From Wikipedia, the free encyclopedia
Индоариските јазици (наречени и индски јазици) се доминантно јазично семејство на северниот дел од Индискиот Потконтинент. Претставуваат гранка на индоиранските јазици, кои се пак подгрупа на поголемото индоевропско семејство. Говорниците на индоариските јазици по сочинуваат половина од вкупниот број на индоевропски говорници (1,5 од 3 милијарди).
Индоариски јазици | |
---|---|
Индски | |
Географска распространетост: | јужна Азија |
Класификација: | индоевропски
|
Прајазик: | ведско |
Гранки: |
северозападно подрачје
северно подрачје
централно подрачје
источно подрачје
јужно подрачје
островски
|
ISO 639-2 и 639-5: | inc |
Географска распределба на најважните индоариски јазици (урду не е прикажан бидејќи претежно е лингва франка и не е ничиј прв јазик. Вон картата треба да се споменат ромскиот, домскиот и ломавренскиот, кои се традиционално преселнички јазици).
Црвена = централни; Виолетова = северни, Сина = северозападни; Жолта = источни; Светлосина = јужни; Зелена = островски. |
Најголеми јазици во групата по бројот на говорници се хиндустанскиот (хинду-урду) (240 милиони), бенгалскиот (230 милиони), пенџапскиот (90 милиони), маратски (70 милиони), гуџаратскиот (45 милиони), одиски (30 милиони), синдски (20 милиони), сераичкиот (18 милиони), непалскиот (14 милиони), читагонскиот (14 милиони), синхалскиот (16 милиони) и асамскиот (13 милиони). Вкупно овие јазици имаат преку 900 милиони говорници.
Најраните сведоштва за групата доаѓаат од ведскиот јазик (ведски санскрит). Ова е јазикот на зачуваните древни ракописи наречени „веди“, кои претставуваат канонски темел за хинзуизмот. Со слична старост како Ригведата е индоарискиот суперстрат на Mитани (и речиси е истоветен), но единствените наоди се состојат од низа заемки.
Околу IV век п.н.е., граматичарот Панини го кодификувал и стандаризирал ведскиот јазик во облик кој денес се нарекува „класичен санскрит“.
Вон учената сфера на санскритот, народните говори (пракрити) продолжиле да се развиваат и менуваат. Најстари прарити за кои имаме сведоштва се будистичкиот канонски јазик пали и џаинскиот верски јазик ардамадаги. Во средновековието, пракритите се видоизмениле и разграниле во разни средноиндски дијалекти. Преодните говори, збирно наречени „апабранша“, претставуваат мост помеѓу старите и помладите индоариски јазици во периодот од VI до XIII век. Некои од овие дијалекти доживеале значаен процут на книжевноста: делото Шравакачара (930-ти н.е.) денес се смета за првата книга напишана на хинди.
Двата најголеми јазика што ја сочинувале групата апабранша биле бенгалскиот и хинди-урду. Другите биле гуџаратскиот, одиски, маратски и пенџапскиот.
Индските јазици на северна Индија (каде спаѓа и Асамската Долина со асамскиот) и Пакистан образуваат дијалектен континуум. Она што се нарекува „хинди“ во Индија најчесто е литературниот (стандарден) хинди, санскритизирана варијанта на народниот хиндустански говор во подрачјето на Делхи од времето на Могулите до денес. Меѓутоа, поимот хинди може да се употреби и за сите централни индски говори од Бихар до Раџастан. Индоариските пракрити also gave rise to languages like гуџаратскиот, асамскиот, бенгалскиот, одискиот, непалскиот, маратскиот и пенџапскиот — кои не се сметаат за хинди, иако се дел од целината на дијалектниот конинуум.
