Мустафа I

Мустафа І (османски турски: مصطفى اول‎; турски: I. Mustafa; роден околу 1591 година - починал на 20 јануари 1639 година) — петнаесеттиот Султан на Отоманското Царство кој владеел во периодот од 1617 до 1618 и од 1622 до 1623 година.

Мустафа I مصطفیٰ اول
Султан на Отоманското Царство Кајсери-Рум Чувар на Двете Свети Џамии Отомански калиф Падишах
15-ти Отомански султан (Падишах)
1-во владеење	22 ноември 1617 – 26 февруари 1618
Претходник	Ахмед I
Наследник	Осман II
2-ро владеење	20 мај 1622 – 10 септември 1623
Претходник	Осман II
Наследник	Мурат IV
Роден(а)	околу 1591 Палата Маниса, Маниса, Отоманско Царство
Починал(а)	20 јануари 1639 Ески-сарај, Цариград, Отоманско Царство
Почивалиште	Света Софија, Истанбул
Полно име Мустафа бин Мехмед
Династија	Османлиска династија
Татко	Мехмед III
Мајка	Халиме султан
Вероисповед	ислам
Тугра

Рани години

Мустафа е роден во палатата во Маниса, како помлад брат на Ахмед I (1603-1617). Негова мајка била Халиме султан, од абхазиско потекло^[1]. Тој бил душевно болен. Пред 1603 година, вообичаено било еден отомански султан да ги погуби своите браќа набргу откако го освои престолот (таткото на Мустафа, Мехмед III погубил 19 свои браќа). Но, кога тринаесетгодишниот Ахмед I се качил на престолот во 1603 година, тој го поштедил животот на дванаесетгодишниот Мустафа^[2].

Фактор за опстанокот на Мустафа е влијанието на Ќосем султан (омилената на Ахмед), која можеби посакувала Мустафа да застане на престолот откако се дознало дека нејзиниот сопруг Ахмед е пред умирање, бидејќи наследникот Осман, првиот роден син на Ахмед од друга жена, можеби ќе ги егзекутира сите свои браќа или потенцијални наследници на престолот. (Ова сценарио подоцна станало реалност кога Осман го погуби својот брат Мехмед во 1621 година^[3].) Сепак, извештаите на странските амбасадори сугерираат дека на Ахмед всушност му се допаѓал својот брат Ахмед^[4].

До смртта на Ахмед во 1617 година, Мустафа живеел во Старата палата, заедно со неговата мајка и баба Сафије султан^[5].

Прво владеење (1617–1618)

Смртта на Ахмед создала ситуација во која до тогаш големото Отоманско Царство не се соочило. Повеќе принцови имале право кон султанскиот престол и сите живеејле во Топкапи-сарај^[3]. Судската фракција предводена од шејк-ул ислам Есад Ефенди и Софу Мехмед-паша решила Мустафа да застане на престолот наместо синот на Ахмед, Осман. Софу Мехмед тврдел дека Осман бил премногу млад за да биде востоличен, без да предизвика негативни коментари помеѓу населението. Главниот црн евнух Мустафа-ага се спротивставил, наведувајќи ги менталните проблеми на Мустафа^[6]. Подемот на Мустафа создал нов принцип на наследство кој траел до крајот на царството. Ова било прв пат отоманскиот султан да биде наследен од негов брат, наместо од неговиот син. Неговата мајка Халиме султан станала валиде султан, како и регент и имала голема моќ. Поради менталните состојби на Мустафа, таа делувала како регент.

Таа се надевала дека редовниот социјален контакт ќе го подобри менталното здравје на Мустафа, но неговото однесување останало ексцентрично. Тој ги тргнал турбаните на неговите везири и дозволил брадите да се избричат. Други го забележале како фрлапари на птици и риби. Османлискиот историчар Ибрахим Печеви напишал „оваа состојба ја гледаа сите државни луѓе и народот и тие разбраа дека тој има психолошко нарушено здравје“.

Детонирање

Мустафа никогаш не бил ништо повеќе од алатка помеѓу фракциите во палатата Топкапи. Во 1618 година, по кратко владеење, друга фракција во палатата го симнала од престолот во прилог на неговиот млад внук Осман II (1618–1622), а Мустафа бил вратен во Старата палата. Конфликтот помеѓу јаничарите и Осман му дало втората шанса на Мустафа. Откако востанието на јаничарите довело до атентат врз Осман во 1622 година, Мустафа бил вратен на престолот каде се задржал уште една година^[7].

