Орусия рубли

Рубль, ошондой эле орус рубли, Орусия Федерациясынын рубли, ОФ рубли (орус. Российский рубль) — Орусия Федерациясынын акча бирдиги. Орусия Федерациясынын аймагында резиденттер үчүн башка валюталарды колдонуу, трансакциянын суммасынан төрттөн үчүнө чейин же толук суммасына чейин айып пул менен жазаланат^[1][2].

Орусиялык рубль  (кырг.)
1997 жылдагы тыйындын үлгүсү 5000 рубль 2010 жылдагы чыгарылшы
Коддор жана белгилер
ISO 4217 коддору	RUB (643)
Символдор	RUB
Жүгүртүү чегарасы
Эмитент	Орусия (1992→)
Расмий түрдө	Абхазия (2008→) Түштүк Осетия (2008→) Тажикстан (1992—1995)  Беларусь (1992—1994) Армения (1992—1994)  Казакстан (1992—1994) Азербайджан (1992—1994) Өзбекстан (1992—1994)  Украина (1992—1993) Молдавия (1992—1993) Грузия (1992—1993) Түркмөнстан (1992—1993) Кыргыз Республикасы (1992—1993)  Латвия (1992) Литва (1992)  Эстония (1992)
Туунду жана параллелдүү бирдиктер
Бөлчөктүү	Копеек (1⁄100)
Жүгүртүүдөгү банкноттор жана монеталар
Монеталар	'1, 5, 10, 50 копеек '1, 2",5,10 руб
Банкноттор	'5, 10, 50, 100, '500, 1000", 5000 рубль
Тарыхы
Киргизилди	1992 жыл
Мурда колдонулган валюта	ССРС рубль (SUR)
Банкноттор жана монеталар өңдүрүшү
Эмиссиялык борбор	Орус Федерациясынын борбордук банкы
	www.cbr.ru
Банкнота өңдүрүүчү	Гознак
	www.goznak.ru
Курстар 10 Апрель 2015-жылга көрсөтүлгөн
1 USD	= 51,07 RUB
1 EUR	= 53,98 RUB
1 GBP	= 74,69 RUB
100 JPY	= 42,38 RUB
1 KGS	= 0,7967 RUB
Курстар ЭВФ, ЕББ жана КРУБ маалыматтары боюнча автоматтык түрдө жаңыртылып турат.
Орусиялык рубль Уикиказынада

Орусия рублинин тамгалык коду ISO 4217 стандарты боюнча — RUB, сандык коду — 643. 1998-жылдагы акча реформасына чейин RUR (810) коду колдонулган^[3]. Бул сандык код (810) ISO 4217 стандартынан жана Орусиянын валюталардын жалпы классификаторунан чыгарылган, бирок банк эсептерин номерлөөдө колдонулуу улантууда^[4].

Расмий символу — ₽ — 2013-жылдын 11-декабрында бекитилген^[5]. Жаңы символ тексттерде жана акча белгилеринде кыскартылган түрдө жана котировкаларды жарыялоо учурунда да колдонулат^[6].

2025-жылы колдонууда төмөнкү монеталар жана банкноттор бар: регулярдуу монеталара — 1, 5, 10, 50 копейка, 1, 2, 5 жана 10 рубль; баалуу эмес металлдардан жасалган эстелик тыйындар — 1, 2, 5, 10, 25 жана 50 рубль; банкноттор — 5, 10, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000 жана 5000 рубль^[7].

Тарыхы

Рубль сөзүнүн акча бирдиги катары документтерде биринчи жолу колдонуусу 1281—1299-жылдарга таандык^[8][9]. Учурдагы орусия рубли 1991-жылдын декабрында советтик рубль менен параллелдүү акча бирдик катары пайда болгон, ал эми советтик рубль 1993-жылдын сентябрына чейин расмий валюта катары колдонулган. 1961—1991-жылдары чыгарылган бардык советтик монеталар, ошондой эле 1961-жылга чейин чыгарылган 1, 2 жана 3 копейка монеталары расмий түрдө 1998-жылдын 31-декабрына чейин мыйзамдуу төлөм каражаты катары колдонулган. 1999—2002-жылдары советтик монеталарды орусия рублине 1000:1 катнашында алмаштырууга мүмкүнчүлүк берилген^[10].

