Ивањица е град и општина сместен во Моравичкиот округ во југозападна Србија. Населението на градот е 11.715 жители, додека населението на општината е 31.963 жители. Со површина од 1.090 км2, таа е осма по големина во Србија.
Сместена во долината на реката Моравица, Ивањица има претежно ридско-планински терен. Опкружена е со планинските венци Голија, Јавор, Мучањ, Чемерно и Радочело. Општината има големи насади со компири и малини во кои се вработени многу локални жители. Позната е и по културниот настан Нушиќијада и како родно место на четничкиот водач од Втората светска војна, Дража Михаиловиќ.
Историја
По Српската револуција која се случила на почетокот на 19 век, и српското ослободување од Отоманската империја, Ивањица добил статус на село во 1833 година, откако принцот на Србија, Милош Обреновиќ ја зазел областа.[3] Во 1836 година, во центарот на градот била изградена православна црква. Ивањица добил статус на град на 16 јуни 1866 година со декрет на принцот Михаило Обреновиќ, со што стана еден од првите градови во регионот.[4]
Со признавањето на независноста на Кнежевството Србија на Берлинскиот конгрес во 1878 година, кралот Милан I го основал Кралството Србија. Во 1918 година, по Првата светска војна е формирано Кралството Југославија. Од 1929 година до почетокот на Втората светска војна Ивањица бил дел од Дринска Бановина. Во август и октомври 1941 година накратко бил заземен и задржан од силите на пеќаначките четници командувани од Божидар Ќосовиќ.[5][6]
Со крајот на Втората светска војна, Ивањица бил дел од Ужичката област. Во тоа време, Ивањица бил административен центар на таканаречената Моравичка жупанија. Тоа се променило во 1963 година по усвојувањето на југословенскиот устав од 1963 година, кога окрузите биле заменети со региони и општини, со што се создаде општина Ивањица, како дел од Ужичкиот округ.[4] Од основањето, населението на Ивањица претежно живеело во руралните области, со само 1.532 (4,04%) кои живееле во градот, од 1948 година. Тоа почна да се менува со периодот на индустријализација што ја погодил Ивањица во текот на 1960-тите. Тоа предизвика руралното население да се пресели во урбаните средини на општината. До 1990-тите, урбаното население сочинувало до 31% од вкупното население на општината.
По Владата на Србија Влегување во сила од 29 јануари 1992 година, Ивањица станала дел од Окружниот Блискиот Банат, со административен центар во Чачак, со што станува се повеќе поврзани со регионот.[4] Во 2003 година, споменикот на Дража Михаиловиќ, поранешен лидер на четниците, роден во Ивањица, беше поставен во центарот на градот на неговата 110-годишнина од раѓање.[7]
Денес, Ивањица е модерен мал град и општина со околу 32.000 жители. Тој е стопански, културен, административен и здравствен центар на општината. Нејзината економија и развој се засноваат на земјоделството, дрвната индустрија и туризмот.[8]
Географија
Ивањица се наоѓа на југозападниот дел на Србија, на брегот на реката Моравица. Опкружен е со планинските венци Голија, Јавор, Мучањ, Чемерно и Радочело и е во долина. Највисоката кота на Ивањица е 1833 m, на врвот Јанков Камен. Планините во оваа област припаѓаат на венецотДинариди. Месната средина опфаќа шуми и чистини, пасишта, извори и реки, диви плодови, „лековити“ билки и разновиден дивеч.
Речниот систем на општината и нејзиното соседство го сочинуваат јасни брзотечни планински реки: Моравица, Студеница и Ношница кои заедно со нивните притоки се спуштаат по планините Моравица. Постојат и две мали езера: Небеска Суза и Тичарско Езеро.[9]
Клима
Ивањица има умереноконтинентална клима (Кепенова класификација на климата: Dfb), која е многу блиску до океанска клима (Кепеновска класификација на климата: Cfb).
