Проглас

Проглас (старословенска глаголица ⰒⰓⰑⰃⰎⰀⰔⰟ, кирилица Прогласъ) е предговорот на старословенскиот превод на четирите евангелија. Бил напишан од Свети Кирил во 863–867 во Велика Моравија (денешна Моравија и Словачка). Прогласот се смета за прва поема напишана на литературниот старословенски јазик.

Проглас
ⰒⰓⰑⰃⰎⰀⰔⰟ
Автор(и)	Свети Кирил
Јазик	старословенски
Ракопис(и)	Хиландарски ракопис (13 в.) Хлудовски ракопис (14 в)

Денес се познати четири преписи на Прогласот, 3 српски и 1 руски. Најстариот од нив е од 13 век и се чува во збирката на Хиландарскиот манастир.

Авторство

Константин Филозоф е наведен како автор во српските ракописи. Сепак, тој не би се нарекувал себеси „нашиот благословен учител“. Можно е овој дел да бил вметнат подоцна или, пак, вистинскиот автор на прогласот му го припишал овој текст на Константин Филозоф за да добие поголем авторитет.^[1]

Истржувачите имаат различен пристап кон авторството^[1]:

• авторот е Константин Филозоф според А. Ф. Хилфердинг, Е. Голубински, И. Франк, Н. Николски, Е. Георгиев, Јосеф Вајс, Ф. Гривец
• авторот е Константин Презвитер според А. И. Соболевски, Ј. Иванов, М. Мурко, В. Н. Златарски
• ниту еден од горенаведените не е автор или не зазеле страна: И. И. Стрезневски, В. Јагиќ, А. Воронов, М. Вајнгарт, И. Охијенко, Н. Вијк, Франтишек Пастрнек.

Целосен текст на Прогласот

Старословенски оригинал

Македонски превод[2] (Петар Илиевски, 1997)