2008-жылы Грузиядагы согуштан кийин Россия Абхазия жана Түштүк Осетия республикаларынын көз карандысыздыгын тааныган соң, аталган республикалардын бийликтери менен достук келишимдер түзүлүп, бул республикалардын аймагында төлөм каражаты катары орусия рубли колдонулганына байланыштуу, Орусия Федерациясы республикалардын каржы жана банкт системасын колдоо жана иштешин камсыз кылууга эффективдүү чараларды көрөрүн белгиленген^[11][12].

2014-жылы Крымдын аннексиясынан кийин орусия рубли жарым аралдын аймагында акча бирдиги катары колдонула баштаган^[13]. Донбасстагы согуштун башталышан кийин орусия рубли Донецк жана Луганск Эл Республикаларында да де-факто акча бирдиги катары колдонула баштаган. Аталган, таанылбаган республикалардын бийликтери орусия рублин расмий акча бирдик деп жарыялашкан жана 2022-жылы Орусия бул республикалардын көз карандысыздыгын тааныгандан кийин жана аларды аннексиялаганга чейин Орусия менен каржы системасын колдоо боюнча келишимдерди түзүшкөн^[14].

Bloomberg агенттигинин маалыматы боюнча, 2013-жылдын майынан 2014-жылдын майына чейин SWIFT системасында банктардын арасындагы акча алмашууда орусия рублинин үлүшү 0,35 % түзгөн (бир жыл мурун 0,62 % болгон). Ошол эле мезгилде АКШ долларунун үлүшү — 42%, евро — 32%, юань — 1,47%. Жалпысынан, банктар аралык акча алмашууда орусия рубли дүйнөдөгү бардык валюталардын ичинен 18-орунду ээлеген^[15].

2022-жылдын 1-майынан тартып орусия рубли украина гривнясы менен биргеликте Херсон облусунда колдонулса^[16][17], 25-майдан тартып Запорожье облусунда да колдонуулуп баштаган^[18].

Эл аралык макамы

Орусия рублинин интернационалдашуусуна өбөлгө түзгөн факторлор бар (мисалы, экономиканын көлөмү жана экспорттун масштабы), бирок аны чектеген жагдайлар да бар (мисалы, чийки затка болгон көз карандылык жана санкциялардын таасири). Рубль резервдик валюта катары сапаты жактан окшош башка валюталар менен, мисалы, кытай юаны менен атаандаша алат. Рублдин эл аралык эсептешүүлөрдөгү үлүшүн көбөйтүү үчүн туруктуу экономикалык өсүшкө жана экономикасын диверсификациялоого багытталган саясат жүргүзүү, экономикалык саясаттын сапатын жогорулатуу жана каржы рынокторун өнүктүрүү зарыл^[19].

Британдык The Economist редакциясынын пикири боюнча, рублди дүйнөлүк резервдик валюта катары колдонуу идеясы күлкү жаратат^[20]. Bank of America маалыматы боюнча, 2025-жылы орусия рубли 40% өсүш көрсөтүп, дүйнөдөгү эң динамикалуу валюта болуп калган^[21].

Банкноттор

1992-жылдагы серия
Сүрөт		Мүнөздөмө			Түшүндүрмө			Дата
Алдыңкы бет	Арткы бет	Номинал (рубль)	Размеры (мм)	Өлчөм	Алдыңкы бет	Арткы бет	Суу белгиси	киргизилген	чыгарылган
		5000	145 × 70	кочкул көк көгүлтүр	знаменитые здания Москвы	Москва кремлинин мунаралары; Чоң Москворецк көпүрөсү; Котельний суу жээгиндеги үй	5-бурч жылдыздар	14-июль 1992	26-июль 1993 — 3-август 1993
		10 000		күрөң кызгылт	Москва кремлинин сенат мунарасы, Сенаттын имаратындагы Орусиянын мамлекеттик туусу	Москва кремлинин Спасск мунарасы, Сенат мунарасы, Николай мунарасы жана Бурч Арсенал мунарасы	Москва кремлинин сенат мунарасы, Сенаттын имаратындагы Орусиянын мамлекеттик туусу	29-декабрь 1992
Сүрөттөрдүн масштабы — миллиметрине 1,0 пиксел.