Демографија
Според последниот официјален попис направен во 2011 година, општината Ивањица имала 31.963 жители. Околу 36,7% од населението на општината живее во градот Ивањица. Густината на населението на општината е 29,3 жители на километар квадратен. Постои тренд на намалување на населението од 1960-тите. Причините за овој тренд се лошите економски услови во Србија, негативната стапка на природен прираст и поголемиот дел од постарото население. Депопулацијата е типична за селата поради миграциите во урбани и други области. Општина Ивањица има 10.388 домаќинства со 3.03 членови во просек, додека бројот на домови е 13.469.[11]
Верската структура во општината Ивањица е претежно српска православна (31.541), со малцинства како атеисти (26), католици (22), муслимани (15) и други.[12] Најголем дел од населението зборува српски јазик (31.658).[12]
Составот на населението по пол и просечна возраст:[12]
- Машко - 16.081 (42,19 години) и
- Жена - 15.882 (44,09 години).
Со средно образование се вкупно 11.595 граѓани (36,3%), а со вишо образование 2.167 граѓани (6,8%). Од оние со вишо образование, 1.182 (3,7%) се со високо образование.[13]
Етнички состав
Најголем дел од населението на Ивањица е од српска националност (98,6%). Етничкиот состав на општината:
Култура и туризам
Споменици на културата
Старата чаршија се наоѓа во центарот на градот и е прогласено за недвижно културно наследство од големо значење во 1987 година.[23] Центарот на градот, особено главната улица Милинка Кушиќа, го задржува својот оригинален изглед кој датира од средината на 19 век. Повеќето градби биле изградени по Големиот пожар во 1846 година, кој го изгорел градот до темел и бил запрен откако некои куќи биле разнесени за да се спречи ширење на пожарот.[24] Старата чаршија се користела со децении како позадина за филмови и ТВ емисии во златното доба на југословенската кинематографија. Промоцијата на Старата чаршија како место за снимање филмови започнала со создавањето на првата верзија на „Сумњиво лице“ на Бранислав Нушиќ од Соја Јовановиќ во 1950-тите. Подоцна, Здравко Шотра го направил ТВ-шоуто Више од игре,[25] и потоа филмовите Сок од шљива и Ужичка република. За овие филмови беше пожелен амбиентот на областа од 19 век, а Ивањица го доби името „Малиот Холивуд“.[26]
На просторот на Старата чаршија има неколку споменици на културата:
- Куќа на Јеремиќ - една од најстарите градби во Старата чаршија, двокатна зграда која била една од дванаесетте згради спасени по пожар. Приземјето порано било производствена работилница, додека горниот кат функционирал како простор за живеење. Се наоѓа на крајот од булеварот и е еден од симболите на Ивањица.
- Црквата Свети Цар Константин и царицата Елена - веднаш по основањето на градот, околу 1836 година, започнала изградбата на градската црква и била изградена во рок од три години, со донации од месното население. Првата реставрација на црквата била во 1850-тите, а уметникот од тој временски период, Димитрије Посниковиќ, ја насликал во 1862 година. Автентичните иконостаси се спасени и останале денес.
- Камен мост - кон крајот на 19 век бил изграден мост со еден лак. Проектот го изработи инженерот Миленко Трудиќ, а градежните работи на Благоје Луковиќ од Ивањица. Камен за градбата е пренесен од рудник во Рашиќи. Според локалните приказни, недостигот на цемент барал употреба на 30 илјади пилешки јајца за да се задржат камењата заедно. Во тоа време тој бил единствениот еднолакен мост на тој дел на Балканот, за кој бил користен систем на градба со вкрстени клинови. Должината на сводовите што ги поврзуваат двата брега е 25 метри. За време на изградбата животот го загубиле четири лица. Во нивна чест е изграден споменик на гробиштата Ивањица. Изградбата на мостот заврши во 1906 година.
- Кушица хан - во просторот на Старата чаршија се наоѓа и овој објект како симбол на селската градба на Моравичкиот крај. Изграден е во планински стил од дрво и камен. Некогаш бил доспитувач за патувачките трговци кои минувале по патот од Рашка и Златибор.
