ​ថា នីវរណធម៌ (Nīvaraṇa, hindrances) គឺ​ជា​ពាក្យ​នៅ​ក្នុង​ភាសា​សំស្ក្រឹត និង ភាសា​បាលី ដែល​មាន​ន័យ​ថា ធម៌​រារាំង, ឃាត់​ខាំងទប់ចិត្ត​មិន​ឲ្យ​ងាក​ទៅ​រក​អំពើ​ជា​កុសល ។ ទ្រឹស្តី​ពុទ្ធនិយម​អះអាង​ថា នីវរណធម៌ គឺ​ជាអកុសចេតសិក ដែលរារាំងមិនឲ្យសមាធិឈាន កើតឡើងបាន ហើយដែលនាំ​ឲ្យ​ចិត្ត​ចាក​ឆ្ងាយពីព្រះនិព្វាន ។ នីវរណធម៌​​គឺ​ជា​ទំនាស់​នៃ​សមាធិ ។ នីវរណធម៌​ មាន​ ៥ យ៉ាង​គឺ ៖

១- កាមច្ឆន្ទៈ (Kāmacchanda) : សេចក្តី​ប្រាថ្នា ឬ ការពេញចិត្តចំពោះ​កាម;

២- ព្យាបាទៈ (Byāpāda, Vyāpāda) : គំនុំ ឬ សេចក្តីគុំកួនធ្វើឲ្យអ្នកដទៃវិនាស;

៣- ថីនមិទ្ធៈ (Thīna-middha) : ការច្រអូសធុញទ្រាន់និងការងងុយដេក (sloth-torpor);

៤- ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចៈ (Uddhacca-kukkucca) : សេចក្តីរាយមាយ និង សេចក្តី​រសាប់រសល់​ឬ​ក្តៅ​ក្រហាយ​ក្នុង​ចិត្ត;

៥- វិចិកិច្ឆា (Vicikicchā) : សេចក្តី​សន្ទិះ​សង្ស័យ​មិន​ដាច់​ស្រេច​​ក្នុងចិត្ត ។

នៅ​ក្នុង​ព្រះត្រៃបិដក​ជា​ភាសា​បាលី

ក្នុងបិដកបាលី សំយុត្តនិកាយ ធម្មទេសនាជាច្រើន បានដាក់នីវរណធម៌ផ្ទឹមគ្នា ជាមួយនឹងពោជ្ឈង្គ៧ (កត្តានៃការត្រាស់ដឹង៧) ដូចជាតាមសំយុត្តនិកាយ៤៦.៣៧ ព្រះពុទ្ធបានត្រាស់បន្ទូលថាៈ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ! មានឧបសគ្គ៥នេះ ជាគ្រឿងរារាំង ជាគ្រឿងពុករលួយនៃចិត្ត ជាគ្រឿងឲ្យបញ្ញាអាប់ឱន ។ តើ៥អ្វីខ្លះ? គឺកាមឆន្ទៈ ព្យាបាទៈ ថីនមិទ្ធៈ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចៈ វិចិកិច្ឆា ។

ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ! មានកត្តានៃការត្រាស់ដឹង៧ ដែលមិនជាឧបសគ្គ ដែលមិនជាគ្រឿងរារាំង ដែលមិនជាគ្រឿង ពុករលួយនៃចិត្ត កាលណាគេយកមកចម្រើន នឹងបណ្តុះបណ្តាល វានឹងនាំទៅដល់ផល គឺផ្លែផ្កានៃសេចក្តីយល់ដឹងពិត នឹងការរំដោះខ្លួន ។ តើ៧អ្វីខ្លះ? គឺកត្តានៃការត្រាស់ដឹង៧ សតិ ធម្មវិចិយៈ វិរិយៈ បីតិ បស្សទ្ធិ សមាធិ ឧបេក្ខា ។

