Кърымтатар тил

Кърымтатар тил (Qırımtatar tili, Къырымтатар тили) неда

Кърымтатар тил Qırımtatar tili, Qırım tili, Къырымтатар тили, Къырым тили
Къралла:	Украина (Кърым), Юзбекистан, Тюрк, Румыния, Болгария
Официал статусу:	Кърым Автоном Республика
Бютеу сёлешгенле:	~ 400 000
Джазыу системасы:	латиница (1992 джылдан бери официал джазмады), аннга дери кириллица, 1920-чы джыллагъа дери араб джазма
Категориясы:	Алтай тилле
Генетика классификациясы
- Алтай юйюр 0- Тюрк тилле 00- Къыпчакъ къауум 000- Къуман-къыпчакъ тюбкъауум
Тил кодлары
ISO 639-1	-
ISO 639-2	crh
Википедияда
Бёлюмю:	crh.wikipedia.org
Слоганы:	Vikipediya, Azat Entsiklopediya
тюрлендириу

Кърым татарлыланы Кърымны районлары бла шахарларында процентлери (2001)

кърым тил (Qırım tili, Къырым тили) — кърым татарлыланы тиллериди, алтай тил юйюрге кирген тюрк тилледен бириди. Джазыу системасы латин алфавитни эмда кириллицаны тамалында къуралгъанды.

Демографиясы

Алгъыннгы СССР-ни территориясында кърымтатар тилде сёлешгенлени саны 350 минг адамгъа джууукъ чакълы бирди, аладан 250 минг чакълы бир адам Кърымдады, дагъыда 30 мингнге джууукъ адам — Болгария бла Румынияда джашайды. Тюркде кърымтатар тилде сёлешгенлени саны белгили тюлдю.

Кърымтатар тил

Диалектлери

Кърымтатар миллетни юч субэтник къауумундан (татлыла, ногъайлыла, къыбыладжагъалыла) хар бирини кесини энчи диалекти барды.

• Къыбыладжагъалы (къыбыла, ялыбой) диалект огъуз тилледен бириди эмда тюрк тилге бек джууукъду.
• Тюзлю (шимал, ногъай) диалект къыпчакъ тилледен бириди эмда ногъай тил бла башха ногъай-къыпчакъ тиллеге джууукъду. Румыния бла Болгарияда джашагъан кърым татарлыла эмда Тюркде джашагъан кърымтатарлыланы кёбюсю тюзлю диалектде сёлешеди.
• Орта (орта-ёлак, тат) диалект эм уллуду, бу диалектде Кърымны тауларында эмда тау аллы районларында джашагъанла сёлешедиле. Бу диалектни къыпчыкъ белгилери да огъуз белгилери да барды. Бусагъатдагъы литература кърымтатар тил орта диалектни тамалында къуралгъанды.

Этнолектлери

Бир-бир алимле, Кърым ханлыкъны территориясында башха этносла къурагъан тиллени (къарай тилни кърым диалектин, кърымчакъ тилни эмда урум тилни) кърымтатар тилни этнолектлери кибик кёредиле.

Классификациясы бла проблема

Кёбюсюне кърымтатар тилни къыпчакъ тиллени къуман-къыпчакъ тюбгруппасына къошуучандыла, бу группагъа дагъыда къарачай-малкъар, къумукъ эмда къарай тилле киредиле. Алай а литература кърымтатар тил къыпчакъ тилледен да огъуз тилледен да белгилери болгъан тилди, аны себебли бу классификация толу тюз тюлдю.

Джазмасы

Латиница (1992 джылдан бери)

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	F f	G g
Ğ ğ	H h	I ı	İ i	J j	K k	L l	M m
N n	Ñ ñ	O o	Ö ö	P p	Q q	R r	S s
Ş ş	T t	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z

 â белги аллындагъы джабыкъ тауушну джумушакълыгъын кёргюзтеди, энчи хариф тюлдю.

