Доцна креда

Доцната креда (100,5–66 Ma) — помлада од двете епохи во геолошкиот период на Креда, кој е поделен според геолошката временска скала. Карпестите слоеви од оваа епохаја формираат горната креда. Креда е именувана по белиот варовник познат како креда, кој се среќава многу во северна Франција и се може да се види во белите карпи во југоисточна Англија, и датира од ова време.^[1]

Клима

За време на доцната креда, климата била потопла отколку што е присутна, иако во текот на целиот период е евидентен трендот на ладење.^[2] Тропските предели станале ограничени на екваторските региони и северните географски широчини доживеале значително повеќе сезонски климатски услови.

Географија

Карта на светот во периодот на доцната креда (Турон)

Поради тектониката на плочите, Америка постепено се движела кон запад, предизвикувајќи ширење на Атлантскиот Океан. Западното Внатрешно Море ја поделило Северна Америка на источна и западна половина; Апалахија и Ларамидија. Индија одржувала северен правец кон Азија. На јужната полутопка, Австралија и Антарктикот се чини дека останале поврзани и почнале да се оддалечуваат од Африка и Јужна Америка.^[2] Европа претставувала островски синџир. На некои од населените од овие острови живееле ендемски видови џуџести диносауруси.

Фауна на ’рбетници

Нептичји диносауруси

Во доцната Креда, хадросаурусите, анкилосаурите и цератопсидите доживеале успех во Азијамерика (Западна Северна Америка и источна Азија). Тираносаурусите доминирале во големата мера помеѓу грабливците во Северна Америка.^[2] Тие биле исто така присутни во Азија, иако биле обично помали и попримитивни од северноамериканските сорти. Пахицефалосаурусите биле присутни и во Северна Америка и во Азија. Дромеосаурусите ја делеле истата географска распространетост и се добро документирани и во Монголија и во Западна Северна Америка. Покрај тоа, се смета дека теризиносаурусите (познати претходно како сегносауруси) биле во Северна Америка и Азија. Гондвана држела многу поинаква фауна од диносаурус, а со повеќето грабливци биле абелисаури и кархародонтосаури; и титаносаурусите биле меѓу доминантните тревопасни животни. Спиносауридите исто така биле присутни во ова време.

Птици

Птиците станале честа појава, диверзификација во различни енантиорни и орнитурни форми. Раните неорнити, како што е Вегавис, коегзистирале со бизарни форми како Јунгаволукрис и Ависаурус. Иако претежно мали, морските Хесперорнити станале релативно големи и без крилја, прилагодени на животот на отворено море.

Птеросаури

Иако главно претставен со Аждаркидите, други форми како птеранодонтиди , тапежариди, никтосауриди и неизвесна форми исто така биле присутни. Историски, се претпоставува дека птеросаурусите биле во опаѓање поради конкуренцијата со птиците, но се чини дека ниту една група не се преклопувала значително еколошки, ниту е особено очигледно дека некогаш постоел вистински систематски пад, особено со откривањето на помали видови птеросаури.^[3]

Цицачи

Неколку стари групи цицачи почнале да исчезнуваат, а последните евтриконодонти се случиле во периодот кампан во Северна Америка.^[4] На северната полутопка, цимолодонтот, мултитуберкулатите, метатерите и евтериите биле доминантни цицачи, а поранешните две групи биле најчестите цицачи во Северна Америка. Наместо тоа, на јужната полутопка постоела посложена фауна на дриолестида, гондванатери и други евтери. Едноотворните се претпоставува дека биле присутни.

Цицачите, иако генерално биле мали, биле во различни еколошки ниши, од месојади, до тревопасни животни.

Вистинските плацентали еволуирале само на самиот крај на епохата; истото може да се каже и за вистинските торбари. Наместо тоа, скоро сите познати фосили на евтерија и метамерија припаѓаат на други групи.^[5]

Морски живот

Во морињата, мозаурите одеднаш се појавиле и претрпеле спектакуларно еволутивно зрачење. Современи ајкули, исто така, се појавиле и џиновски пингвин во должина од 3 метри и огромен долг врат. Овие грабливци се хранеле со бројни телеости риби, кои пак се развиле во нови напредни и модерни форми.

Флора

Приближно до крајот на периодот на креда, цветните растенија се диверзифицирале. Во умерените региони, познати растенија како магнолии, сасафри, рози, црвени дрвја и врби можело да се најдат во изобилство.^[2]

Масовно истребување креда - палеоген

Настанот на исчезнување креда-палеоген претставува масовно истребување на животински и растителни видови во геолошки краток временски период, приближно 66 пред милиони години (Ма). Тој е широко познат како настан на истребување К-Т и е поврзан со геолошки потпис, обично тенка лента датирана во тоа време и пронајдена во различни делови на светот, позната како креда-палеогена граница (граница К-Т). К е традиционална кратенка за периодот на креда добиен од германското име Крајдезејт, а Т е кратенка за терцијарен период (историски термин за временскиот период што сега го опфаќаат палеогенскиот и неогенскиот период). Настанот го означува крајот на мезозојската ера и почетокот на кенозојската ера.^[6].

Астероидите со ширина од само неколку километри можат да ослободат енергија од милиони јадрено оружје кога се судираат со планети (впечаток на уметникот).

Фосилите на нептичји диносауруси се наоѓаат само под границата креда-палеоген и изумреле непосредно пред или за време на настанот.^[7] Многу мал број фосили на диносауруси биле пронајдени над границата креда-палеоген, но тие се објаснети како преработени фосили, односно фосили кои се еродирани од нивната оригинална местоположба, а потоа зачувани во подоцнежните седиментни слоеви.^[8] Мозасаури, плесиосаури, птеросаури и многу видови растенија и безрбетници исто така изумреле. Цицачите поминале низ границата со неколку изумирања. Стапките на изумирање и зрачење се разликуваат по различни кладови.^[9]

Многу научници претпоставуваат дека изумирањето на креда-палеоген е предизвикано од катастрофални настани, како што е масивниот удар на астероид што го предизвикал кратерот Чикшулуб, во комбинација со зголемена вулканска активност. Во теорија, овие настани ја намалиле сончевата светлина и ја попречиле фотосинтезата, што довело до масовно нарушување на екологијата на Земјата. Многу помал број на истражувачи сметаат дека истребувањето било постепено, како резултат на побавните промени во нивото на морето или климата.^[9]