Abjad Fonetik Antarabangsa

Jangan dikelirukan dengan abjad fonetik NATO, yang secara tidak rasminya dipanggil “International Phonetic Alphabet”.

Abjad Fonetik Antarabangsa (bahasa Inggeris: International Phonetic Alphabet; singkatan: IPA)^[1] atau singkatannya AFA^[2] merupakan satu sistem tatatanda fonetik yang berasaskan tulisan Rumi. Ia telah direka oleh Persatuan Fonetik Antarabangsa pada akhir abad ke-19 sebagai perwakilan bertulis yang piawai untuk bunyi-bunyi pertuturan.^[3] Sistem tatatanda ini digunakan oleh ahli leksikografi, pelajar dan guru bahasa asing, ahli linguistik, ahli patologi pertuturan bahasa, penyanyi, pelakon, pencipta bahasa buatan, dan penterjemah.^[4][5]

Abjad Fonetik Antarabangsa
"IPA", transkripsi sempit [aɪ̯ pʰiː eɪ̯]
Jenis tulisan	Alfabet – cirian separa
Tempoh masa	1888 sehingga kini
Bahasa-bahasa	Digunakan untuk tujuan transkripsi fonetik dan fonemik untuk sebarang bahasa pertuturan
Tulisan berkaitan
Sistem tulisan induk	Hieroglif Mesir Tulisan Sinai Purba Abjad Phoenicia Abjad Yunani Tulisan Rumi Abjad Piawai Lepsius Abjad paleotaip, Abjad Fonotaip Inggeris Abjad Romik Abjad Fonetik Antarabangsa
Unikod
Julat Unikod	Lihat Abjad Fonetik Antarabangsa § Notes
Laman ini mengandungi transkripsi fonetik daripada Abjad Fonetik Antarabangsa (AFA). Untuk panduan pengenalan simbol-simbol AFA, sila lihat Bantuan:AFA. Untuk membezakan simbol [ ], / / dan ⟨ ⟩, sila lihat IPA § Tanda-tanda kurung dan pembatas-pembatas transkripsi.

Carta rasmi AFA semakan tahun 2020

AFA direka untuk mewakili unsur-unsur pertuturan yang merupakan sebahagian daripada bunyi-bunyi leksikal (serta prosodi) dalam bahasa pertuturan, yang terdiri daripada: fon, intonasi, dan pemisahan suku kata.^[3] Untuk mewakili unsur-unsur pertuturan tambahan seperti bunyi kertak gigi, bunyi lispa, serta bunyi-bunyi yang dibuat menggunakan sumbing lelangit, sebuah set simbol lanjutan juga digunakan.^[4]

Sesuatu segmen ditranskripsi menggunakan satu atau lebih simbol AFA yang terdiri daripada dua unsur asas iaitu huruf dan diakritik. Contohnya dalam bahasa Inggeris, bunyi digraf ⟨ch⟩ mungkin ditranskripsi dalam AFA menggunakan satu huruf iaitu [c] atau dengan berbilang huruf dengan tambahan diakritik iaitu [t̠̺͡ʃʰ], bergantung pada setepat mana transkripsi ini diingini oleh seseorang itu. Tanda garis miring digunakan untuk menanda transkripsi fonemik; makanya /tʃ/ adalah lebih bersifat samar berbanding sama ada [t̠̺͡ʃʰ] atau [c] dan boleh merujuk pada salah satu transkripsi fonetik itu, bergantung pada konteks dan bahasa.^{[nota 1]}

Seiring dengan perkembangan bidang fonetik, huruf atau diakritik pada carta rasmi AFA akan ditambah, dialih keluar atau diubah suai oleh Persatuan Fonetik Antarabangsa. Setakat perubahan terbaharu pada tahun 2005,^[6] terdapat 107 huruf bersegmen, sebilangan besar huruf suprasegmen yang tidak terhad, 44 diakritik (tanpa mengira komposit), dan empat tanda prosodi tambahan ekstraleksikal dalam AFA. Semua ini telah ditunjukkan pada carta AFA semasa, disiarkan pada rencana ini serta di laman sesawang rasmi Persatuan Fonetik Antarabangsa.^[7]

