Челпек (айыл)

Челпек (англ. Chelpek) - Ысык-Көл облусунун Ак-Суу районуна караштуу айыл. 1884-жылы түзүлгөн. Учурда Челпек, Таш-Кыя жана Бурма-Суу айылдары биригип Челпек айыл өкмөтүн түзүшөт. Кыргызстандагы калмак улуту жашаган эң ири айылы болуп саналат. Орто эсеп менен 7 778 адам бар.

Отурукташкан жай Өлкө КыргызстанКыргызстан Координаттар 42°27′24″ с. ш. 78°21′26″ в. д.HGЯO Айыл өкмөт башчысы Кожокматов Канатбек Үсөналиевич Тарыхы жана Географиясы Негизделген күнү 1884-жыл Убакыт аралыгы UTC+6 Калкы Расмий тили кыргыз тили Калкы ▲ 7778 адам (2009) Этнохороним челпектик Сандык идентификаторлор Телефон коду +996-3948-XXXXХ Почта индекси 722347 Расмий сайты http://www.chelpek.kg  (кырг.)  (калм.)

Калмыктардын чай ичүүсү

Географиялык абалы

Чыгыш-түндүгүнөн - Каракол шаары, Батышынан - Ырдык (Дейшин) айылы, Жети-Өгүз району, Түндүгүнөн - Кытай.

Тарыхы

А. В. Бурдуковдун изилдөөлөрүнө таянсак, XIX кылымда калмактардын ата-теги өөлөт Токмок шаарынын айланасында жашап келишкен. 1864-1882 жж. жергиликтүү калктын үстөмдүгү менен Ысык-Көл облусуна келишет, туруктуу жери жок эки жыл көчмөн жашоо менен Ысык-Көлдү кыдырышат, 1884-жылы гана, өз алтын кенчтерин беришип учурда орун алып турушкан жерлерге төрт айыл (Челпек, Таш-Кыя, Бурма-Суу жана Бөрү-Баш) болуп отурукташып калышыт. Жүздөгөн жылдары бою бул калмактар кыргыздардын ичине кирип кыргыз болуп калышкан.

Калмак алфавити (латын ариби)

1930-жылы калмактардын ариби латынчаланган. 1931-жылдагы оңдоп түзөөлөрдөн кийин, ал төмөнкү түрдө сакталган.

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	Ә ә	F f
G g	H h	I i	J j	K k	L l	M m	N n
Ꞑ ꞑ	O o	Ө ө	P p	R r	S s	Ş ş	T t
U u	V v	X x	Y y	Z z	Ƶ ƶ	Ь ь

Уруулары

Калмактарда уруулар жакшы сакталып келүүдө. Эң ирилери болуп: байымбахы, солто жана харватыр (карабаатыр) уруулары. Ал эми майда уруулары болсо — шонңкур, сатывалды, кыпчак, бугу, сары бағыш, чимит, жедигэр, көдөнуул, күйкүнуул. Жогоруда саналган урууларга караганда, бул уруу жалаң гана бир кандуу элден турбастыгы көрүнүп турат, мисалы, алардын урууларынын арасында, нукура кыргыздардын да урууларын кезиктирүүгө болот — солто, сатывалды, кыпчак, бугу, сары багыш, җедигэр.

Климат

Орточо айлык температура °C:

январь	февраль	март	апрель	май	июнь	июль	август	сентябрь	октябрь	ноябрь	декабрь
−1,1	+0,7	+4,6	+8,9	+13,5	+16,6	+18,2	+17,4	+14,0	+9,0	+4,7	-0,1

Белгилүү инсандар

Айым Айтбаева

• Айым Айтбаева - прозаик жазуучу

Кошумча маалымат

• Калмактар
• Калмак тили
• Калмак ашуу

Шилтемелер

• Кыргыз Республикасынын каржы министрлиги Archived 2016-03-05 at the Wayback Machine
• Кыргыз Туусу гезити(жеткиликсиз шилтеме)

Колдонулган адабияттар

• С. М.Абрамзон, Киргизы и их этногенетнческне и историко-культурные связи, Л., 1971, стр. 28.
• Ш. Дондуков, Некоторые языковые особенности говора иссык-кульских сарт-калмыков (ойратов) в сравнительном освещении с монгольскими и киргизским языками, сб. «Олон улсын монголч эрдэмтний II их хурал», I, Улаанбаатар, 1973, стр.166.
• С. И. Руденко, Башкиры. Историко-этнографические очерки, М.— Л., 1955, стр. 54; 57; Р. Г. Кузеев, Происхождение башкирского народа, М., 1974, мр. 285-286.
• А. В. Бурдуков, Каракольские калмыки (сарт-калмаки), «Советская этнография», 1935, 6, стр. 47—56.
• С. М. Абрамзон, Этнический состав киргизского населения Северной Киргизии, сб. «Труды киргизской археолого-этнографической экспедиции», IV, М., 1960, стр. 22—31, 86—87, 88, 90—91, 91—92.
• А. Гагарин, Т. Меллер, Сарт-калмаки, «Северная Азия», кн. 5—6, М.,. 1928, стр. 186—188,
• А. В. Бурдуков, указ, соч., стр. 47—79.
• Б. Алымбаева, К вопросу о сближении народов Киргизии, в кн.: «Трудящиеся Киргизия в борьбе за строительство социализма и коммунизма», Фрунзе, 1966, стр. 207—212.
• Ш. Дондуков, указ. соч.
• Ок.— общекалмыцкий — свойственный калмыцкому языку вообще, примеры приведены из: С, G. J. Ramstedt, Kalmükisches Wörterbuch, Helsinki, 1935; Б. Б. Басангов, Русско-калмыцкий словарь, Элиста, 1963;

м.-п.— монгольско-письменный язык (см.: Б. Я. Владимирцов, Сравнительная грамматика монгольского письменного языка и халхаского наречия. Л., 1929; Г. Д.Санжеев, Старописьменный монгольский язык, М., 1964); знак - над буквой — позиционная, долгота.

• Г. Д. Санжеев, Грамматика калмыцкого языка, М.—Л., 1940, стр. 15; Б. X. Тодаева, Калмыцкий язык, в кн.: «Языки народов СССР», V, Л., 1968, стр. 35—36.
• Б. Я. Владимирцов, указ, соч., стр. 315—317; Н. П. Поппе, Квадратная письменность, М.— Л., 1941, стр.38.
• Г. Д. Санжеев, Старописьменный монгольский язык, стр. 34—35.
• Н. Н. Убушаев, Фонетика торгутского говора калмыцкого языка. АКД, М., 1974, стр. 10.
• Д. А. Павлов, Исследования по калмыцкому языку и письменности, Алма-Ата, 1971, стр. 50.
• Киргизские примеры см.: К. К. Юдахин, Киргизско-русский словарь, М., 1965. 17. Д. А. Сусеева. К проблеме соотношении калмыцкого языка и калмыцких диалектов; сб. «Совещание по общим вопросам диалектологии, истории языка. Тезисы докладов и сообщений (Ереван, 2—5 октября 1973)», М., 1973, стр. 42—43.