Бидејќи не секогаш постојат јасни граници помеѓу јазиците, индоариските јазици немаат точно одредена класификација. Најчесто се делат вака:
македонски | гуџаратски | маратски | хинди/урду | одиски | асамски | бенгалски/ мајтилски |
пенџапски | синхалски | непалски | кашимирски | ведски јазик | пали | канадски | телушки | ромски | сераички |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
убав | sundar | sundar | sundar | sundara | dhuniya, xundar | shundor/sundar | sohnaa, sunakha | sonduru | sundar | sundara | sundaro | sundara | sundaram | shukar | sohnra | |
крв | lohī, khoon, rakt | rakt | khoon, rakta, lahoo | rakta | taez, rakta | rokto, lohit, lohoo, shonit | khoon, lahoo | le | ragat | khoon | rakta, loha | raktha | raktham | rat | Laho, Rat | |
леб | paũ, roťla | chapati,poli | chapati, roti | pauroti | roti | ruti,roti,paũroti | phulkaa, parshada, roti | paan | paũroti | rotika | chapati, rotti | rotti | manro | Roti, Ma(n)ri, dhodha | ||
донесува | laavũ | aan | laao | nai ana | loi ana | anow,anaah | lyaa | ghenna | lyaunu | anayati | thegedu kondu Baa | anel | Ghin aa, Lai aa | |||
брат | bhaai | bhaau, bandhu | bhai | bhai, bhaiyna | bhaatri, bhaitee | bhrata, bhaai | bhraa, veer, bai | Aiya/malli | bhaai, dai, daju | bhatar, bandhu | anna,thamma | anna | phral | Bharaa, Veer, Lala | ||
доаѓа | aavvũ | ye | aao | aasa, aa | aanha, aanhok | eshow,aavah | aa, aajaa | enna | aaunu | agataah | aagaccha | baa | ra | avel | Aao | |
плаче | raďvũ | radu | ro, rona | kandu | kaanda | kanna | ro, ronaa | adanna | runu | rodana, rava | rodanam | alu, rodhane | rovel | rovanra | ||
темно | andhaarũ | andhar | andhera | andhaara | aandhaar, andhakar | andhar, ondhokaar | haneraa | anduru | andhyaro | andhakara | andhakaaro | kathale, andakaara | adhakaram | kalo | Andhara | |
ќерка | dīkrī | leki | beti, putri | jhiya | jiyaree | putri, kanya, jhi | dhee, putri | duva | chhori | putri | magalu, putri | putri | chhai | Dhee | ||
ден | divas | divas, din | din | dina | din | din,dibosh | din, dihada | dinaya | din | divasa, dina | dina, divasa | dinam | dives | Denh, Jehara | ||
прави | karvũ | kara | kar, karna, karo | kara, karantu | karaan | koro,karu | kar, karnaa | karanna | garnu | karoti | maadu | kerel | karo | |||
врата | kerel | baarņu, darvaajo | darvaazaa, kavad | darwaazaa | kabat, duaara | duaar, dorjaa | Booha, darwaja | boohaa, darwaazaa | dhoka | dora | dvara, kapat | baagilu | talupu | vudar | Buha, Dar | |
умира | marvũ | maran | mar, marna | mara, mrutyu | mrityu, maran | mrittu | mar, marnaa | maruna | marnu | marana, glah | saavu, marana | chavu | merel | marna | ||
јајце | inďũ | and | andaa | andaa, dimba | dim/dimbah,aanda | deem | aandaa | bitharaya | andaa | andaka | motte | guddu | anro | anda, Aana | ||
почва | pruthvī | pruthvi, dharani | prithvi, dharti, zameen | pruthibi | prithivi | prithibi | Dharti | pruthuvi, polova, bhoomi,bima | prithivi | pruthvi, mahi, bhuvana | bhoomi, pruthvi | bhoomi, pruthvi | phuv | Zameen, Dharti | ||
око | aãkh | netra, dola | aankh | aakhi | naetra, soku | chokh, ainkh | akh, nain | esa, akshi, neth | aankha | netra, lochna | kannu, netra | netram, kannu | yakh | akh | ||
татко | baap, pitaa | pitaa | pitaa, baap | baapa, baba | pitree, daeutaa | baba, pita | baapu, pyo, pita | Piya, thatha, thathi | buwaa, pitaa | pitra, janak | tandhe, appa, janaka | tandre, nanna,pita | dad | Abba, Piyoo | ||
страв | bīk, ďar | bhiti, bhaya | dar | dara | bhoi | bhoy, bhay | dar, bhae | bhaya | dar | bhaya, bhi | bhaya, hedarike | bhayam | dar, trash | Darr | ||
прст | aangļĪ | bote | anguli, ungli | aanguthi | aanguli | aangool,aangoor | ungli | angili | aunla | aguli, aguliyaka | beralu | velu | angusht | ungil | ||
оган | agni, jvaļa | aag, agni | aag | agni, nia | agni, jui | aagun | agg | agni, gini | aago | agni, bhujyu | benki, agni | agni | yag | Bhaa | ||
