Променлива ѕвезда од типот на Бета Кефеј

Променлива ѕвезда од типот на Бета Кефеј (бета-кефеида) или ѕвезда од типот на Бета Големо Куче — вид променливи ѕвезди кои покажуваат мали брзи промени во нивната сјајност поради пулсирањата на нивната површина, што се должи на наобичните својства на железото при температура од 200.000 K во нивната внатрешност. Ваквите ѕвезди обично се врели и синобели од спектралната класа B, и не треба да се мешаат со кефеидите, кои се наречени по ѕвездата Делта Кефеј и се сјајни суперџинови.

Својства

Бета-кефеидите се ѕвезди на главната низа со маса од 7 до 20 M_{${\displaystyle _{\odot }}$} (т.е. маса 7–20 пати поголема од Сончевата). Меѓу нив се некои од најсјајните ѕвезди на небото, како што се Бета Јужен Крст и Бета Кентаур; Спика исто така се смета за бета-кефеида, но престанала да пулсира во 1970 г. од необјасниви причини.^[1] Обично сјајноста им се колеба од 0,01 до 0,3 величини во период од 0,1 до 0,3 дена (2,4–7,2 часа).^[1] Прототипната Бета Кефеј (β Cep) покажува колебање на привидната величина од +3,16 до +3,27 со период од 4,57 часа. Најголемата сјајност ја достигнува кога е најмала и најврела. Најголем замав во сјајноста (до 1 величина) имаат на ултравиолетови бранови должини.^[2] Кај мал број на ѕвезди е забележан период покус од еден час, што одговара на ¹⁄₄ од фундаменталниот периодот на радијално пулсирање и ³⁄₈ од фундаменталниот период. Овие ѕвезди исто така имаат и релативно мали замави и мошне тесен опсег на спектрални типови B2-3 IV-V. Тие се нарекуваат краткопериодна група со акронимот BCEPS.^[3][4]

Пулсирањето на бета-кефеидите се дело на капа-механизмот и пулсирањата на p-начин. На длабочина каде температурата достигнува 200.000 K, ѕвездата изобилува со железо. При овие температури, железото има зголемена (наместо намалена) непровидност, поради што доаѓа до насобирање на енергија во тој слој. Ова води до зголемен притисок кој повторно го истуркува слојот нанадвор, и циклусот се повторува во рок од неколку часа. Ова се нарекува Fe-туркање или Z-туркање (Z ја означува металичноста на ѕвездата).^[5] Сличните бавнопулсирачки B-ѕвезди покажуваат пулсирања на g-начин водени од истите промени во непровидноста на железото, но тука ѕвездите се со помала маса, а периодите се подолги.^[6]

Историја на набљудување

Американскиот астроном Едвин Брент Фрост ги открил колебањата во радијалната брзина на Бета Кефеј во 1902 г., првично заклучувајќи дека се работи за спектроскопска двојка. Колебањата во сјајноста прв ги открил германскиот астроном Паул Гутник во 1913 г.^[7] Наскоро ваквата колебливост била забележана и кај Бета Големо Куче и Сигма Скорпија,^[2] Весто Слајфер во 1904 г. забележал дека радијалната брзина на Сигма Скорпија се колеба, а Р.Д. Леви (1952) и Ото Струве (1955) потоа заклучиле дека ова мора да се должи на нејзиното пулсирање.^[8] Овие ѕвезди почнале да се нарекуваат променливи од типот на Бета Големо Куче бидејќи таа ѕвезда била најтемелно проучена во првата половина на XX век, иако набљудувањата биле отежнати од фактот што се наоѓа ниско јужното небо.^[9] Меѓутоа, Бета Кефеј бил првиот откриен член на класата и затоа денес ваквите ѕвезди се нарекуваат бета-кефеиди, иако носат слично име на кефеидите и можат да бидат помешани со нив.^[2]

Сесилија Пејн-Гапошкин и Сергеј Гапошкин завеле 17 веројатни членови на класата во нивното дело Променливи ѕвезди од 1938 г., иако тие ги ставиле заедно во со променливите од типот на Делта Штит.^[10] Доста проучувана пред 1952 г. била и ѕвездата 16 Гуштер.^[9] Бројот на познати членови се накачил на 41 во 1966 г.^[11] Ото Струве доста темелно ги проучувал бета-кефеидите во 1950-тите, но посветеноста на нив опаднала по неговата смрт.^[2]

Христијан Л. Стеркен и Миколај Јежикевич во 1993 г. завеле 59 како конечни, и уште 79 како претпоставени бета-кефеиди.^[12] Станков завел 93 члена во неговиот каталог од 2005 г. и додал уште 77 кандидати и 61 слаби или отфрлени ѕвезди.^[13] Кај шест ѕвезди (Јота Херкул, 53 Риби, Ни Еридан, Гама Пегаз, HD 13745 (V354 Персеј) и 53 Овен) е утврдена променливост на бета-кефеиди, а воедно и на бавнопулсирачки B-ѕвезди.^[14]

