Македонија. Етнографија и статистика

„Македонија. Етнографија и статистика“^[1] е книга на бугарскиот географ и политичар Васил К’нчов. Отпечатена е на бугарски јазик во 1900 година во Софија и претставува прва целосна статистика на населението на Македонија објавена во Бугарија. Издавач е Бугарската академија на науките. Книгата е преведена и на француски јазик од Леон Ламуш.

Македонија. Етнографија и статистика

корица на книгата
Автор	Васил Иванов К’нчов
Изворен наслов	Македония. Етнография и статистика
Земја	Бугарија
Јазик	бугарски
Издавач	Државна печатница - Софија
Издадена	1900

Етничка карта на Македонија од книгата на К’нчов

Васил К’нчов долги години работел и предавал во Солунската машка гимназија „Св. Кирил и Методиј“ во Солун и во Сер, а од 1894 до 1897 година бил главен училиштен инспектор на егзархиските училишта во Македонија. Патувајќи како инспектор, собирал информации на терен за населените места, за етничкиот и религиозен состав на населението, па користејќи и други дотогаш објавени студии и патописи за Македонија, ги објавил во оваа книга.

Во првиот дел од книгата К’нчов дава општи белешки за населението на Балканскиот Полуостров, историски осврт на етничката состојба и промените во етничкиот состав на Македонија во текот на историјата. Потоа пренесува неколку карти со негови коментари во врска со етнографските карти и описи на Франсоа Пуквил, Ами Буе, Август Гризебах, Павел Шафарик, Јосиф Милер, Виктор Григорович, Јохан Георг фон Хан, Гиом Лежан, Џорџина Макензи и Аделина Урби, Густав Вајганд, Хајнрих Киперт и други.

Во вториот дел наречен „Статистика“ дава подробен опис на сите населени места во Македонија по кази, на нивното население, етничкиот состав и религиозната припадност. Целото словенско население на Македонија К’нчов го именува како бугарско.

Етничка припадност

К’нчов смета дека Бугарите претставуваат главен локален елемент во Македонија.^[2] На второ место според него се Турците, а потоа се Грците и Арнаутите, кои главно ги населуваат јужните и западните покраини на земјата.^[3]

Во неговата книга „Орохидрографија на Македонија“, К’нчов пишува дека Бугарите и Куцовласите самите себе се нарекуваат Македонци, а така ги нарекуваат и околните народи.^[4]

Етничка припадност по вилаети

Според К’нчов, етничката припадност на населението во Македонија по вилаети е следната:^[5]

Вилает	Бугари Хр.	Бугари Мусл.	Турци	Черкези	Грци Хр.	Грци Мусл.	Арнаути Хр.	Арнаути Мусл.	Власи	Евреи	Цигани	Разни	Вкупно
Солунски вилает	454.180	97.620	311.103	1.987	153.821	920	61	1.150	28.949	59.940	34.098	20.710	1.164.539
Скопски вилает	244.197	13.114	94.140	350	50	/	1.024	52.482	3.130	1.630	9.091	800	420.008
Битолски вилает	333.856	36.069	89.421	500	56.908	13.453	7.425	62.069	45.188	6.270	11.368	500	663.027
Вкупно во Македонија	1.032.233	146.803	494.664	2.837	210.779	14.373	8.510	115.701	77.267	67.840	54.557	22.010	2.247.574

Во проценти, етничката припадност по вилаети според К’нчов е:

Вилает	Бугари Хр.	Бугари Мусл.	Турци	Черкези	Грци Хр.	Грци Мусл.	Арнаути Хр.	Арнаути Мусл.	Власи	Евреи	Цигани	Разни	Вкупно
Солунски вилает	39,00	8,38	26,71	0,17	13,21	0,08	0,01	0,10	2,49	5,15	2,93	1,78	100
Скопски вилает	58,14	3,12	22,41	0,08	0,01	/	0,24	12,50	0,75	0,39	2,16	0,19	100
Битолски вилает	50,35	5,44	13,49	0,08	8,58	2,03	1,12	9,36	6,82	0,95	1,71	0,08	100
Вкупно во Македонија	45,93	6,53	22,01	0,13	9,38	0,64	0,38	5,15	3,44	3,02	2,43	0,98	100