1993-жылдагы серия
Сүрөт		Мүнөздөмө			Түшүндүрмө			Дата
Алдыңкы бет	Арткы бет	Номинал (рубль)	Размеры (мм)	Өлчөм	Алдыңкы бет	Арткы бет	Суу белгиси	киргизилген	чыгарылган
		100	130 × 57	көгүлтүр кызгылт	Москва кремлинин сенат мунарасы; Сенаттын имаратындагы Орусиянын мамлекеттик туусу	Москва кремлинин Спасск, Царь, Набат жана Константин-Елена мунаралары	5-бурч жылдыздар жана толкун сымал сызыктар	26-январь 1993	1-январь 1999— 31-декабрь 2002
		200		кызгылт		Москва кремлинин Троицк жана Кутафья мунаралары
		500		жашыл		Кремлдин 14-корпусу; Москва кремлинин Спасск мунарасы
		1000	152 × 67	жашыл күрөң		Москва кремлинин Спасск мунарасы; Василий Блаженный храмы	5-бурч жылдыздар
		5000		кызыл кызгылт көк		Москва кремлинин мунаралары; Чоң Москворецк көпүрөсү; Котельний суу жээгиндеги үй	Москва кремлинин сенат мунарасы, Сенаттын имаратындагы Орусиянын мамлекеттик туусу
		10 000		жашыл көгүлтүр		Москва Кремлинин Спасск, Сенат, Николай жана Бурч Арсенал мунаралары		12-март 1993
		50 000		ачык сары кызгылт		Москва Кремлинин Николай жана Бурч Арсенал мунаралары		20-май 1993
1993-жылдагы серия (1994-жылдагы модификациясы)
		5000	152 × 67	кызыл кызгылт көк	Москва кремлинин сенат мунарасы; Сенаттын имаратындагы Орусиянын мамлекеттик туусу	Москва кремлинин мунаралары; Чоң Москворецк көпүрөсү; Котельний суу жээгиндеги үй	Москва кремлинин сенат мунарасы, Сенаттын имаратындагы Орусиянын мамлекеттик туусу	19-сентябрь 1994	1-январь 1999 — 31-декабрь 2002
		10 000		жашыл көгүлтүр		Москва Кремлинин Спасск, Сенат, Николай жана Бурч Арсенал мунаралары
		50 000		ачык сары кызгылт		Москва Кремлинин Николай жана Бурч Арсенал мунаралары		14-июль 1994
Сүрөттөрдүн масштабы — миллиметрине 1,0 пиксел.

1995-жылдагы серия
Сүрөт		Мүнөздөмө			Түшүндүрмө				Дата
Алдыңкы бет	Арткы бет	Номинал (рубль)	Размеры (мм)	Өлчөм	Шаар	Алдыңкы бет	Арткы бет	Суу белгиси	киргизилген	чыгарылган
		1000	137 × 61	күрөң	Владивосток	Владивостоктогу Золотой Рог булуңунда деңиз порту; ростралдык мамыча, үстүндө «Манжур» парустуу кемеси	Рудная булуңу жана Два Брата аскасы	«1000»; ростралдык мамыча жана парусту кеме	29-сентябрь 1995	1-январь 1999 — 31-декабрь 2002
		5000		кочкул жашыл	Великий НовШаар	София соборунун фонундагы «Тысячелетие России» эстелиги	Новгород кремлинин чеп дубалы	«5000»;	31-октябрь 1995
		10 000	150 × 65	зайтун түстүү жашыл	Красноярск	Енисей аркылуу өткөн коммуналдык көпүрө; Параскева Пятница кичинекей чиркөөсү	Красноярск ГЭСи	«10000»; Параскева Пятница кичинекей чиркөөсү	29-июль 1995
		50 000		көгүлтүр	Санкт-Петербург	ростралдык мамычанын түбүндөгү скульптура; Петропавловск чеби	ростралдык мамыча; Биржа имараты	«50000»; Петропавлов собору
		100 000		кызыл күрөң	Москва	Большой театрындагы квадрига	Большой театрынын фасады	«100000»; Большой театры	30-май 1995
		500 000		кызгылт көк	Архангельск	Петр I эстелиги; Архангельск портундагы парус кемеси	Соловецк монастыры	«500000»; Петр I	17-март 1997
Сүрөттөрдүн масштабы — миллиметрине 1,0 пиксел.