- Споменик на револуцијата - стои спроти ханот Кушиќа. Автор на овој споменик е југословенскиот сликар Ѓорѓе Андрејевиќ Кун, на кого му помагале Нада Худе, Милош Гвозденовиќ и Љуба Лах. Записите за овие уметници биле зачувани на панел од северната страна на споменикот. Споменикот е обликуван во малку заоблен полуцилиндричен обратен трапез. Поставен е на правоаголен постамент изработен од бел мермер. На предната страна има мозаична илустрација на револуционери во борбена бура, направена од мали керамички панели. Од секоја страна има мермерни жардиниери. Мозаикот не содржи пишан епитаф, само изгравиран натпис во мермер „1941-1945“. Споменикот бил откриен во 1957 година.[27]
- Хидроцентрала Моравица - изградена во 1911 година, започна со работа како деветта хидроцентрала во Србија. Хидроцентралите имаа 260 КС и го осветлува само градот. Агенератор на Сименс се транспортирал во Ивањица на кормило, кој и денес нема железница. Во 1936 година бил изграден бетонски бранувач со висина од 9 метри и ширина од 25 метри. Во 2011 година е променет изгледот на хидроцентралата, со поглед на водопад.
Камениот мост
Споменик на револуцијата
Куќата на Венијамин Маринковиќ
Хидроцентрала Моравица
Културни институции и настани
Главните културни институции во областа ги вклучуваат Центарот за култура Ивањица и библиотеката Светислав Вуловиќ.
Некои од културните настани се: Панаѓур на ловци и лов на волци, Парада на народното творештво - звуците на Голија, Мото средби во Ивањица, Натпревар за најубава љубовна песна, Да беше секогаш, Парада на рецитатори и други.
Во 2010 година, културната манифестација Нушијада беше обновена по иницијатива на граѓанската организација „КудеС“ од Ивањица.[28]
Туризам
Почетоците на развојот на туризмот во општина Ивањица се поврзани со 1930-тите кога Ивањица бил прогласена за бања и климатско место.[29]
Туристите кои ја посетуваат општината Ивањица се привлечени од нејзините природни и културни ресурси, историја и традиција, идентитетот на бројните локации и срдечноста на домаќините на Ивањица. Ивањица има голем број туристички локации, вклучително и оние кои поддржуваат спорт, лов и риболов, екскурзии, конгресни, фестивалски и настани туризам. Оваа општина беше прогласена за прва воздушна бања во Србија во јануари 2000 година,[29] додека планината Голија е биосферен резерват под заштита на УНЕСКО.[30] Општината располага со околу 1000 легла во класифицирани објекти и околу 200 легла во селските домаќинства, во градот и во приградските населби.
Во 1978 година е отворен Заводот за специјализирана рехабилитација и работи како државна институција која има и медицински и туристички карактер. Нејзината основна дејност е медицинска рехабилитација и обезбедување услуги базирани на рекреативен медицински туризам.[29][31] Воздушната бања на Ивањица се простира на 2.165 хектари, а 7 хектари се на Заводот за специјализирана рехабилитација.
Ивањица има и неколку транспортни врски до манастирите на Српската православна црква во Придворица (25 км), Ковиље (28 км) и Студеница (41 км).
Манастир Ковиље
Црква на светите император Константин и царицата Елена
Црква Свети Никола
Косовица црква
_05.jpg)
Економија и инфраструктура
Општина Ивањица е со вкупна површина од 1090 км2, има 49,54% под шуми, 47% обработливо земјиште и само 3,40% необработливо земјиште.[32] Економијата на општина Ивањица ја карактеризираат преработувачката индустрија, преработката на граѓа, производството на текстилни производи и производството на малини, капини и компири.
Заклучно со 2012 година, Ивањица има вкупно 7.728 регистрирани земјоделски субјекти (земјоделски стопанства).[33] Со 1.800 хектари насади на малини (од 2017 година), заедно со соседната општина Ариље, Ивањица е најголемиот производител на малини во Србија.[34] Со 1.000 хектари, насадите на компир се втора најкултивирана култура во Ивањица.[35]
Во текот на 1960-тите биле отворени многу големи текстилни претпријатија во Ивањица, но нивното производство било сериозно погодено за време на санкциите на Западот врз СР Југославија во 1990-тите.