Етничка припадност по кази

Според К’нчов, етничката припадност на населението во Македонија по кази е следната:^[6]

Каза	Бугари Хр.	Бугари Мусл.	Турци	Черкези	Грци Хр.	Грци Мусл.	Арнаути Хр.	Арнаути Мусл.	Власи	Евреи	Цигани	Разни	Вкупно
Солунски вилает	454.180	97.620	311.103	1.987	153.821	920	61	1.150	28.949	59.940	34.098	20.710	1.164.539
Солунска	27.164	/	31.978	/	33.761 (+3.000)[7]	/	/	/	/	55.000	3.553	8.500	159.956
Берска	6.267	/	7.800	/	14.976	/	/	/	7.890	500	1.700	/	38.633
Ениџе-Вардарска	24.789	12.170	9.485	40	25	/	/	/	274	90	1.827	60	48.760
Воденска	25.839	7.940	8.098	/	/	/	/	/	430	/	873	/	43.180
Гевгелиска	20.643	14.900	187	/	/	/	/	/	9.430	655	3.500	/	49.315
Тиквеш	26.575	17.961	2.076	/	/	/	24	/	122	/	535	/	47.293
Велешка	35.734	1.900	15.110	/	/	/	/	1.150	500	/	710	/	55.104
Струмичка	23.602	/	14.930	/	/	/	/	/	/	700	1.650	/	40.882
Дојранска	9.618	1.270	17.492	/	/	/	/	/	/	160	1.048	/	29.588
Кукушка	21.468	/	19.928	/	/	/	/	/	/	/	1.782	/	43.178
Лагадинска	10.150	/	20.081	/	9.070	/	/	/	/	150	1.025	/	40.476
Касандра	/	/	4.083	/	30.359	/	/	/	/	/	/	/	34.442
Света гора	1.100	/	/	/	4.500	/	/	/	250	/	/	4.060	9.910
Серска	40.316	220	28.220	1.060	28.665	/	/	/	1.800	2.500	4.563	340	107.684
З'хна	16.290	/	6.260	/	14.005	/	37	/	710	/	1.205	3.900	42.407
Демир-Хисарска	30.890	1.150	14.690	650	350	/	/	/	2.165	/	1.575	/	51.470
Петричка	27.773	865	11.310	/	/	/	/	/	40	/	1.100	/	41.088
Мелничка	16.998	700	5.551	/	2.650	/	/	/	1.150	/	1.222	/	28.271
Горно-Џумајска	21.282	3.900	4.575	/	60	/	/	/	1.130	180	351	/	31.478
Разлог	23.100	8.870	80	/	/	/	/	/	650	/	650	/	33.350
Неврокопска	35.310	26.962	12.500	/	/	620	/	/	988	110	1.155	/	77.645
Драмска	9.092	10.502	26.450	50	4.600	/	/	/	127	150	3.613	150	55.877
Правишка	/	500	9.050	/	6.900	300	/	/	/	/	1.616	/	18.366
Кавалска	/	2.710	12.370	/	3.700	/	/	/	/	400	1.085	200	20.465
Сари-Шабанска	180	/	14.586	/	200	/	/	/	150	/	605	/	15.721
Скопски вилает	244.197	13.114	94.140	350	50	/	1.024	52.482	3.130	1.630	9.091	800	420.008
Скопска	34.862	2.455	17.024	30	50	/	150	9.032	450	800	2.469	800	68.122
Тетовска	31.897	1.554	15.680	/	/	/	874	27.793	50	/	1.661	/	79.509
Кумановска	34.191	500	6.150	300	/	/	/	6.166	50	30	1.034	/	48.321
Прешовска	27.678	/	/	/	/	/	/	9.446	/	/	/	/	37.124
Кратовска	19.385	/	3.805	/	/	/	/	/	340	/	320	/	23.850
Криво-Паланечка	24.162	/	2.500	/	/	/	/	/	220	/	690	/	27.572
Кочанска	20.736	/	11.820	20	/	/	/	45	2.020	/	1.402	/	36.043
Малешево	19.751	8.605	425	/	/	/	/	/	/	/	485	/	29.266
Штипска	22.492	/	25.675	/	/	/	/	/	/	800	640	/	49.670
Радовишка	9.043	/	11.061	/	/	/	/	/	/	/	390	/	20.494
Битолски вилает	333.856	36.069	89.421	500	56.908	13.453	7.425	62.069	45.188	6.270	11.368	500	663.027
Битолска	88.811	2.446	14.370	200	/	/	650	12.346	22.995	5.500	3.245	500	151.063
Прилепска	57.213	1.740	8.150	/	/	/	/	3.525	745	/	1.773	/	73.146
Леринска	37.781	/	11.410	300	/	/	2.344	2.000	3.424	20	2.746	/	60.025
Охридска	41.208	3.026	6.000	/	/	/	300	6.991	1.960	/	820	/	60.305
Кичевска	25.476	7.660	/	/	/	/	/	6.190	/	/	264	/	39.590
Дебарска	15.438	10.292	3.380	/	/	/	/	23.695	/	/	700	/	53.505
Река	12.015	6.565	/	/	/	/	3.221	3.738	/	/	/	/	25.539
Костурска	46.783	4.340	3.925	/	9.415	175	910	3.434	4.280	750	1.010	/	75.022
Калјарска	7.916	/	27.155	/	1.800	/	/	/	1.730	/	/	/	38.601
Анаселичка	1.215	/	/	/	23.203	7.267	/	/	534	/	340	/	32.559
Гревенска	/	/	500	/	13.717	4.871	/	150	9.220	/	270	/	28.728
Кожанска	/	/	14.531	/	8.773	1.140	/	/	300	/	200	/	24.944
Вкупно во Македонија	1.032.233	146.803	494.664	2.837	210.779	14.373	8.510	115.701	77.267	67.840	54.557	22.010	2.247.574