1997-жылдагы серия[22]
Сүрөт		Мүнөздөмө			Түшүндүрмө				Киргизилген датасы
Алдыңкы бет	Арткы бет	Номинал (рубль)	Размеры (мм)	Өлчөм	Шаар	Алдыңкы бет	Арткы бет	Суу белгиси
		5	137 × 61	жашыл	Великий Новгород	София соборунун фонундагы «Тысячелетие России» эстелиги	Новгород кремлинин чеп дубалы	«5» София собору	1-январь 1998-ж.[23] 25-июль 2022—2025-ж.[24]
		10	150 × 65	кочкул жашыл жана кочкул күрөң	Красноярск	Енисей аркылуу өткөн коммуналдык көпүрө; Параскева Пятница кичинекей чиркөөсү	Красноярск ГЭСи	«10» Параскева Пятница кичинекей чиркөөсү	1-январь 1998-ж.[25]
									1-январь 2001-ж.[26]
									16-август 2004-ж.[27] 25-июль 2022—2025-ж.[24]
		50	150 × 65	көгүлтүр	Санкт-Петербург	ростралдык мамычанын түбүндөгү скульптура; Петропавловск чеби	ростралдык мамыча; Биржа имараты	«50» Петропавловск собору	1-январь 1998-ж.[28]
									1-январь 2001-ж.[29]
									16-август 2004-ж.[30]
		100	150 × 65	коричнево-жашыл	Москва	Большой театрындагы квадрига	Большой театрынын фасады	«100» Большой театры	1-январь 1998-ж.[31]
									1-январь 2001-ж.[32]
									16-август 2004-ж.[33]
		500	150 × 65	фиолетово-көк	Архангельск	Петр I эстелиги; Архангельск портундагы парус кемеси	Соловецк монастыры	«500» Петра I портрети	1-январь 1998-ж.[34]
									1-январь 2001-ж.[35]
									16-август 2004-ж.[36]
									6-сентябрь 2011-ж.[37]
		1000	157 × 69	көк жашыл	Ярославль	Ярослав Мудруйдын эстелиги жана Спасс монастрынын фонундагы Казанская Богоматери кичинекей чиркөөсү	Иоанна Предтечи чиркөөсү	«1000» Ярослав Мудруйдын портрети	1-январь 2001-ж.[38]
									16-август 2004-ж.[39]
									10-август 2010-ж.[40]
		5000	157 × 69	кызыл күрөң	Хабаровск	Амурдун фонундагы Муравьёв-Амурскийдин эстелиги	Амур аркылуу өткөн көпүрө	«5000» Муравьёв-Амурскийдин портрети	31-июль 2006-ж.[41]
									6-сентябрь 2011-ж.[42]
Сүрөттөрдүн масштабы — миллиметрине 1,0 пиксел.

