Сентиментализам (книжевност)

Сентиментализам — постојан аспект на книжевноста кој претставува практика на сентименталност, вклучувајќи тенденција кон тоа емоциите и чувствата да бидат во основата на постапките и реакциите на една личност, наспроти разумот.^[1] Сентиментализмот вклучува различни аспекти во книжевноста, вклучувајќи ги сентименталната поезија, сентименталниот роман и германското сентименталистичко музичко движење, Empfindsamkeit.

Портрет на Ентони Ешли Купер, кој ја поставил филозофската база на сентиментализмот.

Европскиот книжевен сентиментализам се појавил за време на просветителството, делумно како одговор на сентиментализмот во филозофијата. Во Англија од осумнаесеттиот век, сентименталниот роман бил главен литературен жанр. Жанрот се развил во Англија помеѓу 1730 и 1780 година во времето на високото просветлување, од каде што се проширил во другите европски литератури.^[2] Неговата филозофска основа првенствено доаѓала од Ентони Ешли Купер, 3-ти Ерл од Шафтсбери, ученик на Џон Лок.^[3]

Филозофски влијанија

Понекогаш е тешко да се направи разлика помеѓу снтиментализмот во филозофијата и сентиментализмот во книжевноста понекогаш. Како што се развивале филозофските аргументи, литературата наскоро се обидела да ги имитира преку примена на филозофското во пракса преку нарација и ликови. Како резултат на ова, вообичаено е истовремено да се набљудуваат и филозофските и литературните движења.

Филозофски, сентиментализмот честопати се споредувал со рационализмот. Додека рационализмот од осумнаесеттиот век се совпаѓал со развојот на аналитичкиот ум како основа за стекнување на вистина, сентиментализмот се потпирал на вродената човечка способност да чувствува и начините на кои тоа води до вистината. За сентименталистот, оваа способност била најважна во моралот (теорија на моралните чувства). Сентименталистите тврделе дека таму каде што рационалистите верувале дека моралот се темели на аналитички принципи (на пр. „Категоричниот императив“ на Имануел Кант), овие принципи не можеле соодветно да се засноваат на емпириската природа на луѓето - како при набљудувањето на тажна слика или во случај на физичко изразување на силна емоција. Затоа, не можело да се добие здрава морална теорија. Сепак, со развивање на моралната сензибилност и фино нагодување на способноста за чувствување, едно лице можело да пристапи до здрава морална теорија преку градење од вродената човечка природа, која ја поседува секое лице. Затоа, сентименталистите често се сметале за приврзаници на хуманизмот и емпирискиот етички интуиционизам.

Карактеристики

Според сентиментализмот, претерано изразеното чувство не е слабост, туку покажува дека некој е морална личност. Произлегувајќи од религиозно мотивирана емпатија, тој се проширил и на другите перцепции - на пример, сензуалната љубов повеќе не се сфаќала како деструктивна страст (Vanitas), туку како основа на општествените институции, како во делата на Антоан Удар де ла Мот. Возвратената љубов, како во сериозната опера (Tragédie en musique или Opera seria), била симбол за успешен сојуз меѓу народите. „Lesesucht“ преиспитал што претставува дозволена литература, а романот како вид литература наспроти драмата.

Околу средината на векот, сентиментализмот ја поставил „недопрената“ природа наспроти (дворската) цивилизација, како што може да се забележи во делата на Жан-Жак Русо. Покрај тоа, сентименталниот епистоларен роман на Семјуел Ричардсон „Памела, или Наградена доблест“ (1740) имал големо литературно влијание.

Сентименталното лтературно дело честопати содржело сцени на страдање и нежност, а заплетот бил направен така што ги поттикнувал емоциите, а не акцијата. Резултатот бил валоризација на „фините чувства“, прикажувајќи ги ликовите како модел за рафиниран, морален и емоционален ефект. Сентиментализмот во литературата често се користел и како медиум преку кој авторите можеле да ги промовираат своите сопствени агенди - молејќи ги читателите да сочувствуваат со проблемите со кои се справуваат во своите книги.

На пример, во романот на Лоренс Стерн, „Сентиментално патување низ Франција и Италија“, нараторот го користи сентименталниот лик Јорик како средство за критикување на обврската за морал, без разлика дали е сентиментална или рационална. Постои сцена на почетокот на романот каде што Јорик среќава монах и одбива „да му даде ниту еден денар“. Тој чувствува незадоволство кога го занемарува она што чувствува дека треба да го направи, иако се чини дека се покорува на „подобар разум“ (4). Рационално, тој ја занемарува својата сентиментална обврска затоа што „нема редовно расудување врз плимата и осеката на нашите хумори“ (6) [т.е. нашите емоции]. Додека тој се расправа против авторитетот на сетилата, на крајот ова чувство создава незадоволство во неговата совест. Откако монахот си заминал со празни раце, „срцето“ на Јорик е тоа што „го удрило [го] во моментот кога [монахот] ја затворил вратата“ (7). Според тоа, Јорик „се однесувал многу лошо“ (7). Тој се придржувал кон својата рационална максима, оправданото дејство на неговиот аргумент за „големи тврдења“ (6). Сепак, тој чувствува од совеста на својата сентиментална природа дека постапил погрешно.

Емпфиндсамкајт

Во континентална Европа, еден аспект на сентиментализмот бил Empfindsamkeit (емпфиндсамкајт). Чувствителниот стил (германски: empfindsamer Stil) на музиката, развиен во Германија, кој имал за цел да изрази „вистински и природни“ чувства, за разлика од барокот.

Потеклото на сентиментализмот во овој контекст било главно религиозно, а емоционално обоената клавијатурна музика и лидовите на Карл Филип Емануел Бах биле типични примери. Empfindsamkeit е познат и како секуларизиран пиетизам бидејќи често доаѓал со морализаторска содржина која сè повеќе се ослободувала од црковните и религиозните врски. Важен теоретичар на движењето бил Жан Батист Дубо.

Во Германија

Музичарот и издавач Јохан Кристоф Боде го превел романот на Лоренс Стерн, „Сентиментално патување низ Франција и Италија“, на германски јазик во 1768 година под наслов „Yoriks empfindsame Reise“. Преводот бил голем успех. Неговиот збор „empfindsam“ или „чувствителен“ бил неологизам што потоа се поврзал со Готхолд Ефрајм Лесинг и целиот литературен период.

Страница од првото издание на „Страдањата на младиот Вертер" од 1774 година.

Германски поети кои се граничеле со сентиментализам биле Фридрих Готлиб Клопшток (1724–1803), Кристијан Фирхтегот Гелерт (1715–1769) и Софи де ла Рош (1730–1807, авторка на првиот епистоларен роман на германски јазик), а неговото влијание може да се забележи и во раното дело на Гете „Страдањата на младиот Вертер" (1774), врв на движењето „Бура и натисок". Творештвото општок исто така се смета за дел од движењето.^[4]

Резултати

Често се смета дека религиозниот сентиментализам бил инспирација за Франсоа Рене де Шатобријан и неговото создавање на романтизмот, кој бил уште еден литературен жанр што се појавил кон крајот на осумнаесеттиот век. Во популарната литература, Empfindsamkeit бил вообичаен жанр што продолжил во деветнаесеттиот век и се среќавал во серијализирани романи во периодични изданија како што било Gartenlaube. Во театарска смисла, Empfindsamkeit бил заменет со rührstück или мелодрама.

Поврзано

• Френсис Хачесон, Есеј за природата и однесувањето на страстите и наклонетоста и илустрации за моралната смисла.
• Сентиментална поезија