Прогласъ ѥсмь свѧтоу ѥваньгелью: Ꙗко пророци прорекли сѫтъ прѣжде, Христъ грѧдетъ събьратъ ѩзꙑкъ, Свѣтъ бо ѥстъ вьсемоу мироу семоу. Се събꙑстъ сѧ въ седмꙑи вѣкъ сь. Рѣшѧ бо они: слѣпїи прозьрѧтъ, глоуси слꙑшѧтъ слово боукъвьноѥ. Бога же ѹбо познати достоитъ. Того же ради слꙑшите, Словѣне, си: Даръ бо ѥстъ отъ Бога сь данъ, даръ божїи ѥстъ деснꙑѩ чѧсти, даръ доушамъ, николиже тьлѣѩ, доушамъ тѣмъ, ѩже и прїимѫтъ. Матъѳеи, Мар(ъ)ко, Лоука и Іѡаннъ ѹчѧтъ вьсь народъ глаголѭште: Ѥлико бо своихъ доушь лѣпотѫ видитъ, любите бо радовати сѧ, грѣховьнѫ же тьмѫ ѿгънати и мира сего тьлѭ ѿложити и раискоѥ житіѥ пріобрѣсти и избѣжати отъ огни горѫшта, слꙑшите нꙑнѣ отъ своѥго ѹма, слꙑшите словѣньскъ народъ вьсь, слꙑшите слово, отъ Бога прїиде, слово же кръмѧ чловѣчьскꙑѩ доушѧ, слово же крѣпѧ и срьдьце и ѹмъ, слово се готоваѩ Бога познати. Ꙗко бесвѣта радость не бѫдетъ окоу видѧштю божіѭ тварь вьсѭ нъ вьсе ни лѣпо ни видимо ѥстъ, тако и доуша вьсꙗка без боукъвъ не съвѣдѫшти закона же божіꙗ, закона кънижьна и доуховьна, закона раи божїи ꙗвлꙗѭшта. Кꙑи бо слоухъ громьнаѥго тѫтьна   не слꙑшѧ, Бога можетъ боꙗти сѧ? Ноздри же пакꙑ, цвѣта не ѫхаѭшти, како божьѥ чюдо разоумѣѥте? Ѹста бо, ꙗже сладъка не чюѭтъ, ꙗко камѣна творѧтъ же чловѣка. Паче же сего доуша безбоукъвьна ꙗвлꙗѥтъ сѧ въ чловѣцѣхъ мрьтва. Се же вьсе мꙑ, братіѥ съмꙑслѧште глаголѥмъ съвѣтъ подобаѭшть, иже чловѣкꙑ вьсѩ ѿлѫчитъ отъ житiꙗ скотьска и похоти, да не имѫште ѹмъ неразоумьнъ, тоуждемь ѩзꙑкомь слꙑшѧще слово ꙗко мѣдьна звона гласъ слꙑшите. Се бо свѧтꙑи Павьлъ ѹчѧ рече: Молитвѫ своѭ въздаѩ прѣжде Богоу, ꙗко хоштѭ словесъ пѧть издрешти съ разоумомь своимь глаголати, да и вьсе братьꙗ разоумѣѭтъ, неже тьмѫ словесъ неразоумьнъ. Кꙑи бо чловѣкъ не разоумѣѥтъ, кꙑи не проложитъ притъчѧ мѫдрꙑ, съказаѭштіѩ бесѣдꙑ правꙑ намъ? Ꙗко бо тьлꙗ плътьхъ настоитъ, вьсе тьлѧшти, паче гноꙗ гноѩшти, ѥгна своѥго брашьна не иматъ, тако доуша вьсꙗка опадаѥтъ жизни, божіꙗ не имѫшти живота, ѥгда словесе божіꙗ не слꙑшитъ. Инѫ же пакꙑ притъчѫ мѫдрѫ дзѣло да глаголѥмъ, чловѣци, любѧште сѧ, хотѧште расти божіѥмь растомь, къто бо вѣрꙑ сеѩ не вѣстъ правꙑ, ꙗко сѣмени падаѭштю на нивѣ, тако на срьдьцихъ чловѣчьсцѣхъ, дъждꙗ божїи боукъвъ трѣбоуѭште, да въздрастетъ плодъ божїи паче. Къто можетъ притъче вьсѥ решти, обличаѭштѧ бес книгъ ѩзꙑкꙑ, въ гласѣ съмꙑсльнѣ не глаголѭште. Ни аште ѹмѣѥтъ ѩзꙑкꙑ вьсѩ, можетъ съказати немошть сихъ. Обаче своѭ притъчѭ да приставлѭ, мъногъ ѹмъ въ малѣ рѣчи кажѧ. Нази бо вьси бес книгъ ѩзꙑци брати сѧ не могѫште без орѫжіꙗ съ противьникомь доушь нашихъ готови мѫкꙑ вѣчьнꙑѩ въ плѣнъ. Иже бо врага, ѩзꙑци, не любите, брати же сѧ съ нимь мꙑслѧште дзѣло, ѿврьзѣте прилежьно ѹмоу двьри, орѫжіѥ прїимъше тврьдо нꙑнѣ, ѥже коуѭтъ кънигꙑ Господьнѥ, главѫ тьрѫште непріꙗзни вельми. Боукъви сіѩ, иже бо прїиметъ мѫдрость томоу Христосъ глаголѥтъ и доушѧ вашѧ боукъвами крѣпитъ, апостолꙑ же съ пророкꙑ вьсѣми. Иже бо сихъ словеса глаголѭште подобьни бѫдѫтъ врага ѹбити побѣдѫ приносѧште къ Богоу добрѫ плъти бѣжѧште тьлѩ гноѥвьнꙑѥ плъти, ѥѩже животъ ꙗко въ сънѣ не падаѭште, крѣпъко же стоѩште, къ Богоу ꙗвльше сѧ ꙗко храбъри, стоѩште о деснѫѭ божіꙗ прѣстола, ѥгда огньмь сѫдитъ ѩзꙑкомъ, радоуѭште сѧ съ аньгѣелꙑ въ вѣкꙑ, присно славѩште Богъ милостивꙑи кънижьнами вьсега же пѣсньми Богоу поѭште чловѣкꙑ милоуѭштю. Томоу подобаѥтъ вьсꙗка слава, чьсть и хвала, Божїи Сꙑноу, вꙑнѫ съ Отьцемь и Свѧтꙑимь Доухомь въ вѣкꙑ вѣкъ отъ вьсеѩ твари. Аминъ.

