Appianus Alexandrinus

Appianus Alexandrinus (Graece Ἀππιανὸς Ἀλεξανδρεύς) fuit scriptor qui Graece Romanorum bella per gentes digesta narravit. Natus circa annum 95, mortuus circa annum 165, vixit igitur tempore Traiani, Hadriani, et Antonini Pii imperatorum.

Appianus Alexandrinus

Res apud Vicidata repertae:

Nativitas: 95 CE; Alexandria
Obitus: 165; Roma
Patria: Roma antiqua

Vita

Nulli fontes de vita Appiani nisi ipsius opera et epistula quaedam rhetoris Frontonis nobis supersunt. Autobiographiam scripsisse e Praefatione quidem comperimus^[1] sed nihil ad nos pervenit. Divite familia Alexandrina natus iuri et arti oratoriae studuit, patronus apud iudicia ut fieret. Hadriano imperante Romam venit ubi causas coram ipso principe agebat et fortasse praeclaro sacerdotio quoque fungebatur^[2]. Regnante Antonino Pio civis Romanus equestris ordinis erat quoniam procurationem Augusti quandam per amicum Frontonem a principe impetravit. Vixit usque ad tempus Marci Aurelii.

Opera

Petri Candidi praefatio ad interpretationem Latinam librorum historicorum. Appiani. Editio incunabula, Venetiis, 1477.

Praeter autobiographiam noti sunt libri historici Ῥωμαϊκά inscripti (Latine Historia Romana sive Res Romanae ), e quibus alii integri servati, alii omnino deperditi, aliorum fragmenta tantum supersunt e collectaneis excerptorum Constantinianis plerumque sumpta^[3]. Appianus bellorum Romanorum historiam hominibus Graece loquentibus tradere sibi proposuerat ; quod ut efficeret, dimisso ordine chronologico in Annalibus observato, materiam suam per gentes vel potius per geographicas regiones digessit^[4] : exempli gratia in libro Hispanico et secundi belli Punici proelia adversus Carthaginienses et bella Celtiberica exponit. Ab illo consilio tamen nonnumquam aberrat ut in libro Mithridatico vel in quinque libris de civilibus bellis ubi omnia proelia quae ad illa bella pertinent, ubicumque gesta sint, colligit. Haec est dispositio operis secundum Photium qui viginti quattuor libros in totum numerabat :

• Praefatio propositum operis declarans.
• liber regius (pauca fragmenta)
• liber Italicus (pauca fragmenta)
• liber Samniticus (fragmenta)
• liber Gallicus (pauca fragmenta)
• liber de Sicilia aliisque insulis (pauca fragmenta)
• liber Ibericus (integer)
• liber Hannibalicus (integer) proelia secundi belli Punici in Italia commissa narrat.
• liber Libycus (integer) cui appendix de rebus Numidicis (fragmenta) subiuncta est.
• liber Macedonicus (fragmenta) cui appendix de rebus Illyricis (integra) subiuncta est.
• liber Graecus et Ionicus (deperditus)
• liber Syriacus (integer)
• liber Mithridaticus (integer)
• quinque libri Bellorum civilium in quibus Appianus bella Romanorum inter sese a Tiberio Graccho ad mortem Sexti Pompei narrat (integri).

Praeterea quattuor libri Aegyptiaci fuerunt (Alexandrinus erat Appianus) qui velut finem bellis civilibus imponerent, dum Aegyptus provincia Romana fit, victis Cleopatra Marcoque Antonio et tres libri de centum annis^[5] (Graece Έκατονταετία) quorum maxima pars ad Traiani bella pertinebat. De quibus libris nihil superest. Appianus in opere suo librum quendam Parthicum (hodie deperditum) quoque memorat qui fortasse libro Syriaco subiunctus erat.

De fide historica

Appianus ipse in Historiis suis sani et aequi iudicii fuisse videtur. Sine favore vel odio res gestas narrare studet nec testimonia iniqua -exempli gratia Philippicas Ciceronis- ab historico accipienda putat. Fontes rebus gestis coaevos eligit atque nonnumquam ad inscriptiones et scrinia Palatina recurrit (exempli gratia proscriptionis edictum anni 43 a.C.n. Graece conversum quarto libro Bellorum civilium suorum inseruit^[6]). Experientia sua quoque uti scit, quippe qui res imperatorum Romanorum procurare solebat, et instituta suae aetatis nonnumquam memorat, cum praeteritis ut conferat. Res magni momenti a parvis discernere solet atque causas magnarum mutationum rerum plerumque optime percipit.

At res plura ante saecula gestas refert, quas apud priores scriptores quaerere cogitur. Quocirca compilator fuisse vulgo dicitur qui plus minusve valet prout e meliore aut peiore fonte exhaurit. Sane errores et confusiones in Historiis Appiani non raro deprehenduntur. Chronologiae^[7] et geographiae nimis negligens erat ac in proeliis narrandis, sicut multi historici antiqui, non tam ad militarem veritatem tendit quam ad dramaticum patheticumque rerum gestarum arte ortatoria augendum. Quod si Cannensis pugnae relationem in libro Hannibalico cum Polybio aut Tito Livio compares, pessimum militarem historicum fuisse Appianum iudicares. Praeterea dum quae coniuncta sunt separatim per regiones refert, ut in Secundo Bello Punico, causas rerum difficiliores intellectu lectori facit. Quin etiam alii historici, -exempli gratia Dio Cassius-, cum comparare licet, nonnumquam easdem res atque Appianus sed non eodem modo referunt. Quibus de causis cum Appianus de aliqua re fons unicus extitit, ut in bellis Hispanicis et civilibus saepe accidit, testimonium eius, quamvis pretiosum, non sine suspicione critica accipiendum est.

Nihilominus, quae optima pars operis eius est, de tertio bello Punico^[8] et de bellis civilibus^[9] optimam ex omnibus auctoribus antiquis narrationem nobis reliquit, non tantum pretiosi testimonii causa sed etiam ob litteraria merita.

De editionibus

Versiones Latinae

• Circa 1450 iussu papae Nicolai quinti Petrus Candidus Decembrius primus Appianum in linguam Latinam convertit. Quae versio anno 1472 typographice Venetiis apud Wendelinum de Spira in lucem prodiit et saepe postea reedita est. Quin etiam et ipsa Italiane et Francogallice versa est.
• Sedecimo saeculo partes Historiae Appiani Latine converterunt Sigismundus Gelenius (1544)^[10], Caelius Secundus Curio (1544)^[11], Franciscus Beraldus (1560)^[12]. Henricus Stephanus harum interpretationum merita inter se comparat in praefatione magnae editionis suae (1592).

Primae editiones Graecae

• Editio princeps maximae partis textus Graeci anno 1551 demum Lutetiae Caroli Stephani cura (adiuvante sine dubio fratre Roberto et fratris filio Henrico) typis regiis impressa in lucem prodiit^[13].
• Anno 1557 cum aliis fragmentis auctorum Graecorum numquam antea editorum Henricus Stephanus Genavae Annibalicum et Ibericum separatim Graece publicavit^[14], qui libri editioni priori deerant.
• Anno 1582 Fulvius Ursinus^[15] Excerpta de legationibus Romae publicavit, quae Romaïcon fragmenta adhuc ignota eruditis praebuerunt.
• Anno 1592 Genavae Henricus Stephanus magnam editionem Graecolatinam curavit, adposita textui Graeco interpretatione Latina ab ipso e Gelenio et Beraldo concocta. Quae editio ante Schweighaeuserum non superata est^[16].
• Anno 1634 Henricus Valesius colllectaneum de Virtutibus et Vitiis^[17] in codice 'Peiresciano' repertum primus Graece et Latine in lucem edidit, ita nova fragmenta Appiani Romaïcon divulgans^[18].
• Anno 1785 Iohannes Schweighaeuser, doctor Argentoratensis, maximam editionem Graecolatinam quae hodieque apud eruditos in honore est, quattuor voluminibus Lipsiae curavit^[19]. Plures manuscriptos comparavit et versionem Latinam Gelenii emendavit. De methodo ipse duas dissertatiunculas anno 1781 Argentorati ediditː De impressis ac manuscriptis Appiani codicibus et Exercitationes in Appiani Historias.
• Anno 1827 cardinalis Angelus Mai, qui in codice rescripto Bibliothecae Vaticanae collectaneum excerptorum Byzantinum de Sententiis inscriptum agnoverat, quae tum legi potuerunt publicavit, ita pauca fragmenta nova Appiani divulgans^[20].

Editiones hodie in usu

• Optima et recentissima Appiani editio in Collectione des Universités de France ab anno 1997 duodecim voluminibus per varios auctores publicatur. Desunt adhuc (2016) tomus primus (fragmenta quinque primorum librorum) et tomus nonus (liber secundus de bellis civilibus). Praeter apparatum criticum et versionem Francogallicam, locupletissimam adnotationem et introductionem unicuique libro praebet^[21].
• Aemilius Gabba editionem suam libri quinti Bellorum civilium pretiosissimo commentario (Italiane) ornavit : Appiani Bellorum civilium... introduzione, testo critico e commento con traduzione e indici, a cura di Emilio Gabba. 5, Liber quintus. - Florentiae : la Nuova Italia, 1970
• Editiones Bibliothecae Teunerianae Lipsiae datae ad apparatum criticum et textum emendandum multum contulerunt : ultima editio Appiani in duos tomos divisa est (tomus I 1962^[22] ; tomus II 1905^[23]).