Ментална нестабилност

Според Баки Тезџан, нема доволно докази за правилно утврдување дека Мустафа бил ментално нерамнотежен кога дошол на престолот. Мустафа „направи голем број екскурзии до арсеналот и морнариците, испитувајќи различни видови оружје и се интересираше за снабдувањето со муниција на армијата и морнарицата“. Едно од испраќањата на Барон де Санси, францускиот амбасадор, „посочи дека Мустафа бил заинтересиран да ја предводи самата поход против Персија и имал идеја да ја помине зимата во Конија“^[8].

Покрај тоа, еден современ набудувач дава објаснување за пучот во кој не се спомнува неспособноста на Мустафа. Барон де Санси го препишува детонирањето на политички заговор меѓу големиот адмирал Али-паша и главниот евнуг Мустафа-ага, кои биле лути поради смената од функцијата по пристапувањето на султанот Мустафа. Можеби тие намерно прошириле гласини за ментална нестабилност на султанот после пучот со цел да се легитимираат^[9].

Второто владеење (1622–1623)

Тој го започнал своето владеење наредувајќи убиство на сите оние што учествувале во убиството на султанот Осман. Хоџа Омер Ефенди, началник на бунтовниците, Ага Сулејман-ага, везирот Дилавер-паша, кајмакамот Ахмед-паша, дефтердот Баки-паша, Насух ​​Ага и генералот на јаничарите Али-ага^[10].

Епитот „Вели“ (што значи „светец“) бил користен за време на неговото втото владеење^[11].

Неговата ментална состојба не се подобрила, па Мустафа продолжил да биде марионета контролирана од неговата мајка и зет, големиот везир Кара Давуд-паша. Тој верувал дека Осман е сè уште жив и често бил гледан како го бара низ целата палата, тропајќи по вратите и плачејќи за неговиот внук од кого барал да го ослободи од неговиот товар^[12]. „Сегашниот цар е будала (според англискиот амбасадор Сер Томас Роу), тој беше споредуван неповолно со неговиот претходник. Всушност, тоа беше неговата мајка Халиме султан де факто ко-владетел како валиде султан“.„ Веќе има три дена како светиот падишах се затворил во една соба каде што постојано се моли и плаче а со никого не зборува “.

Детонирање и последни години

Политичката нестабилност се генерирала со конфликт помеѓу јаничарите и сипахиите (отоманска коњаница), проследено со востанието на Абаза Мехмед-паша, што се случило кога генералниот гувернер на Ерзурум, Абаза Мехмед-паша одлучил да маршира кон Истанбул за да се одмазди за убиството на Осман II. Дошло до смена на повеќе функционери. Оние спахии кои биле успешни добиле управителски функции. Тоа довело до незадоволство кај останатите спахии. По именувањето на Дервиш-паша за намесник на Будим тоа предизвикало незадоволство кај приврзаниците на неговиот претходник. Во овој период Козаците започнале со напади на црноморското крајбрежје. Против нив бил испратен Реџеп-паша којшто успеал да ги порази Козаците и да зароби околу 500 Козаци.

Во почетокот на 1623 година дошло до нови побуни на спахиите. Јаничарите ја опколиле Средната џамија. Диванот се обидел да го прекине конфликтот со погубување на Кара Давуд-паша кој се сметал за виновник за убиството на Осман II, но Абаза Мехмед го продолжил својот напредок. Зад оваа акција стоел Мер Хусеин кој бил противник на великиот везир Мехмед паша. Мехмед паша бил протеран во Бурса, а Халил паша во Малхара. Започнале преговори за мир со Полска. Мер Хусеин којшто станал велик везир им ветил на Полјаците данок од 100000 златници. Свештениците и новиот голем везир Кеманкеш Али-паша извршиле притисок врз мајката на Мустафа да дозволи детонирање на нејзиниот син. Таа се согласила, под услов животот на Мустафа да биде поштеден^[3][13].

11-годишниот Мурат IV, син на Ахмед и Ќосем, станал новиот султан на царството на 10 септември 1623 година. За возврат за нејзината согласност за неговото депонирање, било одобрено барањето на мајката на Мустафа да биде поштеден од погубување^[14]. Мустафа бил испратен заедно со неговата мајка во Ески-сарај^[15].

Смрт

Еден извор наведува дека Мустафа бил погубен по наредба на неговиот внук, султанот Мурат IV на 20 јануари 1640 година. Друг извор наведува дека тој починал од епилепсија, што било предизвикано од 34-годишниот затвор од неговиот 48 години живот. Погребан е во дворот на Света Софија^[16].