Казакъла

Казакъла - Понтий-Каспий дюзледе (Украина, Эресейни къыбыласы бла Къазахстанны кюнбатысы) жашагъан халкъды, кёбюсюне православие динде бла чыгъадыла эм кюнчыгъыш славян тилде селешедиле. Ола жашагъан регионуну тарихине уллу рол ойнагъандыла, алай а кеклери бус бугюнге дери талашлы болгъанды.^[1]

Репин Казакъла

Этимология

«Казакъ» сез ючюн эм белгили версиягъа кёре, ол тюрк тилден келеди эмда «эркин адам», «кёчюучю» неда «къыдырыучу» деген магъаналаны тутады. Андан «къазакъ» деген сёз чыгъады.^[2][3][4]

Мамай-Гайдамакъ

Аны юсюнден башха версияла да барды:

• Тюрк версиясы: «казмак» - айрылган ат, «казгак» - айланыу, «хазар»;^[5][6][7]
• Скиф-сармат версиясы: «кос-сак» - ак бугу, «кон-заки» - чегетчиле, «казар» - юй/эл;^[8][9]
• Монгол версиясы: «ко-зах» - чегетчи;^[10]
• Миот версиясы: «касогъла» бла биргелик.^[11]

Къауумла

Казакъла къауумлагъа бёлюнедиле, джашагъан джерлери бла, маданият элементлери бла, сёлешиулери бла бир-бирлеринден айрылыб турадыла. Кёбюсюне къауумланы аскерлери болгъанды, кърал ичинде регионалары болгъанды, алай бла уллу къауумланы регионаларына кирген кичикъ къауумла да болгъанды, неда оз регионалары болмагъан къауумла да болгъанды.

• Дон казакъла: Дон сууну бойларында, ол эм аны тюбюнде эмда шимал-кюнчыгъышында джашайдыла. Ала «тюбенгиле» (алагъа «черкасла» деб да ат бериледи) эм «ёзенгиле» болуб юлешинедиле. «Ёзенгиле», «чига» эмда «хопёрсу» (себеби Донну кош сууу Хопёрде джашайдыла) деб да белгилидиле. Кесине «орто Дон» эм аны джашагъанлары да айырылыб кёргюзюлюрге боллукъду, неда кёбюрек бёлегинде айырылмайдыла.^[12]