Во проценти етничката припадност на населението по кази е следната:

Каза	Бугари Хр.	Бугари Мусл.	Турци	Черкези	Грци Хр.	Грци Мусл.	Арнаути Хр.	Арнаути Мусл.	Власи	Евреи	Цигани	Разни	Вкупно
Солунски вилает	39,00	8,38	26,71	0,17	13,21	0,08	0,01	0,10	2,49	5,15	2,93	1,78	100
Солунска	16,98	/	19,99	/	21,10	/	/	/	/	34,38	2,22	5,31	100
Берска	16,22	/	20,19	/	38,76	/	/	/	20,42	1,29	4,40	/	100
Ениџе-Вардарска	50,84	24,96	19,45	0,08	0,05	/	/	/	0,56	0,18	3,75	0,12	100
Воденска	59,84	18,39	18,75	/	/	/	/	/	1,00	/	2,02	/	100
Гевгелиска	41,86	/	30,21	0,38	/	/	/	/	19,12	/	1,33	7,10	100
Тиквеш	56,19	37,98	4,39	/	/	/	0,05	/	0,26	/	1,13	/	100
Велешка	64,85	3,45	27,42	/	/	/	/	2,09	0,91	/	1,29	/	100
Струмичка	57,73	/	36,52	/	/	/	/	/	/	1,71	4,04	/	100
Дојранска	32,51	4,29	59,12	/	/	/	/	/	/	0,54	3,54	/	100
Кукушка	49,72	/	46,15	/	/	/	/	/	/	/	4,13	/	100
Лагадинска	25,08	/	49,61	/	22,41	/	/	/	/	0,37	2,53	/	100
Касандра	/	/	11,85	/	88,15	/	/	/	/	/	/	/	100
Света гора	11,10	/	/	/	45,41	/	/	/	2,52	/	/	40,97	100
Серска	37,43	0,20	26,21	0,98	26,62	/	/	/	1,67	2,32	4,24	0,32	100
З'хна	38,41	/	14,76	/	33,03	/	0,09	/	1,67	/	2,84	9,20	100
Демир-Хисарска	60,02	2,23	28,54	1,26	0,68	/	/	/	4,21	/	3,06	/	100
Петричка	67,59	2,11	27,53	/	/	/	/	/	0,10	/	2,68	/	100
Мелничка	60,13	2,48	19,63	/	9,37	/	/	/	4,07	/	4,32	/	100
Горно-Џумајска	67,61	12,39	14,53	/	0,19	/	/	/	3,59	0,57	1,12	/	100
Разлог	69,27	26,60	0,24	/	/	/	/	/	1,95	/	1,95	/	100
Неврокопска	45,48	34,72	16,10	/	/	0,80	/	/	1,27	0,14	1,49	/	100
Драмска	16,27	18,79	47,34	0,09	8,23	/	/	/	0,23	0,27	6,47	0,27	100
Правишка	/	2,72	49,28	/	37,57	1,63	/	/	/	/	8,80	/	100