2017—2025-жылдардагы серия[22]
Сүрөт		Мүнөздөмө			Түшүндүрмө					Даты
Алдыңкы бет	Арткы бет	Номинал (рубль)	Размеры (мм)	Өлчөм	Шаар (Алдыңкы бет)	Федералдык округ	Алдыңкы бет	Арткы бет	Суу белгиси	киргизилген	Печати
		10	150×65		Новосибирск	Сибирь				2028	2028
		50			Санкт-Петербург	Түндүк-Батыш				2028	2028
		100		зайтун түстүү жашыл оранжевый	Москва	Борбордук	Кремлдин Спасск мунарасы; Воробьевы горыдагы ММУ имараты; Зарядье паркы; Шухов телемунарасы; Останкино телемунарасы	Ржев мемориалы, Куликов талаасы	«100» Кремлдин Спасск мунарасы	30-июнь 2022	2022
		200		жашыл	Севастополь	Түштүк	Чөккөн кемелердин урматына орнотулган эстелик; Граф пристанынын пропилейлери	Херсонес Таврический	«200» Чөккөн кемелердин урматына орнотулган эстелик	12-октябрь 2017	2017
		500			Пятигорск	Түндүк Кавказ				2028	2028
		1000	157×69	бирюза түстүү	Нижний Новгород	Волга	Нижний Новгород кремлинин Николь мунарасы, Нижний Новгород жарменкеси, «Нижний Новгород» стадиону	Сюймбике мунарасы жана татар элинин жана Татарстан Республикасынын мамлекеттүүлүгүнүн тарыхы музейи, Волга, Уфадагы археология жана этнография музейи	«1000», Нижний Новгород кремлинин Николь мунарасы	Чыгаруу жокко чыгарылды[43][44][45]	2023
				көк сары			Нижний Новгород жарменкеси, Мамлекеттик банктын имараты	«Метеор» теплоходы, Нижний Новгород кремли	«1000»	2025 экинчи жарымы	2025
		2000		көк	Владивосток	Ыраакы Чыгыш	Русский мост көпүрөсү; Владивостоктогу Ыраакы Чыгыш федералдык университетинин имараты	Амур облусундагы «Восточный» космодрому	«2000» Русский мост көпүрөсү	12-октябрь 2017	2017
		5000		кызыл	Екатеринбург	Урал	Екатеринбургдагы «Европа-Азия» стеласы, Екатеринбург-Сити, Севастьянов үйү, Байланыш үйү, Спорттун оюн түрлөрүнүн сарайы, Исеть мейманканасы, Екатеринбург цирки, Высоцкий көп кабаттуу үйү	Челябинсктеги «Сказ об Урале» эстелиги, Салехарддагы «66 параллель» стеласы, металлургиялык заводдогу куюу сузгусу, мунай секиси	«5000» Байланыш үйү	16-октябрь 2023	2023
Сүрөттөрдүн масштабы — миллиметрине 1,0 пиксел.

Эстелик банкноттор

Орусиянын эстелик банкноттору
Сүрөт		Мүнөздөмө			Түшүндүрмө		Колдонуудан чыгарылган күн
Алдыңкы бет	Арткы бет	Номинал (рубль)	Өлчөм (мм)	Түс	Алдыңкы бет	Арткы бет
		100	150 × 65	көк	Сноубордчу, Сочи шаарындагы жээк кластерине кирген олимпиадалык объекттер	Сочи шаарындагы «Фишт» олимпиадалык стадиону, зымырык куш	30-октябрь 2013-жыл[46]
				зайтун түстүү жашыл, күрөң	Севастополь булуңундагы чөккөн кемелердин урматына орнотулган эстелик, Айвазовский И. К. «Севастополь рейдиндеги орус эскадрасы» аттуу сүрөтү	«Ласточкино гнездо» декоративдүү чеби	23-декабрь 2015-жыл[47]
				көк, жашыл, боз	Колуна футбол тобун кармагана бала, топко секирип жаткан дарбазачы Лев Яшин	Футбол тобу түрүндө берилген жер шарынын стилизацияланган сүрөтү, анда Россия Федерациясынын аймагы түстөр менен белгиленген, футбол күйөрмандары.	22-май 2018-жыл[48]
Сүрөттөрдүн масштабы — миллиметрине 1,0 пиксел.