Celebis
From Wikipedia, the free encyclopedia
Celebis[1][2] (Indonesice Sulawesi) est una ex quattuor Maioribus Insulis Sundanis, undecima a maxima telluris insula, quae ad orientem Bornei, occidentem Insularum Moluccarum, et meridiem Mindanai Archipelagique Suluensis sita est. Regitur ab Indonesia, cui solum Sumatra, Borneum, et Papua sunt maiores, et solum Iavae et Sumatrae sunt maiores multitudines.
Terra Celebensis quattuor paeninsulas comprehendit, quae sunt Minahassa in septentrionibus; Paeninsula Orientalis, Paeninsula Meridiana, et Paeninsula Meridio-Orientalis. Tres sinus has paeninsulas separant, quae sunt Sinus Tomini inter Minahasam et Paeninsulam Orientalem, Sinus Tolo inter paeninsulas orientalem et meridio-orientalem, et Sinus Bone inter paeninsulas meridianam et meridio-orientalem. Fretum Macassarense orientale insulae latus sequitur et insulam a Borneo separat.
Insulae nomen proprium fortasse ex vocabulis sula 'insula' et besi 'ferrum' venit, et historicam ferri exportationem ex depositis ferri prope Lacum Matano attingere potest.[3] Nomen Sulawesi in variis linguis post Indonesiam liberatam ad insulam late adhiberi coepit. Nomen Celebes primum ab exploratoribus Portugallicis insulae datum est; quamquam eius significatio propria est obscura, nomen ipsum Portugallice conversum putari potest.[4]
Ante mensem Octobrem 2014, homines moderni sese in Sulavesiá meridianá circa annum 30 000 a.C.n. per computationem radiocarbonicam indiciorum in refugiis saxosis inventorum constituere putabantur.[5][6] Priora indicia occupationis ab hominibus nondum inventa sunt, sed insula paene certe pars fuerat pontis terrestris quem homines ad Australiam et Novam Guineam inveniendas ante saltem 40 000 a.C.n. transierant.[7] Sunt nulla indicia Hominem erectum Sulavesiam attigi; inculta instrumenta lapidea in dextrá Walennae Fluminis ripá ad Beruu anno 1947 inventa et cum fossilibus vertebratorum consociata ex Pleistocaeno olim putabantur,[8] sed nunc ex fortasse 50 000 a.C.b. exstare putantur.[9]
In Sulavesia Media sunt plus quam quadringenta megalitha granitis, quae varia studia archaeologica dicunt annos ab 3000 a.C.n. ad 1300 p.C.n. facta esse. Magnitudine a paucis centimetris ad circa 4.5 metra variant, quorum prima proposita ignota sunt. Circa triginta formas humanas exhibent. Alia megalitha magnae ollae (kalamba) et patinae lapideae (tutu'na) videntur.[10][11]
Mense Octobri 2014, archaeologi nuntiaverunt picturas cavernarum in Maros abhinc annorum 40 000 factas esse. Doctor Maxime Aubert ex Universitate Griffithiana in Terra Reginae Australiae dixit minimam adumbrationis manus aetatem esse 39 900 annos, quam ob causam haec pictura est veterrima stincilla manualis in mundo," et addidit: "Iuxta quam est sus qui non minus quam 35 400 habet, et haec est una ex veterrimis picturis in mundo, si non veterrima est."[12][13]
Insula in sex provincias divisa est, quae sunt Gorontalo, Sulavesia Occidentalis, Sulavesia Meridiana, Sulavesia Media, Sulavesia Meridio-Orientalis, Sulavesia Septentrionalis. Sulavesia Occidentalis, provincia nova, anno 2004 ex Sulavesia Meridiana erecta. Maximae urbes in insula sunt Makassar, Manado, Palu, Kendari, Bitung, Gorontalo, Palopo, Baubau.
