Ахајци (Хомер)

Ахајци (старогрчки: Ἀχαιοί) — едно од вообичаените имиња за Грците во Хомеровите Илијада и Одисеја. Данајци (старогрчки: Δαναοί) и Аргејци (старогрчки старогрчки: Ἀργεῖοι) исто така биле вообичаени називи за нив. Имињата Панхелени (старогрчки: Πανέλληνες Панхелени, сите Грци) и Хелени (старогрчки: Ἕλληνες Хелени) се појавуваат само еднаш.^[1] Сите споменати изрази биле употребени како синоним за означување на нивниот грчки цивилизациски идентитет.^{[2] [3]}

Ахил го преврзува ранетиот Патрокло

Во историскиот период, Ахајците биле жители на Ахаја, покраина во централниот северен дел на Пелопонез. Градовите-држави во овој регион подоцна востановиле конфедерација позната како Ахајска лига, која имала големо влијание во 3 и 2 век пр.н.е.

Хомерски и подоцнежни Ахајци

Хомерските „долгокоси Ахајци“ би можеле да бидат дел од микенската цивилизација, која доминирала во Грција од околу 1600 година пр.н.е. до 1100 пр.н.е. Во архајскиот и класичниот период, поимот Ахајци се однесувал само на жителите на многу помалата покраина Ахаја. Херодот смета дека Ахајците се жители на северниот дел на Пелопонез и потомци на хомерските Ахајци. Според Павзаниј, кој пишувал во II век од нашата ера, називот Ахајци првично се однесува на Грците во Арголис и Лаконија.^[4]

Павзаниј и Херодот раскажале легенди дека Ахајците биле протерани од своите домови од Дорците за време на легендарната дорска инвазија на Пелопонез. Ахајците својата нова татковина ја нарекле Ахаја.

Поврзаноста на Ахајците со Хомерските Ахајци отсекогаш била предмет на жестока расправа. Поранешниот акцент на расните разлики забележани во „светлите кадрици на Ахајците“ и „темните кадрици на медитеранскиот Посејдон“, ^[5] спомнати од Хомер, е отфрлен од некои историчари. Тие се убедени дека Хомеровите Ахајци треба да се сфатат како „име без своја земја“, бидејќи „вистинските“ Ахајци како ентитет ^[6] се појавиле дури во 5 век пр.н.е. како говорници на ајолскиот грчки јазик.

Карл Белох претпоставува дека воопшто немало инвазија на Дорци и дека пелопонеските Дорци всушност биле Ахајци.^[7] Едуард Мајер не се согласува со него и тврди дека „вистинските“ Ахајци биле континентални преддорски Грци.^[8] Неговиот заклучок се заснова на неговото истражување за сличностите меѓу јазиците на Ахајците и праисториските Аркадијци. Вилијам Прентис не се согласува со ниту еден од нив, бидејќи нема археолошки докази дека Акадците се преселиле „од јужна Мала Азија во Грција, веројатно прво во долниот дел на Тесалија, веројатно пред 2000 година пр.н.е.“.^[9]

Хетитски документи

Карта на Хетитското Царство, Ахијава (Ахајци) и Вилуси (Троја) околу 1300 година пр.н.е.

Швајцарскиот хетитолог Емил Форер, кој ги проучувал Богазкојските таблици во Берлин, вели дека Ахајците од предхомерска Грција се непосредно поврзани со изразот „земја на Ахијава“ во хетитските текстови.^[10] Неговите заклучоци биле оспорени од други хетитолози во тоа време: Јоханес Фридрих во 1927 година, Албрехт Геце во 1930 година и Фердинанд Зомер во книгата Die Ahhijava-Urkunden (Ahhijava-documents ) во 1932 година.^[10]

Во неколку текстови на Хетитите се споменува народ кој живее на запад наречен Ахијава.^[11] Најраното спомнување на земјата, овој пат со името Ахија, е во писмо во кое се опишува прекршувањето на договорот од страна на хетитскиот вазал Мадувата.^[12] Друг важен документ е Тавагаваловото писмо^[13] (CTH 181), напишано од непознат хетитски крал, најверојатно Хатушили III, на кралот Ахијава околу 1250 пр.н.е. Во писмото тој го смета за негов рамен и сугерира дека Милет (Милаванда) бил под негова власт.^[13] Тој, исто така, ја споменува „епизодата на вилушка“ вклучувајќи го и насилството врз дел од Ахијава. Ахија(ва) се препознаени како Ахајците од Тројанската војна, а Вилус како легендарната Троја. Во исто време, постои забележлива сличност меѓу хетитското име Вилуса, раното грчко Ϝίλιον Вилион и подоцнежното Ἴλιον Илион за акрополата на Троја.