Кавалска	/	13,24	60,44	/	18,08	/	/	/	/	1,95	5,30	0,98	100
Сари-Шабанска	1,14	/	92,78	/	1,27	/	/	/	0,95	/	3,85	/	100
Скопски вилает	58,14	3,12	22,41	0,08	0,01	/	0,24	12,50	0,75	0,39	2,16	0,19	100
Скопска	51,18	3,60	24,99	0,04	0,07	/	0,22	13,26	0,66	1,17	3,62	1,17	100
Тетовска	40,12	1,95	19,72	/	/	/	1,10	34,96	0,06	/	2,09	/	100
Кумановска	70,76	1,03	12,73	0,62	/	/	/	12,76	0,10	0,06	2,14	/	100
Прешовска	74,56	/	/	/	/	/	/	25,44	/	/	/	/	100
Кратовска	81,28	/	15,95	/	/	/	/	/	1,43	/	1,34	/	100
Криво-Паланечка	87,63	/	9,07	/	/	/	/	/	0,80	/	2,50	/	100
Кочанска	57,53	/	32,79	0,06	/	/	/	0,12	5,60	/	3,89	/	100
Малешево	67,49	29,40	1,45	/	/	/	/	/	/	/	1,66	/	100
Штипска	45,28	/	51,69	/	/	/	/	/	/	1,61	1,29	/	100
Радовишка	44,13	/	53,97	/	/	/	/	/	/	/	1,90	/	100
Битолски вилает	50,35	5,44	13,49	0,08	8,58	2,03	1,12	9,36	6,82	0,95	1,71	0,08	100
Битолска	58,79	1,62	9,51	0,13	/	/	0,43	8,17	15,22	3,64	2,15	0,33	100
Прилепска	78,22	2,38	11,14	/	/	/	/	4,82	1,02	/	2,42	/	100
Леринска	62,94	/	19,01	0,50	/	/	3,91	3,33	5,70	0,03	4,57	/	100
Охридска	68,33	5,02	9,95	/	/	/	0,50	11,59	3,25	/	1,36	/	100
Кичевска	64,35	19,35	/	/	/	/	/	15,64	/	/	0,67	/	100
Дебарска	28,85	19,24	6,32	/	/	/	/	44,29	/	/	1,31	/	100
Река	47,05	25,71	/	/	/	/	12,61	14,64	/	/	/	/	100
Костурска	62,36	5,78	5,23	/	12,55	0,23	1,21	4,58	5,70	1,00	1,35	/	100
Калјарска	20,51	/	70,35	/	4,66	/	/	/	4,48	/	/	/	100
Анаселичка	3,73	/	/	/	71,26	22,32	/	/	1,64	/	1,04	/	100
Гревенска	/	/	1,74	/	47,75	16,96	/	0,52	32,09	/	0,94	/	100
Кожанска	/	/	58,25	/	35,17	4,57	/	/	1,20	/	0,80	/	100
Вкупно во Македонија	45,93	6,53	22,01	0,13	9,38	0,64	0,38	5,15	3,44	3,02	2,43	0,98	100