| Provincia | Area in chiliometris2 |
Multitudo (2010 census) |
Multitudo (2019 aestimatio) |
Densitas per km2 (2019) |
|---|---|---|---|---|
| Sulavesia Meridiana | 46 717.48 | 8 034 776 | 8 819 500 | 188.8 |
| Sulavesia Occidentalis | 16 787.18 | 1 158 651 | 1 359 200 | 81.0 |
| Sulavesia Media | 61 841.29 | 2 635 009 | 3 042 100 | 49.2 |
| Sulavesia Meridio-Orientalis | 38 067.70 | 2 232 586 | 2 663 700 | 70.0 |
| Gorontalo | 11 257.07 | 1 040 164 | 1 176 400 | 104.5 |
| Sulavesia Septentrionalis | 13 851.64 | 2 270 596 | 2 512 900 | 181.4 |
| Summa | 188 522.36 | 17 371 782 | 19 573 800 | 103.8 |
| Urbs | Provincia urbem continens | Multitudo (2010 census) | Multitudo (2014 aestimatio) |
|---|---|---|---|
| Macassar | Sulavesia Meridiana | 1 339 374 | 1 398 804 |
| Manado | Sulavesia Septentrionalis | 408 354 | 430 790 |
| Palu | Sulavesia Media | 335 297 | 362 621 |
| Kendari | Sulavesia Meridio-Orientalis | 289 468 | 314 042 |
| Bitung | Sulavesia Septentrionalis | 187 932 | 196 936 |
| Gorontalo | Gorontalo | 179 991 | 196 464 |
| Palopo | Sulavesia Meridiana | 148 033 | 154 579 |
| Baubau | Sulavesia Meridio-Orientalis | 137 118 | 148 366 |
-2.JPG)
Sulavesia pars Wallaceae est, quod significat ei esse mixturam specierum Indomalaesianarum et Australasianarum, quae insulam per dissipationem oceanicam attigerunt.[17][18] Inter autem floras est Eucalyptus deglupta, unus eucalyptus endemicus. Sunt in insula octo vivaria civica, quorum quattuor plerumque sunt vivaria marina. Vivaria quibus sunt maximae areae sunt Bogani Nani Wartabone (2871 km2) et Lore Lindu Vivarium Civicum (2290 km2). Bunaken Vivarium Civicum, quae oecosystema curalinum multiplicum protegit, patrimonium totius mundi UNESCO propositum est.
Mammalia
Pleistocaeno ineunte, Sulavesiae fuit elephas nanus et ob nanismum insularem Stegodon nanus (Stegodon sompoensis, cognatus elephantium);[19] deinde ambo genera a maioribus animalibus substituta sunt.[20][21] Celebochoerus, suida praegrandis, olim etiam exstabat.[22] Putantur multi immigrantes per Philippinas advenisse, cum Sulavesia vicissim statio temporaria migrantium ad Flores esset.[23] Commutatio faunarum Pleistocaenica agnoscitur, cum nonnullae tarsiidae endemicae ab advenis substitutae essent, et Celebochoerus ab herbivoris magnitudinis mediae, praecipue a babyrousa, anoa (bubalo nano), et sue celebensi.[24]
Sunt in Sulavesia 127 mammalium species exstantes notae. Multae, 62 centesimae (79 species), sunt endemicae. Maximae sunt duae species bubali nani. Alia artiodactyla in Sulavesia sunt sus celebensis et babyrousa. Solum carnivorum indigena est Macrogalidia musschenbroekii[22] (Paradoxurus hermaphroditus et Viverra tangalunga, ambae Viverridae, introductae sunt).[25]). Inter Primates exstantís sunt nonnullae tarsiidae nocturnales (Tarsius fuscus, T. dentatus, T. spectrumgurskyae, T. supriatnai, wallacei, T. lariang, et T. pumilus), et inter macacas diurnales sunt M. hecki, M. ochreata, M. nigra, M. nigrescens, M. maura, et M. tonkeana. Plura mammalia Sulavesiensia sunt Eutheria, qui cognatos Asianos habent, sed nonnullae species Phalangeridarum, marsupialium arborealium originis Australasianae, etiam exstant, inter quae Ailurops ursinus diurnalis et Strigocuscus celebensis nocturnalis.
Sulavesiae sunt multa genera rodentiorum endemicorum. Inter muridas in Sulavesia et insulis proxime adiacentibus (sicut Togian Insulae, Buton, et Muna) sunt Bunomys, Echiothrix, Margaretamys, Taeromys, Tateomys, et genera monotypica Eropeplus, Hyorhinomys, Melasmothrix, Paucidentomys, Paruromys, Sommeromys. Endemica sciuridarum genera sunt Hyosciurus, Prosciurillus, Rubrisciurus, Waiomys.
Plus quam viginti species chiropterorum in Sulavesia adsunt, sed solum novem endemicae sunt: Rhinolophus tatar et Scotophilus celebensis ac megachiroptera Acerodon celebensis, Boneia bidens, Dobsonia exoleta, Harpyionycteris celebensis, Neopteryx frosti, Rousettus celebensis, Styloctenium wallacei.
Inter soricidas endemicas, Crocidura lea, Crocidura levicula, et Crocidura rhoditis in Sulavesia inveniuntur.
Aves
Species avium in Sulavesia inventae etiam in aliis insulis proximis habitant, sicut in Borneo; 31 centesimae avium Sulavesianarum alibi non inveniuntur. Una species endemica quae in periculum vocatur (etiam in insulis vicinis inventa) est Macrocephalon maleo (maleo), megapodum magnitudinis galli, quod plerumque super terram degere solet et aliquando arená calidá iuxta spiramenta volcanica ad ova incubanda utitur. Aliae aves endemicae sunt Aramidopsis plateni (volatu carens), Enodes erythrophris, Tyto rosenbergii, Basilornis celebensis, Eurostopodus diabolicus, et Scissirostrum dubium. Circa 350 species avium in Sulavesia habitant.
