Bahasa Parsi Kuno
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Bahasa Parsi Kuno merupakan salah satu daripada dua bahasa-bahasa Iran Kuno yang terbukti kewujudannya (selain bahasa Avesta) dan merupakan nenek moyang kepada Bahasa Parsi Pertengahan (bahasa Empayar Sasan). Seperti bahasa-bahasa Iran Kuno lain, ia dikenali oleh penutur aslinya dengan kata adjektif ariya (Iran).[1][2] Bahasa Parsi Kuno mempunyai persamaan dengan bahasa Avesta dan bahasa Rig Veda, bentuk paling tua bahasa Sanskrit. Ketiga-tiga bahasa ini mempunyai ciri pengimbuhan yang kompleks.
| Sejarah bahasa Parsi |
| Proto-Iran (ca. 1500 BCE)
Bahasa-bahasa Iran Tenggara |
| Parsi Kuno (c. 525 BCE - 300 BCE)
Tulisan pepaku Parsi Kuno |
| Parsi Tengah (sekitar 300 BCE-800 CE)
Tulisan Pahlavi • Tulisan Manichaean • Tulisan Avestan |
| Parsi moden (bermula 800)
Tulisan Perso-Arab |
Bahasa Parsi Kuno terutamanya ditemui dalam inskripsi, inskripsi, loh tanah liat dan cap meterai dari zaman Hakhamaniyah (sekitar s. 600 SM hingga 300 SM). Contoh-contoh bahasa Parsi Kuno telah ditemui di kawasan yang kini merupakan Iran, Romania (Gherla),[3][4][5] Armenia, Bahrain, Iraq, Turki dan Mesir,[6][7] dengan rakaman terpenting ialah kandungan Inskripsi Behistun (ditarikhkan 522 SM).
Pada 2007, kajian terhadap Arkib Kubu Persepolis di Institut Oriental Universiti Chicago menemui loh-loh Parsi Kuno, yang mencadangkan bahasa Parsi Kuno merupakan bahasa bertulis yang digunakan untuk catatan yang praktikal dan bukan hanya untuk kegunaan diraja.[8]
Remove ads
Asal dan gambaran keseluruhan
Sebagai bahasa bertulis, Bahasa Parsi Kuno dirakam dalam inskripsi diraja Empayar Hakhamaniyah. Ia merupakan bahasa Iran dan dengan itu ahli cabang Indo-Iran rumpun bahasa Indo-Eropah. Teks tertua yang diketahui ditulis dalam Bahasa Parsi Kuno berasal daripada Inskripsi Behistun.[9] Bahasa Parsi Kuno merupakan salah satu bahasa Indo-Eropah tertua yang dirakam dalam teks asli.[10]
Tarikh paling awal penggunaan Bahasa Parsi Kuno sebagai bahasa pertuturan tidak diketahui dengan tepat. Berdasarkan andaian sejarah tertentu tentang asal usul orang Parsi purba di barat daya Iran (tempat asal orang Hakhamaniyah), Bahasa Parsi Kuno pada asalnya dituturkan oleh suku bernama Parsuwash, yang tiba di Dataran Tinggi Iran awal alaf pertama SM dan akhirnya berhijrah ke kawasan yang kini merupakan wilayah Fars. Bahasa mereka, bahasa Parsi Kuno, menjadi bahasa rasmi raja-raja Hakhamaniyah.[10] Catatan Assyria, yang menyediakan bukti terawal tentang kehadiran Iran purba (Parsi dan Media) di Dataran Tinggi Iran, memberikan kronologi yang baik tetapi hanya lokasi samar-samar tentang apa yang dipercayai ialah orang Parsi purba. Dalam rekod abad ke-9 SM, Parsuwash (bersama kaum Matai, mungkin kaum Media) pertama kali disebut di kawasan Tasik Urmia dalam rekod Shalmaneser III.[11] Identiti sebenar Parsuwash tidak diketahui dengan pasti, tetapi dari sudut linguistik, perkataan itu sepadan dengan Bahasa Parsi Kuno pārsa yang berasal langsung daripada perkataan lebih tua *pārćwa.[11] Juga, kerana Bahasa Parsi Kuno mengandungi banyak perkataan daripada bahasa Iran lain yang telah pupus, Bahasa Media, menurut P. O. Skjærvø, kemungkinan Bahasa Parsi Kuno telah dituturkan sebelum pembentukan Empayar Hakhamaniyah dan dituturkan selama sebahagian besar separuh pertama alaf pertama SM.[10]
Remove ads
Klasifikasi
Bahasa Parsi Kuno tergolong dalam keluarga bahasa Iran, cabang keluarga bahasa Indo-Iran, yang sendiri berada dalam rumpun besar bahasa-bahasa Indo-Eropah. Nenek moyang orang Indo-Iran berasal dari Asia Tengah sekitar separuh pertama alaf ke-2 SM. Bahasa Media yang telah pupus dan tidak dirakam merupakan bahasa Iran Kuno lain yang berkaitan dengan Bahasa Parsi Kuno; kedua-duanya dikelaskan sebagai bahasa Iran Barat, dan banyak nama orang kaum Media muncul dalam teks-teks Parsi Kuno.[12] Kumpulan bahasa Iran Kuno diandaikan adalah besar; namun, pengetahuan mengenainya terhad kepada bahasa Parsi Kuno, bahasa Avesta, dan Media. Dua yang pertama ini merupakan satu-satunya bahasa dalam kumpulan itu yang meninggalkan teks asli bertulis, manakala Media kebanyakannya diketahui melalui kata-kata pinjaman dalam Bahasa Parsi Kuno.[13]
Remove ads
Evolusi bahasa
Menjelang abad ke-4 SM, zaman akhir Zaman Hakhamaniyah, inskripsi Artaxerxes II dan Artaxerxes III cukup berbeza daripada bahasa dalam inskripsi Darius untuk dipanggil "pra-Parsi Pertengahan," atau "pasca-Parsi Kuno".[14] Bahasa Parsi Kuno kemudian berevolusi menjadi Bahasa Parsi Pertengahan, yang seterusnya menjadi nenek moyang Bahasa Parsi Baru.