Етничка припадност по градови

Град	Бугари Хр.	Бугари Мусл.	Турци	Черкези	Грци Хр.	Грци Мусл.	Арнаути Хр.	Арнаути Мусл.	Власи	Евреи	Цигани	Разни	Вкупно
Солун	10.000	/	26.000	/	16.000	/	/	/	/	55.000	2.500	8.500	118.000
Битола	10.000	/	10.500	/	/	/	/	1.500	7.000	5.500	2.000	500	37.000
Скопје	13.000	/	15.000	30	50	/	150	/	450	800	1.920	500	31.900
Сер	2.200	/	11.500	400	11.000	/	/	/	/	2.500	500	/	28.100
Прилеп	16.900	/	6.200	/	/	/	/	/	480	/	960	/	24.520
Штип	10.900	/	8.700	/	/	/	/	/	/	800	500	/	20.900
Велес	12.000	/	6.600	/	/	/	/	/	500	/	600	/	19.700
Тетово	8.500	/	9.000	/	/	/	/	500	/	/	1.200	/	19.200
Дебар	4.500	/	/	/	/	/	/	10.500	/	/	500	/	15.500
Охрид	8.000	/	5.000	/	/	/	300	500	460	/	600	/	14.860
Куманово	7.700	/	5.800	/	/	/	/	600	50	30	350	/	14.530
Воден	7.000	/	4.000	/	/	/	/	/	30	/	40	/	11.070
Бер	350	/	6.500	/	2.000	/	/	/	300	500	850	/	10.500
Струмица	6.200	/	3.100	/	/	/	/	/	/	700	160	/	10.160
Лерин	2.820	/	5.000	/	/	/	100	200	84	20	1.600	/	9.824
Ениџе-Вардар	4.000	/	5.100	/	25	/	/	/	24	90	30	60	9.599
Кавала	/	/	5.000	/	3.500	/	/	/	/	400	400	400	9.500
Крушево	4.950	/	/	/	/	/	400	/	4.000	/	/	/	9.350
Драма	350	/	6.300	50	1.500	/	/	/	300	150	240	150	9.040
Кукуш	7.000	/	750	/	/	/	/	/	/	/	/	/	7.750
Петрич	2.450	/	4.600	/	/	/	/	/	40	/	100	/	7.190
Дојран	4.000	/	2.300	/	/	/	/	/	/	160	320	/	6.780
Банско	6.500	/	/	/	/	/	/	/	/	/	/	/	6.500
Горна Џумаја	1.250	/	4.500	/	60	/	/	/	250	180	200	/	6.440
Радовиш	2.030	/	4.000	/	/	/	/	/	/	/	200	/	6.230
Неврокоп	850	/	5.000	/	/	/	/	/	190	110	65	/	6.215
Костур	300	/	1.600	/	3.000	/	300	/	/	750	240	/	6.190
Негуш	1.500	/	800	/	3.500	/	/	/	300	/	/	/	6.100
Кожани	/	/	3.000	/	2.800	/	/	/	300	/	/	/	6.100
Кочани	2.800	/	2.600	/	/	/	/	40	150	/	360	/	5.950
Валовиште	1.200	/	3.300	450	350	/	/	/	120	/	420	/	5.840
Кавадарци	1.940	3.000	/	/	/	/	/	/	32	/	120	/	5.092
Разлог	3.200	1.460	80	/	/	/	/	/	30	/	200	/	4.960
Кичево	1.200	3.560	/	/	/	/	/	/	/	/	84	/	4.844
Струга	3.000	/	1.000	/	/	/	/	350	/	/	220	/	4.570
Кратово	1.900	/	2.500	/	/	/	/	/	/	/	100	/	4.500
Ресен	2.400	800	30	/	/	/	/	300	570	/	350	/	4.450
Крива Паланка	1.500	/	2.500	/	/	/	/	/	20	/	320	/	4.340
Мелник	500	/	950	/	2.650	/	/	/	30	/	200	/	4.330
Гевгелија	3.000	/	650	175	/	/	/	/	120	/	230	/	4.175
Пехчево	700	3.300	/	/	/	/	/	/	/	/	70	/	4.070
Гостивар	310	/	3.100	/	/	/	/	100	25	/	200	/	3.735
Правишта	/	/	1.250	/	1.100	/	/	/	/	/	1.200	/	3.550
Гуменџе	3.150	/	/	/	/	/	/	/	/	/	/	/	3.150
Кајлар	/	/	3.000	/	/	/	/	/	/	/	/	/	3.000
Берово	2.300	600	/	/	/	/	/	/	/	/	40	/	2.940
Лагадин	1.500	/	525	/	/	/	/	/	/	150	250	/	2.425
Неготино	1.925	320	/	/	/	/	/	/	90	/	60	/	2.395
Гребен	/	/	500	/	600	200	/	/	150	/	100	/	1.550
Вкупно	187.775	13.040	187.835	1.105	48.135	200	1.250	14.590	16.095	67.840	20.599	10.110	568.574