Прогласов е на светото евангелие: Како што одамна предрекле пророците, Христос дојде народите да ги сврзе, зашт’ светлина е он на сиот овој свет. Тоа се случи во седмиот овој век.[б 1] Прорекле тие слепи ќе прогледаат, и глуви ќе слушнат буквено слово, зашт’ треба сите да го познаваат Бога. За делата Негови чујте, Словени! Та дар е тоа од Бога што е даден, а дар Божји е десната му страна, за душите дар, што никогаш не гние, за тие души, дарот што го примаат. Maтej и Марко, Лука и Joвaн сите народи ги учат зборувајќи: Голема радост е за секоја душа кога гледа и љуби лепина Божја, а мракот грешен го прогони и пади, гнилежот на овој свет г’отфрла скраја, за да си стекне блажен и pajcки живот и да се спаси од вечниот жив оган. А сега внимавајте будно со умот: Слушајте ваму, си словенски народи, слушајте Слово зашт’ од Бога ни дојде. Слово е храна за човечката душа. Слово што крепи и срце баш и разум, Слово што прави, секој да познае Бога. Како што нема без светлина ни радост за око што ja гледа сета твар Божја, а без лепина таа и не се гледа, така и душа ако е безбуквена не го познава ни законот на Господ, законот којшто paj Божји разоткрива, и за грешните е патоказ кон pajoт: зашт’ кое уво, што може да чуе   татнеж на громој, не се плаши од Бога? исто и ноздри, што цвет не мирисаат, како ќе Божји да разберат чуда? Уста, пак, кoja сладост не осетува, прави, човек да стане бесчувствен камен. Уште повеќе безбуквената душа меѓу луѓето се покажува мртва. За сево ова што ние го мислиме, ви кажуваме, браќа, подобен совет: Она што сите луѓе ги разделува од животните и од похотта скотска, е што имаат ум разумен и бистар Вие што Слово слушате на туѓ јазик, како да слушате глас од бронзен sвонец. Ова го рече свети Павле учејќи Молитва своја кога пред Бога давам, Повеќе сакам сал пет збора да кажам, со разумот свој јас да ги изговарам за да разберат и сите мои браќа, отколку мноштво неразбрани зборови, зашто човекот што реч не разбира ни беседи мудри што му се кажуваат, тој не настои ни да ги исполнува, Сè исчезнува и подлежи на гнилеж штом ќе се лиши од сопствената храна. Баш така тлее зар и секоја душа ак’ од Божјиот живот до век се лиши, кога Божјото слово не ќе го слушна. Приказна друга, мошне мудра, сега да раскажеме, што прилега на семе коешто расте колку што Бог му делил. Како семето кое на нива паѓа кога се сее со вера за да расте, така човечки срца имаат нужда од букви а и од божествена роса за дарот Божји повеќе плод да роди. Па кој би можел си сказни да каже на што приличат бескнижните народи. Тие се неми и пoкpaj смислен говор. Дури и сите јазици да ги знаат, без букви ним пак не им користат ништо. Но кон својатa сказна уште би додал во малку збopoj поука мошне умна, дека се голи народите без книга. Не може човек без оружје во борба со противникот на човечките души в чиј плен ќе падне и в бесконечни маки. Народ кој мисли с’ омразен непријател војна да води и бодро да се бори, мудро да пази дали д’ отвори порти. Имајќи сега оружје мошне jaкo со кое книги Господови се коват, што можат глава на врагот да му строшат, С’ овие букви, што ви ja откриваат мудроста нивна, jaкнат вашите души. Апостолите, пак, со сите пророци што ги кажале овие свети слова, кои се моќни да го здробат врагот, победа добра да принесат на Бога, бегајќи од телото в гној што ќе гние, од плотта тлена чиј живот е ко сено, не паѓајќи духом а крепко стоејќи, пред Бога храбри се jaвуваат тие, ќе седат десно од Божјиот свет престол, кога со оган луѓето ќе ги суди. Радувајте се со ангели во век прославувајќи премилостива Бога ceкojпaт како со напишани песни Бога воспојте и луѓе милувајте. Зашто на Бога секогаш му прилега ceкoja слава чест и вечна хвала, на Синот со Отецот и Светиот Дух во веки веков од целата Божја твар. Амин.

Белешки

1. Седмиот век е седми милениум од создавањето на светот, како што тогаш се сметало во Византија. Христовото раѓање е сместено во 5508 година од „создавањето на светот“ (според византискиот календар); ако се додаде 863, доаѓањето на словенските апостоли во Моравија, се добива 6371 година, т.е. седми милениум.