Новак

Новак — село во Општина Центар Жупа, во областа Жупа, во околината на градот Дебар.

Новак
Воздушен поглед на селото Новак
Новак Местоположба на Новак во Македонија Новак на карта
Координати 41°26′12″N 20°37′4″E
Регион	Југозападен
Општина	Центар Жупа
Област	Жупа
Население	751 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	1258
Повик. бр.	046
Шифра на КО	08027
Надм. вис.	1.300 м
Новак на општинската карта Атарот на Новак во рамките на општината
Новак на Ризницата

Потекло и значење на името

Името на селото првпат е забележано како Новак село во XVI век (1583 г.). Името на селото всушност доаѓа од Новаци, а Новак го користат Турците бидејќи во својот јазик го немаат гласот „ц“. Може да доаѓа од личното име Новак, или пак од новак со значење новодојден.^[2]

Географија и местоположба

Селото се наоѓа во крајниот јужен дел на територијата на Општина Центар Жупа. Припаѓа на областа Дебарска Жупа, сместено под југозападната падина на планината Стогово.^[3] Селото е планинско, чии куќи се издигаат на надморска височина од 1.300 метри. Од градот Дебар, селото е оддалечено 22 километри.^[3]

Низ селото поминува регионалниот пат 2249.

Историја

Вкупно 2 жители на оваа населба се заведени како жртви во Втората светска војна.^[4]

Стопанство

Атарот на селото зафаќа простор од 8,8 км², при што преовладуваат пасиштата со површина од 628 хектари, на обработливото земјиште отпаѓаат 115 хектари, а на шумите само 9 хектари.^[3]

Селото, во основа, има главно полјоделско-сточарска функција. Во селото работат услужни објекти.^[3]

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 442 —     1953 760 +71.9% 1961 537 −29.3% 1971 539 +0.4% 1981 748 +38.8%	Година Нас. ±% 1991 928 +24.1% 1994 949 +2.3% 2002 1.006 +6.0% 2021 751 −25.3%

Според податоците од 1873 година во „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“, селото имало 150 домаќинства со 280 жители муслимани (Турци).^[5]

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Новак живееле 600 жители, сите Турци.^[6]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 450 Турци.^[7]

Во 1961 година, селото броело 537 жители, турско население, додека во 1994 година бројот значително се зголемил и тогаш селото броело 949 жители, исто така, турско население.^[3]

Според пописот од 2002 година, селото Новак броело 1.006 жители, од кои 1.003 Турци и 3 останати.^[8]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живеел 751 жител, од кои 703 Турци, 3 останати и 45 лица без податоци.^[9]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	600	—	442	760	537	539	748	928	949	1.006	751

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[10]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[11]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[12]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[13]

Родови

Новак е турско село.^[14]

Според истражувањата од 1954 година, родови во селото се:

• Стари доселеници: Шемшилер (9 к.), Сулолар (3 к.), Арифлар (5 к.), Науфлар (3 к.), Реџеплер (6 к.), Аболар (5 к.), Муртолар (5 к.), Асанлар (12 к.), Перзилер (2 к.), Иљазлар (4 к.), Ајдарлар (8 к.), Исалар (2 к.), Џеладинлар (3 к.), Муратлар (4 к.), Умерлер (5 к.), Арсанлар (5 к.), Беќирлер (6 к.), Селманлар (6 к.), Алилар (2 к.), Меметлер (7 к.), Аметлер (7 к.), Емролар (6 к.), Арсланлар (5 к.), Алилар (6 к.), Амзалар (7 к.), Фератлар (5 к.), Љабурлар (4 к.) и Мустафалар (5 к.).

Иселеништво

Турски иселеници од селото до 1954 година има во Ресен, и во Турција (околу 30 семејства), во градовите Адапазар, Истанбул, Бергама, Измир, Мелемен и Одрин.^[14]

Општествени установи

• Основно училиште „Неџати Зекерија“, подрачно петгодишно основно училиште во состав на ОУ „Неџати Зекерија“ - Коџаџик

Самоуправа и политика

Селската џамија

Кон крајот на XIX век, Новак било село во Дебарската каза на Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Центар Жупа, која била една од ретките општини, кои не биле променети со новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото исто така припаѓало на некогашната Општина Центар Жупа.

Во периодот од 1955 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Дебар.

Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната Општина Коџаџик, во која влегувале селата Брештани, Долгаш, Евла, Елевци, Кочишта, Коџаџик, Новак, Осолница и Праленик. Во периодот 1950-1952 година селото исто така дел од некогашната општина Коџаџик, која била составена од селата Брештани, Коџаџик, Кочишта, Новак, Осолница и Праленик.

Избирачко место

Во селото постои избирачкото место бр. 0569 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на основното училиште.^[15]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 1.057 гласачи.^[16] На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 1.124 гласачи.^[17]

Културни и природни знаменитости

Џамии^[18]

• Џамија — главна селска џамија

Галерија

• 
  Новак од далечина (погледнат од насока на Долгаш)
• 
  Новак погледнат од насока на Коџаџик
• 
  Воздушен поглед
• 
  Влезот на селото
• 
  Новак од далечина (погледнат од насока на Долгаш)

Поврзано

• Општина Центар Жупа
• Дебар
• Дебарска Жупа