ក្នុងន័យនៃការបំពេញបញ្ញា និងការយកជ័យជំនះ លើនីវរណធម៌ តាមសតិបដ្ឋានសូត្រ ព្រះពុទ្ធបានបញ្ជាក់ថា ម្នាលភិក្ខុ! តើភិក្ខុរស់នៅពិចារណា នូវធម៌ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ គឺនីវរណធម៌ យ៉ាងដូចម្តេច? ម្នាលភិក្ខុ! កាលណាមានកាមឆន្ទៈ ភិក្ខុនោះដឹងថា អាត្មាអញមានកាមឆន្ទៈ កាលមិនមានកាមឆន្ទៈ ភិក្ខុនោះដឹងថា អាត្មាអញមិនមានកាមឆន្ទៈ ។ ភិក្ខុនោះដឹងថា កាមច្ឆន្ទៈដែលមិនទាន់កើត កើតឡើងយ៉ាងដូចម្តេច ភិក្ខុនោះដឹងថាការលះបង់កាមឆន្ទៈ ដែលខ្លួនមានហើយ យ៉ាងដូចម្តេច ហើយភិក្ខុនោះដឹងទៀតថា កាមឆន្ទៈ ដែលមិនទាន់មាន នឹងត្រូវលះបង់ក្នុងអនាគត យ៉ាងដូចម្តេច ។

ធម៌និមួយៗនៃនីវរណធម៌៤ទៀត ក៏មានសេចក្តីបរិយាយ ដូចគ្នានឹងកាមឆន្ទៈដែរ ។

ព្រះពុទ្ធបានបង្ហាញភាពស្រដៀងគ្នា ក្នុងសម្មញ្ញផលសូត្រ (ទិឃនិកាយ២) ដូចតទៅនេះ៖

កាលណានីវរណធម៌ក្នុងខ្លួន មិនបានលះបង់ ភិក្ខុឃើញវាជាបំណុល ជាជម្ងឺ ជាការឃុំឃាំង ជាទាសករ ផ្លូវឆ្លងកាត់ដែនដ៏ក្រៀមក្រោះ ។ ប៉ុន្តែកាលណា នីវរណធម៌ក្នុងខ្លួន បានលះបង់បានហើយ ភិក្ខុឃើញថាជា ការរួចខ្លួនពីបំណុល ជាសុខភាពល្អ ជាការរួចអំពីការឃុំឃាំង ជាសេរីភាព កន្លែងនិរភ័យ ។ ដូចគ្នាម្យ៉ាងទៀត ក្នុងសង្គារវសូត្រ (សំយុត្តនិកាយ៤៦.៥៥) ព្រះពុទ្ធប្រៀបកាមឆន្ទៈ ទៅនឹងការឆ្លុះមុខ ក្នុងទឹកដែលលាយដោយលក្ខណ៍ ល្មៀតនិងពណ៌ ព្យាបាទៈទៅនឹងទឹកពុះ ថីនមិទ្ធៈទៅនឹងទឹក ដែលមានវារីជាតិដុះត្រាពីលើ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចៈទៅនឹងទឺក ដែលរញ្ជួយញ័រដោយសារខ្យល់ វិចិកិច្ឆាទៅនឹងទឹកល្អក់ កំពុងក្រឡក កករដោយភក់ នៅក្នុងទីងងឹត ។

អក្សរសាស្រ្តក្រោយគម្ពីរបាលី

	របៀប កំចាត់បង់	ផ្លូវ ផ្តាច់ឫសគល់
កាម ឆន្ទៈ	ឈាន ទី១ ក្នុង អសុភនិមិត្ត	អនាគាមិ ឬ អរហន្ត
ព្យាបាទៈ	ឈាន ទី១ ក្នុង មេត្តា	អនាគាមិ
ថីនៈ មិទ្ធៈ	ពន្លឺកសិណ	អរហត្ត
ឧទ្ធច្ចៈ និងកុក្កុច្ចៈ	សមថៈ	អរហន្ត និង អនាគាមិ
វិចិកិច្ឆា	ការពន្យល់បាតុភូត (ធម្មវវដ្ឋាន)	សោតាបន្ន
របៀបនៃអត្ថកថាបាលី និងផ្លូវកំចាត់បង់នីវរណធម៌