Според некои статистики во периодот кога се спороведувал пописот на територијата на етнографска Македонија имало 49 градови. Најголем град во Македонија бил Солун, додека втор по големина бил Битола (најголем во Вардарска Македонија), а како најмал се наведува градот Гребен. Од етнички аспект, Македонците (според К’нчов 'Бугари') биле мнозинство во 23 града, со тоа што во три од нив, Кичево, Пехчево и Кавадарци доминирале Македонците муслимани. Турците сочинувале повеќе од половина од населението во 20 града, потоа Грците во 4, а Албанците и Евреите во по еден град.

Може да се забележи дека во 1900 година, главни и речиси подеднакво застапени етнички групи во македонските градови биле Македонците (200.815) и Турците (187.835), кои заедно живееле во 35 градови. Воопшто немало Македонци во Кавала, Кожани, Правишта, Кајлар и Гребен, додека не биле запишани Турци во градовите Дебар, Крушево, Кавадарци, Кичево, Пехчево, Гуменџе, Берово и Неготино.

Во најголем број Македонците биле запишани во Прилеп (16.900 ж.), Албанците во Дебар, Власите во Битола, а Евреите, Турците, Грците и Ромите во Солун.

Од вкупно 2.247.574 жители, бројот на градското население изнесувал 568.574 жители или 25.2 %, додека поголемиот дел или 1.679.000 жители, односно 74,8 % припаѓале на селското население.

Етничка припадност по кази согласно поделбата на Македонија од 1913 и 1919 година

Ако се земе предвид поделбата на Македонија која настанала по Балканските војни и Првата светска војна, односно поделбата на Вардарска, Егејска и Пиринска Македонија, етничката припадност на населението според податоците по кази на К’нчов би била следната:^[8]

	Бугари Хр.	Бугари Мусл.	Турци	Черкези	Грци Хр.	Грци Мусл.	Арнаути Хр.	Арнаути Мусл.	Власи	Евреи	Цигани	Разни	Вкупно
Егејска Македонија	307.240	39.532	270.600	2.100	208.019	13.753	3.291	5.584	33.284	59.560	29.588	17.210	989.761
Вардарска Македонија	600.530	65.974	190.548	737	50	/	5.219	110.117	38.882	7.990	20.491	4.800	1.045.301
Пиринска Македонија	124.463	41.297	34.016	/	2.710	620	/	/	3.958	290	4.478	/	211.832
Вкупно во Македонија	1.032.233	146.803	494.664	2.837	210.779	14.373	8.510	115.701	77.267	67.840	54.557	22.010	2.247.574

Во проценти етничката припадност на населениeто би била:

	Бугари Хр.	Бугари Мусл.	Турци	Черкези	Грци Хр.	Грци Мусл.	Арнаути Хр.	Арнаути Мусл.	Власи	Евреи	Цигани	Разни	Вкупно
Егејска Македонија	31,04	3,99	27,34	0,21	21,02	1,39	0,33	0,56	3,36	6,02	2,99	1,74	100
Вардарска Македонија	57,45	6,31	18,23	0,07	/	/	0,50	10,53	3,72	0,76	1,96	0,46	100
Пиринска Македонија	58,76	19,50	16,06	/	1,28	0,29	/	/	1,87	0,14	2,11	/	100
Вкупно во Македонија	45,93	6,53	22,01	0,13	9,38	0,64	0,38	5,15	3,44	3,02	2,43	0,98	100