Profesor Gilbert Lazard, seorang ahli Iranologi terkenal dan pengarang buku Persian Grammar (Tatabahasa Parsi), menyatakan:[15]
Bahasa yang dikenali sebagai Parsi Baru, yang biasanya dipanggil pada zaman ini (awal zaman Islam) dengan nama Parsi-Dari, boleh diklasifikasikan dari sudut linguistik sebagai kesinambungan Bahasa Parsi Pertengahan, bahasa rasmi agama dan sastera Iran Sassanid, yang sendiri merupakan kesinambungan Bahasa Parsi Kuno, bahasa Hakhamaniyah. Tidak seperti bahasa dan dialek lain, purba dan moden, dalam kumpulan Iran seperti bahasa Avesta, Parthia, Sogdia, Kurdi, Pashto, dsb., bahasa Parsi Kuno, Pertengahan dan Baru mewakili satu bahasa yang sama dalam tiga peringkat sejarahnya. Ia berasal dari Fars dan dibezakan oleh ciri dialek, masih mudah dikenali daripada dialek yang lazim di barat laut dan timur Iran.
Bahasa Parsi Pertengahan, kadangkala dipanggil Pahlavi, merupakan kesinambungan langsung Bahasa Parsi Kuno dan digunakan sebagai bahasa rasmi bertulis negara.[16][17] Perbandingan evolusi pada setiap peringkat bahasa menunjukkan penyederhanaan besar dalam tatabahasa dan sintaksis. Walau bagaimanapun, Parsi Baru merupakan keturunan langsung Bahasa Parsi Pertengahan dan Kuno.[13]
Substrat
Bahasa Parsi Kuno "agaknya"[14] mempunyai substrat bahasa Media. Unsur Media mudah dikenali kerana ia tidak mempunyai perkembangan yang khusus kepada Bahasa Parsi Kuno. Bentuk Media "hanya ditemui dalam nama-nama peribadi atau geografis [...] dan sesetengah biasanya adalah daripada kosa kata agama dan oleh itu boleh juga dipengaruhi oleh bahasa Avesta." "Kadangkala, kedua-dua bentuk Media dan Parsi Kuno ditemui, yang memberikan Bahasa Parsi Kuno penampilan agak mengelirukan dan tidak konsisten: 'kuda,' sebagai contoh, [dibuktikan wujud dalam bahasa Parsi Kuno sebagai] kedua-dua asa (OPers.) dan aspa (Med.)."[14]
Remove ads
Tulisan
Teks-teks Parsi Kuno ditulis dari kiri ke kanan dalam tulisan pepaku suku-kataan Parsi Kuno dan mempunyai 36 aksara fonetik dan 8 logogram. Penggunaan logogram tidak wajib.[18] Tulisan ini mengejutkannya[19] bukan hasil evolusi tulisan yang digunakan dalam tamadun berdekatan Mesopotamia.[20] Walaupun Bahasa Parsi Kuno ditulis dalam tulisan pepaku, tulisan ini bukan kesinambungan langsung tradisi Mesopotamia dan sebenarnya, menurut Schmitt, merupakan "penciptaan sengaja abad ke-6 SM".[20]
Asal usul tulisan pepaku Parsi Kuno dan pengenalpastian tarikh serta proses pengenalannya merupakan bahan perdebatan dalam kalangan sarjana Iran tanpa sebarang persetujuan umum. Faktor yang menyukarkan konsensus termasuk, antara lain, petikan sukar DB (IV baris 88–92) daripada Darius Agung yang bercakap tentang "bentuk tulisan" baru yang dibuat olehnya sendiri yang dikatakan "dalam bahasa Arya":
Raja Darius bertitah: Dengan rahmat Ahuramazda inilah prasasti yang telah aku buat. Selain itu, ia dalam tulisan Arya ("ariyâ"), dan ia disusun pada loh tanah liat dan kertas kulit. Selain itu, patung ukiran diriku yang aku sendiri buat.