Список на бета-кефеиди

Име	Соѕвездие	Откриена	Најголема привидна величина (mV)[15]	Најмала привидна величина (mV)[15]	Период (часови)[13]	Спектрална класа[13]	Забелешка
β CMa	Големо Куче	1909 (Вилијам Волес Кемпбел[16])	1св,93	2св,00	6.031	B1II-III	пулсирање од 6,03, 6,00 и 4,74 часа[17]
ξ1 CMa	Големо Куче	[18]	4св,33	4св,36	5.030	B0.5IV
15 CMa	Големо Куче	[18]	4св,79	4св,84	4.429	B1III-IV
V376 Car[19]	Кобилица		4св,91	4св,96	0.4992	B2IV-V	BCEPS-ѕвезда
V372 Car	Кобилица	[20]	5св,70		2.78	B2III
β Cen	Кентаур		0св,61		3.768[12]	B1II
ε Cen	Кентаур		2св,29	2св,31	4.070	B1V
κ Cen	Кентаур		3св,13	3св,14	2.288	B2IV
χ Cen[19]	Кентаур		4св,40[13]		0.84	B2V	BCEPS-ѕвезда
β Cep	Кефеј	1902 (Едвин Брент Фрост)[21]	3св,16	3св,27	4.572	B2IIIe	прототипна
δ Cet	Кит	[18]	4св,05	4св,1	3.867	B2IV
β Cru	Јужен Крст		1св,23	1св,31	4.589	B0.5IV
δ Cru[15][22]	Јужен Крст		2св,78	2св,84	3.625	B2IV
ω1 Cyg	Лебед		4св,94			B2.5IV	потврдена со високоразделна спектроскопија[22]
ν Eri	Еридан		3св,87	4св,01	4.164	B2III	повеќепериодична; воедно и бавнопулсирачка B-ѕвезда
12 Lac	Гуштер		5св,16	5св,28	4.634	B1.5III	воедно и бавнопулсирачка B-ѕвезда
16 Lac	Гуштер		5св,30 (B)	5св,52 (B)	4.109	B2IV
α Lup	Волк	1956 (Бернард Пагел)[23]	2св,29	2св,34	6.235	B1.5III
δ Lup[13]	Волк		3св,20	3св,24	3.972	B2IV
ε Lup[24]	Волк		3св,36	3св,38	2.316	B2IV + B3V	троен систем; главната е спектроскопска двојка
ι Lup[25]	Волк		3св,54	3св,3.55		B2.5IV	не се заведува како BCEP од 1997 г. наваму
τ1 Lup[13]	Волк		4св,54	4св,58	4.257	B2IV
19 Mon	Еднорог		4св,96	5св,01	4.589	B1IV-Vea
α Mus[15]	Мува		2св,68	2св,73	2.167	B2IV-V	првично сомнителна, потврдена со високоразделна спектроскопија[22]
θ Oph	Змијоносец		3св,25	3св,31	3.373	B2IV
η Ori	Орион		3св,31	3св,35	7.247	B0.5Vea + B3V	четвороѕвезда; воедно и алголска променлива; составницата Ab е пулсирачката ѕвезда
γ Peg	Пеаз	1953 (Д. Харолд Мекнамара)	2св,78	2св,89	3.643	B2IV	воедно и бавнопулсирачка B-ѕвезда
ε Per	Персеј		2св,88	3св,00	3.847	B0.5V
PT Pup	Крма	[13]	5св,72	5св,74	3.908	B2III
λ Sco	Скорпија		1св,59	1св,65	5.129	B1.5IV + PMS + B2IV	троен систем; воедно и алголска променлива
κ Sco	Скорпија		2св,41	2св,42	4.795	B1.5III
σ Sco	Скорпија	1904 (Весто Слајфер)	2св,86	2св,94	5.923	B1III	четирикратен систем
Спика	Девица		0св,85	1св,05	6.520	B1IV	сјајноста престанала да се колеба во 1970 г.[26]
BW Vul	Лисица		6св,44	6св,68	4.8	B2IIIv	бета-кефеида со најголема промена во радијалната брзина

Список на поранешни, отфрлени или кандидатни бета-кефеиди

Име	Соѕвездие	Откриена	Најголема привидна величина (mV)[15]	Најмала привидна величина (mV)[15]	Период (часови)[13]	Спектрална класа[13]	Забелешка
ι CMa	Големо Куче		4м,36	4м,40	33.6[15]	B3Ib/II	не се смета за β Cep-променлива[13][27]
FN CMa[28]	Големо Куче		5м,38	5м,42	36.7[29]	B0.5IV	повеќе не се смета за β Cep-променлива[13]
χ Car[30]	Кобилица		3м,46		2.42	B2IV	не се смета за β Cep-променлива[13]
V343 Car	Кобилица		4м,30[13]		57.11	B1.5III	не се смета за β Cep-променлива[13]
ζ Cha[25]	Камелеон		5м,06	5м,17	25.91[25]	B5V	се смета за SBP[20]
λ Cru	Јужен Крст		4м,60	4м,64	9.482[15]	B4Vne	не се смета за β Cep-променлива[13]
θ2 Cru	Јужен Крст		4м,70	4м,74	2.134[15]	B2IV	не се смета за β Cep-променлива[13]
25 Cyg	Лебед		5м,09[31]	5м,21[31]	5.04[32]	B3IVe	γ Cas-променлива, не се смета за β Cep-променлива[13]
ι Her	Херкул		2м,93			B3IV	повеќе не се смета за бета-кефеида[13]
η Hya	Водна Змија		4м,27	4м,33	~4[30]	B3V	повеќе не се смета за бета-кефеида[13]
NW Pup	Крма		5м,04	5м,18	3.00	B3Vea	воедно и втречка елипсоидна променлива, не се смета за β Cep-променлива[13]
α Pyx[18]	Компас		3м,67	3м,70		B1.5III	кандидат за бета-кефеида
Меропа	Бик		4м,17	4м,19		B6IVe	B(e)-ѕвезда, не е бета-кефеида[13]
IS Vel[15]	Едро		5м,23		2.592	B1IVn	кандидат за бета-кефеида[13]
HR 3440 (HW Vel)[15]	Едро		5м,46	5м,52	6.275	B6V	кандидат за бета-кефеида[13]
2 Vul	Лисица		5м,36	5м,48	14.63	O8IV-B0.5IVeV	B(e)-ѕвезда, не е бета-кефеида[13]