Харифле бла тауушланы келишиулери
а	b	c	ç	d	e	f	g	ğ	h	ı	i	j	k	l	m	n	ñ	o	ö	p	q	r	s	ş	t	u	ü	v	y	z
[a]	[b]	[ʤ]	[ʧ]	[d]	[e]	[f]	[g]	[ɣ]	[x]	[ɯ]	[i], [ɪ]	[ʒ]	[k]	[l]	[m]	[n]	[ŋ]	[o]	[ø]	[p]	[q]	[r]	[s]	[ʃ]	[t]	[u]	[y]	[v], [w]	[j]	[z]

Кириллица (1938 джылдан)

А а	Б б	В в	Г г	Гъ гъ	Д д	Е е	Ё ё
Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Къ къ	Л л	М м
Н н	Нъ нъ	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Дж дж	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ
Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Тарих алфавитле

Арабица (1928 джылгъа дери)

Энчи	Артда	Ортада	Алда	Аты	Латиницада
ﺍ	ﺎ	—		элиф	a, â
ﺀ	—			хемзе	-
ﺏ	ﺐ	ﺒ	ﺑ	бе	b, p (сёзню артында)
ﭖ	ﭗ	ﭙ	ﭘ	пе	p
ﺕ	ﺖ	ﺘ	ﺗ	те	t
ﺙ	ﺚ	ﺜ	ﺛ	се	s
ﺝ	ﺞ	ﺠ	ﺟ	джим	c
ﭺ	ﭻ	ﭽ	ﭼ	чим	ç
ﺡ	ﺢ	ﺤ	ﺣ	ха	-
ﺥ	ﺦ	ﺨ	ﺧ	хы	h
ﺩ	ﺪ	—		даль	d
ﺫ	ﺬ	—		зель	z
ﺭ	ﺮ	—		ре	r
ﺯ	ﺰ	—		зе	z
ﮊ	ﮋ	—		же	j
ﺱ	ﺲ	ﺴ	ﺳ	син	s
ﺵ	ﺶ	ﺸ	ﺷ	шин	ş
ﺹ	ﺺ	ﺼ	ﺻ	сад	s
ﺽ	ﺾ	ﻀ	ﺿ	дад	d, z
ﻁ	ﻂ	ﻄ	ﻃ	ты	t
ﻅ	ﻆ	ﻈ	ﻇ	зы	z
ﻉ	ﻊ	ﻌ	ﻋ	айн	-
ﻍ	ﻎ	ﻐ	ﻏ	гъайн	ğ
ﻑ	ﻒ	ﻔ	ﻓ	фе	f
ﻕ	ﻖ	ﻘ	ﻗ	къаф	q
ﻙ	ﻚ	ﻜ	ﻛ	кеф (кеф-и арабий)	k (g, ñ)1
ﮒ	ﮓ	ﮕ	ﮔ	геф (кеф-и фарсий)	g
ﯓ	ﯔ	ﯖ	ﯕ	неф (кеф-и нуний, сагъыр кеф)	ñ
ﻝ	ﻞ	ﻠ	ﻟ	лям	l
ﻡ	ﻢ	ﻤ	ﻣ	мим	m
ﻥ	ﻦ	ﻨ	ﻧ	нун	n
ﻭ	ﻮ	—		вав	v, o, ö, u, ü
ﻩ	ﻪ	ﻬ	ﻫ	хе	-, e, a
ﻻ	ﻼ	—		лям-элиф	la, lâ
ﻯ	ﻰ	ﻴ	ﻳ	йе	y, ı, i

Латиница (1928—1938)

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	F f	G g
H h	I i	J j	Ь ь	K k	Q q	Ƣ ƣ	L l
M m	N n	N̡ n̡	O o	Ɵ ө	P p	R r	S s
Ş ş	T t	U u	Y y	V v	X x	Z z	Ƶ ƶ

^[1]

Дагъыда къарагъыз

• Половец тил
• Къарай тил
• Кърымчакъ тил
• Урум тил
• Кърымтатар тилни тюзлю диалекти
• Кърымтатар тилни орта диалекти
• Кърымтатар тилни къыбыладжагъалы диалекти