Дрвна индустрија
Одгледување компири
Одгледување малини и капини
Производство на текстил
- Историска статистика
Во 1988 година, Ивањица имала 11.300 вработени лица (на 37.887 жители), од кои 7.100 биле вработени во преработувачката индустрија и рударскиот сектор.[36] Во 2017 година имало 7.471 вработени лица (на 31.963 жители), од кои 2.991 биле вработени во секторите преработувачка индустрија и рударството.[33]
Ивањица спаѓа во групата на економски неразвиени делови на Србија, со ниво на БДП во опсег од 60% до 80% од националниот просек.[37] Покриеноста на увозот со извоз е 92%. Во општина Ивањица има 362 активни претпријатија. Малите претпријатија сочинуваат 95% од вкупниот број претпријатија.[38]
- Економски преглед
Следната табела дава преглед на вкупниот број на регистрирани лица вработени во правните лица по нивната основна дејност (од 2019 година):[39]
Инфраструктура
Општината Ивањица има 84,47 километри државни патишта од класа I, најмногу во областа Моравица, најмногу поради нејзината големина.[40] Има и 134,3 километри државен пат од класа II и 170 километри локални патишта.[40]
Ивањица лежи на државниот пат 21 (М 21) кој се вкрстува со државниот пат 23 (автопат Златибор) во Пожега. Подоцна, Државниот пат 23 се вкрстува со Државниот пат 22 (автопат Ибар) во Чачак, кој е главната и најбрза патна врска со главниот град Белград.
Спорт
Во општина Ивањица има 28 спортски клубови. Доминантни спортови се фудбалот, кошарката, одбојката, стрелаштвото и зимските спортови. Според резултатите, најуспешен спортски клуб е фудбалскиот клуб ФК Јавор Ивањица, кој е основан во 1912 година. Во 2012 година овој фудбалски клуб прославуваше стогодишнина од основањето на клубот.[41] Овој клуб во последните неколку години беше континуиран член на Првата лига. Други популарни спортски клубови се одбојкарскиот клуб ОК Путеви и кошаркарскиот клуб КК Ивањица, кои играат во пониските, регионални лиги на западна Србија.
На територијата на општина Ивањица има 6 фудбалски игралишта, 2 затворени базени, 2 надворешни базени, 3 спортски сали, еден полигон за воздушна пушка, 29 терени на отворено за рекреација, една атлетска патека, една шаховска сала и 2 спортски сали.[42]
Галерија
Пејзаж на општина Ивањица
река Моравица
Римски мост на Моравица
Поглед на Ивањица
Рид над градот
Градски парк во зима
Стар изглед на Моравичкиот водопад
Улица во центарот на градот во издание на Ноќта на музејот
Стара хидроцентрала
Куќата на Дража Михаиловиќ
Стадион Ивањица
Гимназијата на Ивањица
Национална копнена станица Ивањица
Село Катиќи
.jpg)
Значајни жители
- Јоаникије Нешковиќ (1804–1873), епископ
- Стеван Р. Поповиќ (1834–1902), правник, економист, професор и државник
- Светислав Вуловиќ (1847–1898), писател
- Воислав Новичиќ (1866–1917), пилот
- Кирило Савиќ (1870–1957), инженер
- Душан Пуриќ (1873–1914), потполковник
- Недељко Кошанин (1874–1934), биолог
- Бранислав Станојевиќ (1893–1967), доктор
- Дража Михаиловиќ (1893–1946), водач на четничкото движење
- Милинко Кушиќ (1912–1943), војник
- Петар Стамболиќ (1912–2007), политичар
- Србољуб Кривокуќа (1928–2002), фудбалер
- Момчило Ристиќ (1929–2003), професор
- Томислав Ладан (1932–2008), есеист
- Недељко Парезановиќ (р. 1932), математичар
- Иван Стамболиќ (1936–2000), политичар
- Радослав Секулиќ (1939–2014), стопанственик
- Владица Ковачевиќ (1940–2016), фудбалер
- Петар Кривокуќа (р. 1947), фудбалер
- Снежана Богосављевиќ Бошковиќ (р. 1964), политичар
- Ѓорѓе Милисављевиќ (р. 1969), драматург
- Радован Ќурчиќ (р. 1972), фудбалски тренер
- Милован Миловиќ (р. 1980), фудбалер
- Ана Суботиќ (р. 1983), спортист, тркач на долги патеки
Надворешни врски
Наводи
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.