Reptilia
Maiora Sulavesiae reptilia non sunt endemica. Inter quae sunt Malayopython reticulatus, Python bivittatus, Ophiophagus hannah, Varanus salvator, Hydrosaurus amboinensis,[26] Crocodylus porosus,[26][27] et Chelonia mydas. Megalochelys atlas, una ex exstinctis testudinidis praegrandibus, olim exstabat, sed abhinc annorum 840 000 vel antea evanuit, fortasse ob homines adventos.[19][21] Similiter, Varanus komodoensis vel squamata similia insulam olim habitavisse videntur, inter praedatores apices.[28] Inter parviores Sulavesiae angues sunt Calamaria boesemani, C. muelleri, C. nuchalis, Cyclotyphlops, Enhydris matannensis, Ptyas dipsas, Rabdion grovesi, Tropidolaemus laticinctus, et Typhlops conradi, quorum omnes sunt endemici. Similiter, inter parviores species non endemicas sunt Bronchocela jubata, Dibamus novaeguineae, et Gekko smithii, praeter species endemicas sicut Lipiniam infralineolatam et Luperosaurum iskandari.
Amphibia
Inter amphibia Sulavesiensia sunt decem species ranarum endemicarum, quae sunt Hylarana celebensis, H. macrops, H. mocquardi, Ingerophrynus celebensis, Limnonectes arathooni, L. larvaepartus, L. microtympanum, Occidozyga celebensis, O. semipalmata, et O. tompotika, praeter Rhacophorum edentulum et R. georgii, endemicas ranas ut appellantur "volantes."
Pisces aquae dulcis
Sulavesia plus quam septuaginta piscium aquae dulcis species sustinet,[29] quorum plus quam 55 endemicae sunt.[30] Inter tales pisces sunt genus Nomorhamphus, una ex zenarchopteridis, quibus sunt duodecim species solum in Sulavesia inventae (aliae species in Philippinis habitant).[14][15] Praeter Nomorhamphum, pisces aquae dulcis Sulavesiae plerumque sunt adrianichthyidae, Glossogobius et Mugilogobius (ambo in gobiiformibus), et pisces subfamiliae Telmatherinidarum.[30] [31] Alius piscis endemicus inusitatus est Lagusia micracanthus ex fluminibus in Sulavesia Meridiana, solus piscis sui generis et una ex minimis terapontidis.[32] Bostrychus microphthalmus, una ex eleotridis ex Maros Karst, est solus piscis cavernarum ex Sulavesia descriptus,[33] sed ut videtur species non descripta ex eadem regione et eodem genere etiam exstat.[34]
Crustacea et gastropoda aquae dulcis
Multae species generis Caridinae et nonnulla genera familiae Parathelphusidarum (inter quae Migmathelphusa, Nautilothelphusa, Parathelphusa, Sundathelphusa, Syntripsa) in Sulavesia endemica sunt.[35][36] Nonnullae ex his speciebus populo gratissimae in avocamento aquariorum factae sunt, et quia plures solum in una serie lacuum habitant, detrimento habitationis vulnerari possunt.[35][36] Etiam sunt nonnulla parva decapoda endemica quae in cavernis habitant, praecipue in Maros Karst. In eorum numero perscribitur Cancrocaeca xenomorpha[37]
Genus Tylomelania, gastropodum aquae dulcis, etiam endemicum est in Sulavesia, cuius plurimae species solum in Poso lacu et Malili serie lacuum habitant.[38]
Miscellanea
Latimeria menadoensis (Indonesice raja laut, Latimeriidae) et Thaumoctopus mimicus (Octopodidae) in aquis ante litus Sulavesiense exstant.
Maxima circumiectorum res in Sulavesia est desilvatio. Eruditi anno 2007 observabant 80 centesimas silvae Sulavesiensis laesas aut amissas esse, praecipue in terris humilibus et inter regiones arborum mangle.[39] Silvae caesae sunt ob lignum et magna agriculturae proposita. Damnum silvae multis ex speciebus endemicis minatur. Praeterea, 99 centesimae ex terris madidis laesae aut amissae sunt. Inter alias circumiectorum minas sunt venatio animalium ferorum et fodinae.[40]
Sulavesiae sunt sex vivaria civica et undeviginti reservationes naturales. Praeterea sunt tres maritimae regiones protectae. Multa ex viviariis. Arbores caesi, fodinae, et desilvation ob agriculturam vivaria minantur.[41]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