риба | maachhlī | masa | machhli | maacha | maas | maach | machhi | masun, mathasya, malu | maachaa | matsya | meenu | chapa | machho | machhey | ||
храна | anna, khoraak, poshhaņ | jevana, bhojan | khana, bhojan | khadya, bhojana | aahaar, khadya | khabaar | khaana, roti, ann | aahara,kema, bojun | khaanaa, anna, aahar | bhojana, khadati | oota, aahaara, bhojana | bhojanam | xal | Roti-Tukkur, Khanra | ||
оди | javũ | jaa | jaao | jaa, jaantu | junwa, jaaok | jao | jaa | yana | janu | gachati | hoogu, nirgamisu | po | jal | vanj | ||
бог | parmeshvar, dev, bhagavaan | dev, parmeshwar, ishwar | bhagwaan, parmeshwar, eeshwar, khuda | bhagabaana, thaakura, diyan | debata, bhagawaan | bhawgobaan | rabb, bhagwaan, waheguru | devi | bhagawaan, dewataa, ishwor | deva, ishwara, parmeshwara, devata | devaru, paramathma, bhagavatha | bhagavan, devudu | devel | Rab, Malik, ALLAH | ||
добро | saarũ | changala | achha, bhala | bhala | bhal | bhalo,neek,neeman | changa,wadia | hari, hodhai | raamro | shobhna, uttama | olleyadu, uttama | manchi | lachho, mishto | Changa | ||
трева | ghaasthaaro | gavata | ghaas | ghaasa | ghaanh | ghaash | kaah | thana | ghaas | truna, kusha | hullu | gaddi | char | Ghaa | ||
рака | haath, hast | haat, hast | haath | haata | haat | haath | hath | atha | haat, hasta | bhuj, hasta | kayi, hasta | hastam,cheyyi | vast | Hat | ||
глава | maathũ, mastak | doke, mastak | sir, sheesh | mastishka, munda | mur, mastak | matha | sirr, sees | oluwa | tauko, seer | shir, mastak | thale, mastaka, runda | tala,mundam | shero | ser | ||
срце | hraday | rudaya | dil | hriday | hridai | reedoy | dil | hada | hridaya, mutu | hridaya | hrudaya | hrudayam | ilo | Dil | ||
коњ | ghoďũ, ashva | ghoda, ashva | ghorha | ghoda | ghuunda | ghora | ghorha | ashvaya | ghoda | ashva, ghotaka, hayi | kudure, ashva | gurram | khoro, grast | Ghora | ||
куќа | ghar, gruha | ghar | ghara | ghar | ghor | ghar | gedhara | ghar | graha, alaya | maane, gruha, nilaya | illu, nilayam | kher | Ghar | |||
глад | bhookh | bhookh | bhookh | bhoka | bhook | kheeday,kshudah | bhukh | badagini | bhok | bubuksa, ksudha | hasivu | akali | bokh | bhuk | ||
јазик | bhaashhaa | bhasha | bhaashaa, zabaan | bhaasaa | bhaaxa | bhaashaa,bhaaxa | bhashaa, boli | bhashaawa | bhaashaa | paahsha, boli | bhasha, vaani | bhashe | bhasha | chhib | Boli, Zaban | |
се смее | hasvũ | haas | hansnaa | hasa | haanhi | haanshee | hasna | heena | hasnu | haasa, smera | haasya | hasyam | asal | Khill | ||
живот | jīvan, jindagī | jivan | jeevan, zindagi | jibana, prana | jeevan | jibon,jiban | jeevan, zindgi | jeevithe | jeewan, jindagi | jivana, jani | badhuku, jeevana | jeevanam | jivipen | Zindgey | ||
месечина | chandra, chaando | chandra | chandramaa, chandaa | chandra | junbaai | chann | chann, chand, chandarmaa | chandra, handa | chandramaa, juun | chandra, suma, bhanta | chandra | chandrudu | chhon | chandr | ||
мајка | maa, maataa | aai, maai | maa, maataa | maa, bou | aai, maa, maatri | maa, myay | maa, mata, bebe | mawa,amma, ammi | aamaa, maataa | janani, martr | thayi, matru, janani | maata, talli, amma | dai | Amma, Maa | ||
уста | moďhũ, mukh | tond, mukha | moonh | mukha,muha | mukh | mukh | moonh | kata | mukh | mukha, tunda | bhayi | noru | mui | mukh | ||
име | naam, sanjñaa | naav | naam | naama, naa | naam | naam | naam, naa | nama | naam | naama | hesaru, namadheya | namadheyam | nav | naa | ||
ноќ | raat, raatri, nishaa | raatra | raat, raatri, nisha | raati | raati | raat, raatri | raat | raatri | raat, raatri | raat | raatri, rajani | raatri | raatri | raat | ||
отвора | khullũ | khol, Ughad | khulaa | kholaa | khula | khola | khol, khulla | arinna | khulla | uttana, udhatita | thegi, there | theyi | rat | Khulla | ||
мир | shaanti, shaantataa | shanti | shaanti, aman | saanti | xaanti | shaanti | shaanti, aman | shanti, samaya | shaanti | aman, shaanti | shaanti | shaanti | shanti | kotor | aman, sakoon | |