Sejarah

Perkembangan AFA bermula pada tahun 1886, apabila sekumpulan guru bahasa dari Perancis dan United Kingdom yang diketuai pakar bahasa dari Perancis bernama Paul Passy, memebentuk satu pertubuhan yang bakal digelar Persatuan Fonetik Antarabangsa. Tujuan asal pertubuhan ini adalah untuk mereka satu set aksara fonetik berbeza bagi setiap bahasa, yang mana sesuatu aksara itu melambangkan bunyi yang berlainan antara satu bahasa dengan satu bahasa lain.^[8] Contohnya, bunyi /ʃ/ (sy dalam syarat; sh dalam shoe) asalnya diwakili huruf <c> dalam bahasa Inggeris manakala bunyi sama diwakili huruf <x> dalam bahasa Perancis.^[9] Meskipun begitu, atas sebab tertentu persatuan ini kemudian memutus untuk memastikan setiap satu daripada huruf-huruf ini sama bagi setiap bunyi dalam semua bahasa, iaitu jika sesuatu bunyi itu terdapat dalam beberapa bahasa tertentu, maka lambang yang sama patut dipakai untuk bunyi tersebut dalam semua bahasa. Lambang ini juga boleh diaplikasi pada bunyi-bunyi yang amat serupa.^[10] Versi rasmi pertama AFA dikeluarkan pada tahun 1888, dua tahun setelah pembentukan Persatuan Fonetik Antarabangsa,^[11] berdasarkan huruf Romik ciptaan Henry Sweet,^[12][13] yang turut dibentuk daripada Phonotypic Alphabet ciptaan bersama Isaac Pitman dan Alexander John Ellis.^[14]

Sejak penciptannya, penyusunan huruf vokal dan konsonan kebanyakannya dikekalkan bentuknya. Namun, huruf-huruf ini sendiri telah mengalami sediki pengubahsuaian. Konvensyen Kiel IPA yang dilangsungkan pada tahun 1989 banyak membawa perubahan pada versi 1932. Satu pengubahsuaian kecil dilakukan pada tahun 1993, melibatkan penambahan vokal tengah-tengah^[15] serta penanggalan simbol bagi bunyi implosif tanpa suara.^[16] Kali terakhir IPA diubah suai adalah pada bulan Mei 2005, yang mana aksara bagi kibasan bibir-gigi ditambah.^[17]

Penerangan

Prinsip umum IPA adalah untuk menyediakan satu huruf untuk setiap bunyi yang tersendiri (segmen ucapan).^[18] Ini bermakna bahawa:

• Ia biasanya tidak menggunakan gabungan huruf untuk mewakili bunyi tunggal, seperti cara bahasa Inggeris menggunakan ⟨sh⟩, ⟨th⟩ and ⟨ng⟩, atau huruf tunggal untuk mewakili berbilang bunyi, cara ⟨x⟩ mewakili /ks/ atau /ɡz/ dalam Bahasa Inggeris.
• Tiada huruf yang mempunyai nilai bunyi bergantung konteks, cara ⟨c⟩ dan ⟨g⟩ dalam beberapa bahasa Eropah mempunyai sebutan "keras" atau "lembut".
• IPA biasanya tidak mempunyai huruf berasingan untuk dua bunyi jika tiada bahasa yang diketahui membezakannya, sifat yang dikenali sebagai "selektif". Walau bagaimanapun, jika sejumlah besar huruf yang berbeza secara fonemik boleh diterbitkan dengan diakritik, itu boleh digunakan sebaliknya.^[15]