Точната поврзаност на изразот Ахијава со Ахајците, освен сличните изговори на имињата, сè уште е предмет на жестока расправа.^[14] Неодамнешните истражувања, засновани на нови читања и толкувања на хетитски текстови и материјални докази за микенските контакти со внатрешноста на Анадолија, водат до заклучок дека називот Ахијава се однесува на микенскиот свет, или барем на дел од микенскиот свет.^[15]

Египетски извори

Карта на територии со микенска култура 1400-1100 пр.н.е. (локациите се означени со црвени точки)

Се претпоставува дека египетскиот израз Еквеш може да се поврзе со Ахајците, а изразите Денјен и Танају со класичниот грчки израз Данаои (Данајци).^[16] Најстарото египетско пишано спомнување на микенскиот свет е во аналите на Тутмос III (околу 1479–1425 пр.н.е.), во кои се споменуваат пратениците на кралот Танаџу (околу 1437 пр.н.е.), кога фараонот бил на поход во Сирија. Му донеле подароци за да воспостават дипломатски односи со него.^[16] Танаџу се споменува и на натпис во погребниот храм на Аменхотеп III, кој владеел околу 1382–1344 пр.н.е. Овој натпис, исто така, ги наведува данајските места и покраини, вклучувајќи ги Микена, Нафплио, Китера, Месенија и Теба (тебанскиот регион).^[16]

Во петтата година од владеењето на фараонот Мернептах, западната делта на Нил наводно била нападната од сојуз на либиски племиња. Меѓу напаѓачите се споменуваат и Еквешите, во кои некои ги гледаат Ахајците, иако египетските записи нагласуваат дека Еквешите биле обрежани, што не било вообичаено во микенскиот свет во тоа време. Хомер го спомнува и нападот на Ахајците на делтата. Кралот Менелај во IV. книга Одисеја вели дека Телемах го направил тоа кога се вратил дома од Тројанската војна. Подоцнежните грчки митови споменуваат дека Хелените поминале некое време во Египет наместо во Троја за време на Тројанската војна и дека по војната Грците дошле во Троја да закрепнат.

Грчка митологија

Хелените со различни културни традиции се сметале себеси за роднини, но потомци на различни митолошки предци, по кои ги добиле своите имиња. Предок на Ахајците бил Ахај (или Ахеј), на Данајците Данаос, на Кадмијците (Тебанците) Кадмо, на Хелените Хелен, на Еолците Еол, на Јонците Јон и на Дорците Дор.

Кадмо од Феникија, Данај од Египет и Пелопс од Анадолија се населиле во континентална Грција, асимилирани и хеленизирани. Елена, Граикос, Магнез и Македон биле синовите на Деукалион и Пир и единствените кои го преживеале Големиот потоп.^[17] Нивните луѓе првично биле наречени Граикои по нивниот најстар син, но подоцна биле преименувани во Хелени по нивниот најсилен брат Хелен.^[18] Синовите на Елена и нимфата Орсеида биле Дор, Ксут и Еол.^[19] Синовите на Ксута и Креуса, ќерката на Ерехтеј, биле Јон и Ахај.^[19]

Според латинскиот писател Гај Јулиј Хигин, 22 Ахајци и 362 Тројанци паднале во текот на десетте години од Тројанската војна.^[20]

Етимологија

Според Маргалит Финкелберг, името Ἀχαιοί/Ἀχαιϝοί потекнува од хетитскиот израз Aḫḫiyawā.^[21] Роберт С.П. Бикс се сомнева во тоа и наместо него го предлага прагрчкиот облик Акаива^[22] Етимологијата на Данајците (Данаои) е неверодостојна. Според Бикс, името дефинитивно е прагрчко.^[23]