место | jagyaa, sthaļ | sthan, sthal, jaaga | sthaan, jagah | jaagaa | jaegaah | jaegaah | jagah, thaan, asthaan | thaana | thaaun, sthal | stapana, sthala, bhu | sthala, jaaga, thaana | sthalam | than | Jaga | ||
кралица | raaņī, madhuraaņī | raani, raajmata | raani, malka | raaņi | raani | raani | raani | rajina | raani | raani, raajpatni | raani | raani | rani, thagarni | ranri, Malka | ||
чита | vaanchavu | vaach | parh, parhna | padha | podhna | poda | parh, parhna | kiyawanna | padhnu | pathati, vachana | chaduvu | odhu, vachana | Parhnra, Parh | |||
одмор | aaram | vishram | aaraam | aaraam, visraam | jeerani | araam | Ramman, araam | Giman arinna | aaram, bishraam | vishrama | vishrama, sudarisu | Araam | ||||
вели | bol | bol, sang | bol, bolna, keh, kehna | kaha, kahantu | kunwaa | bola (bawla),baiju | bol, kaeh | khiyanna | bhannu | vadati | helu | cheppu | phenel | Bol, Aakh | ||
сестра | banhen | bhagani, bahin | behen | bhauņi | bhantee | bone,didi, bahin | bhaen, Bhaengi | Akka/nangi | bahini, didi | bhagii | akka, thangi | chelli,akka | phen | bheinr | ||
мал | nanu | lahan, laghu | chhota, nanha | chota, sana | xoruu | chhoto,chhoit | chhotaa, nikka | chuti, podi | saano | alpa, laghu | chikka | chinna | tikno, xurdo | Nikka, Chauta | ||
син | chhokro | mulga | beta, putra | putra, pua | putro | putro | putt, putter, munda | putra, putha | chhora | tanaya, putra | maga, putra | putra | chhavo | Putr | ||
душа | aatma | aatma | aatma, rooh | aatmaa | aatma | aantta | aatma, rooh | aatma | aatmaa | aatma, atasa | aatma | aatma | di | rooh | ||
сонце | suraj, surya | surya | surya, suraj | surjya | xujya, baeli | shurjo, suruj | suraj | ira, hiru, surya | surya | surya | surya | surya | kham | Sijh | ||
десет | das | daha | das | dasa | doh | dosh | das | dhaya | dus | dasha | hathu | padi | desh | Dah | ||
три | trann | teen | teen | teeni | tini | tin | tinn | thuna | tin | tree, trayah | muru | moodu | trin | trai | ||
село | gamdu | gaav, kheda | gaaon | gaan, graama | gaon | gram | pind, gran | gama | gaun | graam, kheda | haali, graama | gramam | gav | Dehat, jhoauk, vasti | ||
требува | joiye | pahije, hava | chaah | darakara | logaa | chahida | chaah | oone | chaahanaa | amati, apekshita | beku, apekshisu | kamel, mangel | Chah | |||
вода | panni | paanni | paani, jal | paaņi, jala | paani, jol | jol, paani | paani, jal | jalaya, wathura | paani, jal | paniya, jala | neeru, jala | neeru | pani | Panri | ||
кога | jyare | kevha | kab | kebe | ketiyaan | kokhon, kakhan/kahiya | kad, kadon | kawadhadha | kahile | kada, ched | yavaga | kana | Kadanr | |||
ветер | hava, pavan | vaara | havaa, pavan | pabana | botaanh, povan | haawa | hava, paun | hulang | huri, batas | pavan, vata | biru gaali | gaali | balval | hava, Phook | ||
волк | shiyaal | Kolha | bherhiyaa | gadhiyaa | xiyaal | sheyaal, siyaar | bherhiya | vrukayaa | shyaal, bwanso | vruka, shwaka | thola | ruv | Baghiyaar | |||
жена | mahila, naari | baai, mahila, stri | aurat, istree, mahila, naari | stree, naari | mahila | mohila, naari | aurat, zanaani, teeveen, istari | Kanthawa, gahaniya | mahilaa, naari, stri | nari, vanita, stri, mahila, lalana | mahile, naari, stri, vanita | mahila | juvli | aurat, treimat, zaal, zanaani | ||
година | varash | varsh | saal, varsh | barsa | bosor | bochhor, barxa | saal, varah | Varshaya | barsha | varsh, shaarad | varsha | bersh | saal | |||
да / не | ha/na | hoy, ha/ nahi, na | haan/naa, nahin | han | hoi/nohoi | haen, naa | haan, aaho/naheen, naa | Ow/naha | ho/hoina, la/nai | Hyah, kam/ na, ma | howdu/illa | va/na | ha/na | |||
вчера | gai kale | kaal | kal | goto kali | juwa kaali | gawto kaal | kal | eeyeh | hijo | hyah, gatdinam, gatkale | nenne | ij | kal | |||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.