Abjad AFA

Konsonan

Konsonan pulmonik

Yes
Daerah → Bibir Koronal Dorsal Laringal Cara ↓ Dwi­bibir Bibir ­gigi Lidah ­bibir Gigi Gusi Belaka­ng gusi Gelung­an Lelangit ­keras Lelangit ­lembut Anak tekak Farinks­Epiglotis Glotis Sengauan m̥ m ɱ n̼ n̥ n ɳ̊ ɳ ɲ̊ ɲ ŋ̊ ŋ ɴ Hentian/letupan p b p̪ b̪ t̼ d̼ t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ Letusan desis ts dz t̠ʃ d̠ʒ ʈʂ ɖʐ tɕ dʑ Letusan tak desis pɸ bβ p̪f b̪v t̪θ d̪ð tɹ̝̊ dɹ̝ t̠ɹ̠̊˔ d̠ɹ̠˔ cç ɟʝ kx ɡɣ qχ ɢʁ ʡʢ ʔh Geseran desis s z ʃ ʒ ʂ ʐ ɕ ʑ Geseran tak desis ɸ β f v θ̼ ð̼ θ ð θ̠ ð̠ ɹ̠̊˔ ɹ̠˔ ɻ˔ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ h ɦ Malaran tak bergeser ʋ ɹ ɻ j ɰ ʔ̞ Tamparan ⱱ̟ ⱱ ɾ̼ ɾ̥ ɾ ɽ̊ ɽ ɢ̆ ʡ̆ Getaran ʙ̥ ʙ r̥ r ɽ̊r̥ ɽr ʀ̥ ʀ ʜ ʢ Letusan sisi tɬ dɮ ʈɭ̊˔ ɖɭ˔ cʎ̝̊ ɟʎ̝ kʟ̝̊ ɡʟ̝ Geseran sisi ɬ ɮ ɭ̊˔ ɭ˔ ʎ̝̊ ʎ̝ ʟ̝̊ ʟ̝ Malaran sisi l ɭ ʎ ʟ ʟ̠ Tamparan sisi ɺ̥ ɺ ɭ̥̆ ɭ̆ ʎ̆ ʟ̆
bantuan IPA carta templat

Konsonan bukan pulmonik

DB LD Gi Gu BG Ge L V U EG Ejektif Hentian pʼ tʼ ʈʼ cʼ kʼ qʼ ʡʼ Letusan t̪θʼ tsʼ t̠ʃʼ ʈʂʼ kxʼ qχʼ Geseran ɸʼ fʼ θʼ sʼ ʃʼ ʂʼ ɕʼ xʼ χʼ Sisian letus tɬʼ cʎ̝̊ʼ kʟ̝̊ʼ Sisian geser ɬʼ Klik (paling atas: velar; paling bawah: uvular) Halus kʘ qʘ kǀ qǀ kǃ qǃ k‼ q‼ kǂ qǂ Bersuara ɡʘ ɢʘ ɡǀ ɢǀ ɡǃ ɢǃ ɡ‼ ɢ‼ ɡǂ ɢǂ Sengauan ŋʘ ɴʘ ŋǀ ɴǀ ŋǃ ɴǃ ŋ‼ ɴ‼ ŋǂ ɴǂ ʞ   Sisian halus kǁ qǁ Sisian bersuara ɡǁ ɢǁ Sisian bersengau ŋǁ ɴǁ Implosif Bersuara ɓ ɗ ᶑ ʄ ɠ ʛ Tidak bersuara ɓ̥ ɗ̥ ᶑ̊ ʄ̊ ɠ̊ ʛ̥

bantuan IPA carta templat

Konsonan artikulasi serentak

Sengau n͡m Bibir-gusi ŋ͡m Bibir-velar Letupan t͡p d͡b Bibir-gusi k͡p ɡ͡b Bibir-velar q͡ʡ Uvular-epiglotis Malaran ɥ̊ ɥ Bibir-lelangit ʍ w Velar dilabialkan ɧ Bunyi sj Sisian bermalar ɫ Gusi divelarkan

bantuan IPA carta templat

Vokal

Depan Pusat Belakang Sempit i y ɨ ʉ ɯ u Hampir sempit ɪ ʏ ʊ Separuh sempit e ø ɘ ɵ ɤ o Tengah e̞ ø̞ ə ɤ̞ o̞ Separuh luas ɛ œ ɜ ɞ ʌ ɔ Hampir luas æ ɐ Luas a ɶ ä ɑ ɒ

bantuan IPA carta templat

Tanda-tanda kurung dan pembatas-pembatas transkripsi

Terdapat dua jenis tanda kurung utama yang digunakan untuk membatas transkripsi AFA:

Simbol	Kegunaan
[ ... ]	Tanda kurung siku digunakan untuk tatatanda fonetik dan menunjukkan sebutan tepat dan sebenar.[19] Perincian sebutan mungkin dimasukkan walaupun ia tidak diperlukan untuk membezakan perkataan daripada perkataan lain. Tatatanda fonetik begini ialah tujuan utama AFA.
/ ... /	Garis miring digunakan untuk tatatanda fonemik abstrak,[19] menunjukkan hanya bunyi-bunyi penting sahaja dalam sesuatu bahasa tanpa memberikan maklumat sebutan yang sangat terperinci. Contohnya, walaupun sebutan sebenar untuk kedua-dua huruf "i" pada perkataan "itik" itu berbeza (dan perbezaan ini mungkin bermakna pada sesetengah bahasa lain), perbezaan tersebut tidak bermakna dalam bahasa Melayu. Maka dari segi fonemik, kedua-dua huruf "i" itu biasanya ditranskripsikan sama sahaja iaitu /i/, dan perkataan "itik" ditranskripsikan sebagai /i.tiʔ/. Untuk menangkap perbezaan antara dua huruf yang sama itu (iaitu kelainan bebas untuk /i/), mereka boleh ditranskripsikan secara fonetik sebagai [i] ("i" pertama) dan [ɪ] ("i" kedua), hasilnya transkripsi fonetik untuk "itik" akan menjadi [i.tɪʔ]. Tatatanda fonemik biasanya menggunakan simbol-simbol AFA yang agak dekat dengan sebutan lalai sesuatu fonem, tetapi untuk tujuan pembacaan jelas selalunya akan menggunakan huruf yang ringkas dan kerap digunakan berbanding tatatanda tepat, contohnya /c, ɟ/ untuk bunyi [tʃ, dʒ] dalam bahasa Melayu.

Tanda kurung berikut mempunyai penggunaan yang kurang biasa:

Simbol	Penggunaan
{ ... }	Tanda kurung dakap digunakan untuk tatatanda prosodi.[20]
( ... )	Tanda kurung biasa digunakan untuk kata-kata yang sukar untuk dibezakan[19] atau sukar untuk dikenal pasti. Tanda ini juga digunakan untuk artikulasi senyap (pergerakan mulut tanpa suara),[21] yang melibatkan transkripsi fonetik diterbit melalui pembacaan gerakan bibir, dan tiga tanda noktah digunakan untuk menunjukkan jeda senyap, contohnya (…) atau (2 saat). Penggunaan yang terkemudian telah pun rasmi pada extIPA, dengan segmen tidak dapat dikenal pasti akan dibulatkan.[22]
⸨ ... ⸩	Tanda kurung biasa berganda digunakan sama ada untuk transkripsi sebutan yang samar-samar atau penerangan terhadap bunyi yang samar-samar. AFA menetapkan bahawa tanda ini digunakan untuk menandakan suara samar,[20] contoh seperti ⸨2σ⸩ yang menandakan dua suku kata yang boleh didengari dikaburkan oleh suara lain. Huraian extIPA terkini menetapkan tanda kurung biasa berganda untuk bunyi hingar tambahan, seperti ⸨batuk⸩ atau ⸨ketuk⸩ untuk ketukan pintu, namun buku panduan AFA menyetarakan penggunaan pada AFA dan extIPA.[23] Penerbitan extIPA awal menjelaskan bahasa tanda kurung biasa berganda merupakan penanda untuk "ketidakpastian yang berpunca daripada hingaran yang mengganggu bunyi rakaman", dan di dalam bunyi rakaman tersebut "boleh menunjukkan seberapa banyak butiran yang dapat dikesan oleh ahli transkripsi rakaman itu".[24]

Nota kaki

1. Tanda sempang bawah ⟨t̠̺͡ʃʰ⟩ menspesifikkan bunyi itu sebagai belakang gusi (yang disebut sedikit ke belakang daripada batas gusi), tanda siku melintang terbalik menspesifikkan bunyi itu sebagai bunyi hujung lidah, dan tanda superskrip h menunjukkan yang ia dihembuskan. Kedua-dua unsur tersebut menyebabkan /tʃ/ dalam bahasa Inggeris kedengaran berbeza dengan /tʃ/ dalam bahasa Itali dan bahasa Sepanyol, yang merupakan laminal (disebut dengan menggunakan daun lidah) dan tidak dihembuskan [t̠̻͡ʃ]. Maka, [t̠̺͡ʃʰ] dan [t̠̻͡ʃ] merupakan dua bunyi berbeza tetapi seakan.