Juga, analisis inskripsi-inskripsi Parsi Kuno tertentu "kononnya atau didakwa" adalah lebih awal Darius Agung. Walaupun benar bahawa inskripsi Parsi Kuno tertua ditemui pada monumen Behistun itu daripada Darius, penciptaan "jenis tulisan baru" ini, menurut Schmitt, "telah bermula di bawah Cyrus Agung".[9]
Tulisan ini menunjukkan beberapa perubahan dalam bentuk aksara sepanjang tempoh penggunaannya. Ini boleh dilihat sebagai pemiawaian ketinggian baji, yang pada awalnya (iaitu dalam DB) hanya mengambil separuh ketinggian baris.[22]
Remove ads
Fonologi
Fonem-fonem berikut ditulis dalam tulisan Parsi Kuno:
Kebanyakan fonem ditranskripsi secara konvensional dengan simbol AFA yang sepadan seperti dalam jaDuaan ini, termasuk θ, x untuk /θ, x/. Pengecualian ialah c, j, y, ç, kerana tiga huruf pertama digunakan untuk /t͡ʃ d͡ʒ j/, dan ç digunakan untuk fonem selebihnya (𐏂 dalam tulisan asli, sebutannya tidak pasti tetapi mungkin sejenis afrikat atau sibilan).
Perakataan bahasa Lycia 𐊋𐊆𐊈𐊈𐊀𐊓𐊕𐊑𐊏𐊀 Kizzaprñna ~ 𐊈𐊆𐊖𐊀𐊓𐊕𐊑𐊏𐊀 Zisaprñna untuk Bahasa Parsi Kuno (tulen) (selain bentuk Media *Ciθrafarnah) = Tissaphernes mencadangkan /t͡s/ sebagai sebutan ç (bandingkan dan Kloekhorst 2008, hlm. 125 dalam untuk contoh ini, yang bagaimanapun, tersilap menulis Çiçafarnā, yang bercanggah dengan etimologi [PIIr. *Čitra-swarnas-] dan bentuk Bahasa Parsi Pertengahan Čehrfar [ç memberikan Bahasa Parsi Pertengahan s]).[penyelidikan asli?]
Fonem /l/ tidak wujud dalam kosa kata asli Iran, hanya dalam pinjaman daripada Akkadia (/l/ baru berkembang dalam Bahasa Parsi Pertengahan daripada Bahasa Parsi Kuno /rd/ dan perubahan /rθ/ kepada /hl/). Fonem /r/ juga boleh membentuk puncak suku kata; kedua-dua cara nama Parsi dengan suku kata /r/ (seperti Brdiya) diwakili dalam Elam dan perkembangannya dalam Bahasa Parsi Pertengahan mencadangkan bahawa sebelum suku kata /r/, vokal epentetik [i] telah berkembang dalam zaman Bahasa Parsi Kuno, yang kemudian menjadi [u] selepas labial. Sebagai contoh, Bahasa Parsi Kuno Vᵃ-rᵃ-kᵃ-a-nᵃ /wr̩kaːna/ diwakili dalam Elam sebagai Mirkānu-,[23] menjadikan transkripsi seperti V(a)rakāna, Varkāna atau Vurkāna diragui dan menjadikan Vrkāna atau Virkāna lebih realistik (dan sama untuk vrka- "serigala", Brdiya dan perkataan serta nama Parsi Kuno lain dengan suku kata /r/).
Walaupun v biasanya menjadi /v/ dalam Bahasa Parsi Pertengahan, ia menjadi /b/ pada awal perkataan dalam Bahasa Parsi Baru, kecuali sebelum [u] (termasuk vokal epentetik yang disebut di atas), yang mana ia menjadi /ɡ/. Ini mencadangkan bahawa ia sebenarnya disebut sebagai [w].
Remove ads
Tatabahasa
Bilangan nahuan
Bahasa Parsi Kuno mempunyai 3 jenis bilangan tatabahasa: mufrad, duaan dan jamak.
Gender tatabahasa
Bahasa Parsi Kuno mempunyai tiga gender tatabahasa: maskulin, feminin dan neuter. Sebaliknya, Bahasa Parsi Moden (serta Bahasa Parsi Pertengahan) merupakan bahasa tanpa gender.
Kata nama
Dasar Bahasa Parsi Kuno:
- dasar-a (-a, -am, -ā)
- dasar-i (-iš, iy)
- dasar-u (dan au-) (-uš, -uv)
- dasar konsonan (n, r, h)
Kata sifat diimbuhkan dengan cara yang serupa.
Kata kerja
Ragam
Aktif, Tengah (tema kini -aiy-, -ataiy-), Pasif (-ya-).
Kebanyakannya bentuk orang pertama dan ketiga dibuktikan wujud. Satu-satunya bentuk Duaan yang terpelihara ialah ajīvatam 'kedua-duanya hidup'.
| -ta- |
| -tanaiy |
Remove ads
Leksikon
Remove ads
Lihat juga
.svg){kind=small}
- Kategori:Bahasa Parsi Kuno
- Bahasa Parsi Pertengahan
- Bahasa Parsi Baru
Nota
Bibliografi
Bacaan lanjut
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads