Plutone (corp celest)

Plutone (simbul: ^[7] e ^[8]) l'è 'n pianeta nano che 'l gira entùren al sul sönden òrbita colocàda endèla regiù piö periférica del Sistema Solar ciamàda Fàsa de Kuiper. El g'ha 'n òrbita ecèntrica che se 'ncrùza con chèla de Netuno ma sicóme che i sò paràmeter orbitài i è 'n risunànsa (2:3) con chèi de Netuno, ghe nesöna pusibilità che i du corp i se scùntre. El sò pià orbitàl l'è 'nclinàt de presapóch 17° en rapórt al pià de l'eclìtica. El se tróa a 'na distànsa media de 39 Unità Astronòmiche del Sul ('na UA la corespónt a la distànsa média 'ntra la Tèra e 'l Sul), col pereéle a 29,7 UA e l'aféle a 49,5 UA. Per fà 'na rotasiù entùren al sò as el ghe mèt 6,38723 dé (cioè 6 dé, 9 ùre, 17 minücc e 36 segóncc).

Le dimensiù de Plutone e Caronte en confrónt a la Tèra e Lüna

Disambiguazión – "Pluton" la mena chì. Se te see dree a cercà el dia greco-roman, varda Pluton (dia).

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Plutone (134340 Pluto)
Plutone, 14 luglio 2015, töt zó de le fotocàmere LORRI (Long Range Reconnaissance Imager) e Ralph de la sonda New Horizons.
Stella mader	Sul
Descuprii	18 febbraio 1930
Descovridor	Clyde Tombaugh
Classificazion	Ogèt transnetünià, plutoide, Pianeta nano
Fameia	Plütì
Parameter orbital
(a l'epoca J2000)
Semiass maggior	5 906 380 000 km 39,48168677 UA[1]
Periaster	4 436 756 954 km 29,65834067 UA[2]
Afaster	7 376 124 302km 49,30503287 UA[2]
Circonf. orbitala	36 530 000 000 km 244,186 UA
Period orbital	247,8 agn[1]
Period sinodegh	366,73 dé[1]
Velocità orbitala	3 676 m/s (min) 4 669 m/s[2] (media) 6 112 m/s (max)
Inclinazion su l'eclittega	17,14175°
Inclinazion dal equat. del Sol	11,88°
Ecentricità	0,2488273[2]
Longituden del noeud ascendent	110,30347°
Argom. del perieli	113,76329°
Par. Tisserand (TJ)	5,229 (calcolato)
Satellit	5
Anel	0
Dati fisegh
Diameter medi	2 370 ± 20 km[3][4]
Superfiss	× 10Modell:Val/delimitnum km²[2]
Volum	× 10Modell:Val/delimitnum m³[2]
Massa	× 10Modell:Val/delimitnum kg[2]
Densità media	× 10Modell:Val/delimitnum kg/m³
Acceleraz. de gravità in superfiss	0,62 m/s² (0,063 g)
Velocità de fuga	1 230 m/s
Period de rotazion	6,387230 dé (6g 9h 17min 36s)
Velocità de rotazion (a l'equatùr)	13,11 m/s
Inclinazion assiala	122,54°
Inclinaz. de l'ass de l'eclittega	115,60°
A.R. polo nord	133,02° (8h 52' 5")
Declinazion	−9,09°
Temperatura superficiala	40 K −233 °C[2] (min) 45 K −228 °C (media) 50 K −223 °C (max)
Pression atm.	0,30 Pa (max)
Albedo	0,49-0,66
Dati d'osservazion
Magnituden app.	16,2[5] (min) 13,65[1] (max)
Magnituden app.	15,1
Magnituden ass.	−0,8 (H)[6]
Diameter apparent	0,06"[1] (min) 0,11"[1] (max)

La màsa de Plutone l'è de 1,31 × 10²² kg, che 'l corespónt a 0,22% de chèla de la Tèra e meno del 20% de chèla de la Lüna, el sò diàmetro l'è de 2368 km, doca presapöch el 68% de chèl de la Lüna. El totàl de la sò superfìce (1.665 × 10⁷ km²) l'è presapóch del 10% piö pesèna de chèla del cuntinènt de l'Amèrica Meridiunàla.

Plutóne l'è stat scuprìt endel 1930 del Clyde Tombaugh e 'n prensépe l'ìa stat clasificàt come chèl dei nöf dei pianéti del Sistéma Solàr. Endel 2006 gh'è stat revulusinàt en pó töt el sistéma de clasificasiù dei corp celèscc del Sistema Solar e 'n chèla ocaziù lé gh'è stat creàt la nöa categurìa dei Pianéti Nani.

Per le sò caraterìstiche l'è apò a cunsideràt 'n ezèmpe tìpich de ogèt transnetünià. e l'è stat ciapàt come riferimènt per la clas dei pianéti nani, denuminàcc uficialmènt de l'Üniù Astronòmica Internasiunàla plutoidi.

Satèliti natürài

El sistéma Plutone-Caronte e i óter quàter satèliti.

Plutone el g'ha sich satèliti cunusìcc, el piö gròs e 'mportànte dei quài l'è Caronte, scuprìt endel 1978 e conden ràgio che l'è póch de piö de la metà de chèl de Plutone e 'na màsa che l'è póch de piö de la nòna part. Endei fàcc Plutone e Caronte i fùrma en sistéma che g'ha 'l baricèntro deföra del vulüm de Plutone e i se gira l'ü 'ntùren a l'óter en 6,387 dé (terèstri), en perìot idèntich a chèl de la rotasiù entùren al sò as de töcc du i ogècc. Chèsto völ dì che i è 'n rotasiù sìncrona e che i se móstra sèmper el stès emisfér. I óter quàter satèliti i töcc en tòch piö pesègn e i gìra entùren al sistéma Plutone-Caronte a distànse piö grànde. I è denuminàcc, en ùrden de distànsa, Stix, Nix, Kerberos e Hydra.