Центар Жупа

Центар Жупа (во минатото Вапа) — село и административно седиште на истоимената општина, во областа Жупа, во околината на градот Дебар.

Центар Жупа Вапа
Воздушен поглед на селото Центар Жупа
Центар Жупа Местоположба на Центар Жупа во Македонија Центар Жупа на карта
Координати 41°28′5″N 20°33′32″E
Регион	Југозападен
Општина	Центар Жупа
Област	Жупа
Население	354 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	1258
Повик. бр.	046
Шифра на КО
Надм. вис.	800 м
Центар Жупа на општинската карта Атарот на Центар Жупа во рамките на општината
Центар Жупа на Ризницата

Најголем дел од населението се Македонци-муслимани,^[2] но поради политичко-религиски причини се изјаснило како турско население.

Географија и местоположба

Селото се наоѓа во средишниот дел на територијата на Општина Центар Жупа. Селото се наоѓа во областа Дебарска Жупа, сместено на западната падина на планината Стогово. Селото е ридско, сместено на надморска височина од 800 метри.^[3]

Низ селото поминува регионалниот пат 2249.

Историја

Селото првично се викало Вапа, кога се двоело и на Горна и Долна Вапа и било целосно населено од христијанско население.

Подоцна, во него се населуваат муслимански семејства од сите други села од областа Дебарска Жупа и тоа било создадено како нова населба наречена Центар Жупа. Ова се случило по 1981 година.^{[б 1]}

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 — —     1953 — —     1961 — —     1971 — —     1981 — —	Година Нас. ±% 1991 511 —     1994 466 −8.8% 2002 800 +71.7% 2021 354 −55.8%

Според податоците од 1873 година во „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“, селото Горна Вапа имало 15 домаќинства со 47 христијани (Македонци), додека селото Долна Вапа имало 15 домаќинства со 43 христијани (Македонци).^[4]

Според статистиката на бугарскиот етнограф Васил К’нчов („Македонија, етнографија и статистика“) од 1900 година, селото Горна Вапа имало 116 жители, сите Македонци христијани, додека Долна Вапа имало 60 жители, сите Македонци христијани.^[5] Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Вапа имало 320 Македонци, под врховенството на Бугарската егзархија.^[6]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 100 Македонци.^[7]

Според пописот од 2002 година, селото имало население од 800 жители, од кои се изјасниле:^[8] 80 Македонци, 4 Албанци, 714 Турци и 2 останати.

Целосното муслиманското население на селото се Македонци-муслимани, но поради политичко-религиски причини се пишале како Турци. Во тој однос, треба да се напомене дека селото е населено исклучиво со Македонци, бидејќи жителите попишани како Турци се всушност Македонци-муслимани, како и сите останати жители на селото. Сите жители во селото го говорат македонскиот јазик како нивен мајчин јазик.^[3]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 354 жители, од кои 33 Македонци, 4 Албанци, 304 Турци и 13 лица без податоци.^[9]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	176	320	—[б 1]	—[б 1]	—[б 1]	—[б 1]	—[б 1]	511	466	800	354

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[10]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[11]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[12]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[13]

Иселеништво

Значаен број од населението се наоѓаат на привремена работа во странство.^[3]

Општествени установи

• Основно училиште „Мустафа Кемал Ататурк“, централно деветгодишно основно училиште
• Средно училиште „Ата“, средно училиште
• Здравствен дом
• Пошта (1258)

• 
  Здравствениот дом
• 
  Основното училиште
• 
  Поштата
• 
  Спортската сала
• 
  Средното училиште
• 
  Зелен пазар

Самоуправа и политика

Кон крајот на XIX век, Центар Жупа било село во Дебарската каза на Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Центар Жупа, која била една од ретките општини, кои не биле променети со новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото исто така припаѓало на некогашната Општина Центар Жупа.

Во периодот од 1955 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Дебар.

Во периодот 1952-1955, селото било во рамките на тогашната Општина Баланци, во која влегувале селата Бајрамовци, Баланци, Броштица, Голем Папрадник, Горенци, Житинени, Мал Папрадник и Пареши. Во периодот 1950-1952 година селото исто така било дел од некогашната општина Баланци.

Избирачко место

Во селото постои избирачкото место бр. 0561 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на основното училиште.^[14]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 1.312 гласачи.^[15] На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 356 гласачи.^[16]

Културни и природни знаменитости

Џамии^[17]

• Џамија — главна селска џамија

Споменици

• Споменик на Мустафа Кемал Ататурк

• 
  Споменик на Мустафа Кемал Ататурк
• 
  Селската џамија

Култура и спорт

Навистина овој регион во минатото, па и денес е потенцијален извор на борачи во слободен стил. Традиционалните Ѓуреши, турнири во слободно борење секогаш биле вистинско задоволство за населението од општината и надвор од неа. Последните 4 години, се организирани традиционални турнири во мал фудбал од активисти во општината кои исто така се масовно посетени.

Галерија

• 
  Поглед на селото
• 
  Сретселото
• 
  Детско игралиште
• 
  Спортско игралиште
• 
  Воздушен поглед

Поврзано

• Општина Центар Жупа
• Дебар
• Дебарска Жупа