តាមអត្ថកថាព្រះវិសុទ្ធិមគ្គ ក្នុងគ្រឹស្តសតវត្ស៍ទី១ នីវរណធម៌៥រាប់បញ្ចូល គ្រប់សំយោជនៈទាំង១០ ការជាប់ជំពាក់ណាមួយ ជាមួយនឹងលោភៈ រាប់ចូលក្នុងកាមឆន្ទៈ អកុសលចេតសិកទាំងអស់ នៃទោសៈ រាប់ចូលក្នុងព្យាបាទៈ ហើយអកុសលចេតសិក ទាំងអស់នៃរាគៈ រាប់ចូលក្នុង ថីនមិទ្ធៈ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចៈ និងវិចិកិច្ឆា ។ ព្រះវិសុទ្ធិមគ្គថែម ទាំងបង្ហាញភាពខុសគ្នាថា ថីនៈជារបស់ចេតសិក ចំណែកឯមិទ្ធៈវិញ​ជា​វិបាក (ផល) នៃកាយសង្ខារ មកពីអាហារឬពេលវេលា ឬចេតសិក ។ បើមិទ្ធៈជាវិបាករបស់អាហារ ឬកាល គេ​កំចាត់​វា​ដោយវីរិយៈ ក្រៅពីនេះ គេកំចាត់វាដោយសមាធិ ។ ម្យ៉ាងទៀត ព្រះវិសុទ្ធិមគ្គ កត់សំគាល់វិចិកិច្ឆា ៥ យ៉ាងគឺ ៖

១- សេចក្តីសង្ស័យចំពោះអត្តា គឺនីវរណៈ (រារាំង) ចំពោះសមថៈ សេចក្តីស្ងប់

២- សេចក្តីសង្ស័យចំពោះ អរិយសច្ចៈនិងត្រៃលោក ជានីវរណៈចំពោះបញ្ញា

៣- សេចក្តីសង្ស័យចំពោះ ត្រៃរតនៈ ជានីវរណៈចំពោះ សេចក្តីស្ងប់និងបញ្ញា

៤- សេចក្តីសង្ស័យចំពោះ កន្លែងនិងមនុស្ស ជានីវរណៈចំពោះ របស់គ្មានទ្រឹស្តី

៥- សេចក្តីសង្ស័យចំពោះ ព្រះត្រៃបិដក ជានីវរណៈចំពោះ ការចេញសាងភ្នួស

តាមអត្ថកថាសារដ្ឋប្បកាសិនី (Sāratthappakāsinī) របស់ព្រះពុទ្ធឃោសៈ ចំពោះសំយុត្តនិកាយ គ្រិស្តសតវត្ស៍ទី ៥ បុគ្គលម្នាក់អាចរំដោះ​រួច​ពីនីវរណធម៌​ដោយសារការធ្វើឈាន ឬវិបស្សនា ហើយដូចមានសេចក្តីអធិប្បាយ ក្នុងគម្ពីរវិសុទ្ធិមគ្គដែរនោះ បុគ្គលនោះអាច​ផ្តាច់ឫសគល់នៃនីវរណធម៌ ដោយការសម្រេចលោកុត្តរឈានណាមួយ ដូចមានបង្ហាញក្នុងតារាងលេខ ១ នេះ ។

ឯកសារ​យោង

ព្រះត្រៃបិដក > សុត្តន្តបិដក > ទីឃនិកាយ > បាដិកវគ្គ > សង្គីតិសូត្រ (សៀវភៅ​ភាគ១៩ ទំព័រ​ទី ១៧៥)