Aglabidi

L-Aglabidi (bl-Għarbi: الأغالبة) kienu nisel mid-dinastija Għarbija tat-tribù ta' Banu Tamim, li ħakmet l-Ifriqiya u partijiet tan-Nofsinhar tal-Italja, Sqallija, u possibbilment Sardenja, nominalment f'isem il-Kaliff Abbasid,^[1] għal madwar seklu, sakemm ġew megħluba mill-Fatimidi.

Mappa tat-territorji tad-dinastija tal-Aglabidi bejn it-800 u d-909 W.K.

Storja

Indipendenza u konsolidazzjoni

Fit-800, il-Kaliff Abbasid Harun al-Rashid ħatar lil Ibrahim I ibn al-Aglab, iben kmandant Għarbi Khurasanjan mit-tribù Banu Tamim,^[2][3] bħala l-emir ereditarju ta' Ifriqiya, bi tweġiba għall-anarkija li kienet qed taħkem f'dik il-provinċja wara l-waqgħa tal-Muħallabidi. Dak iż-żmien forsi kien hemm 100,000 Għarbi jgħixu fl-Ifriqiya, għalkemm il-Berberi (Imażigħeni) kienu għadhom bil-bosta fil-maġġoranza.^[4]

Ibrahim kellu jikkontrolla żona li kienet tinkludi dik li llum huwa l-Lvant tal-Alġerija, it-Tuneżija u t-Tripolitanja. ^[5] Għalkemm indipendenti f'kollox ħlief fl-isem, id-dinastija tiegħu qatt ma waqfet tirrikonoxxi s-setgħa Abbasida. L-Aglabidi ħallsu tariffa annwali lill-Kaliff Abbasid u s-suzeranità tagħhom kienet referenzjata fil-khutba fit-talb tal-Ġimgħa.^[6]

Wara li ġiet restawrata l-paċi fil-pajjiż, Ibrahim ibn al-Aglab stabbilixxa residenza f'kapitali ġdida, al-Abbasiyya, stabbilita barra Kairouan fit-800^[7] li kienet inbniet bejn it-801 u t-810.^[8] Dan sar parzjalment biex jitbiegħed mill-oppożizzjoni tal-ġuristi u t-teologi Malikite, li kkundannaw il-ħajja lussuża tal-Aglabidi. Għandu jingħad li l-Aglabidi kienu mu'tażiliti fit-teoloġija, u Hanafi fil-fiqh-ġurisprudenza, u l-istess ġuristi u t-teologi jsemmu t-trattament mhux ugwali tal-Berberi Musulmani. Barra minn hekk, ġew stabbiliti difiżi tal-fruntieri fil-forma ta' ribati, inkluż fi bliet kostali bħal Sousse (Susa) u Monastir. L-Aglabidi bnew ukoll is-sitema ta' irrigazzjoni taż-żona u tejbu l-bini pubbliku u l-moskej ta' Ifriqija.^[5] L-iskjavi nkisbu permezz tal-kummerċ trans-Saħarjan, permezz tal-kummerċ fil-Mediterran, u minn razez fuq artijiet oħra bħal Sqallija u l-Italja.^[8]

L-armata Aglabida kienet komposta minn żewġ elementi ewlenin. L-ewwel kien il-jund, jew truppi Għarab imnisslin mit-tribujiet Għarab li kienu pparteċipaw fil-konkwisti bikrija tal-Musulmani tat-Tramuntana tal-Afrika.^[8] Il-komponent l-ieħor tal-armata ġie reklutat mill-iskjavi, maħluq parzjalment biex jikkontrobilanċja l-qawwa tal-jund. Ġie dokumentat li 5,000 skjav iswed Zanj kienu stazzjonati f'Abbasiya bħala parti mill-gwarniġjon tal-post.^[8] Taħt Ziyadat Allah I (li rrenja mit-817 sat-838) seħħet rewwixta tat-truppi Għarab (il-jund) fit-824, l-aħħar iżda l-aktar episodju serju ta' konfrontazzjoni bejniethom u l-emiri Aglabidi.^[9][10] Ir-ribelljoni kienet immexxija minn kmandant jismu Mansur ibn Nasr al-Tunbudhi, li kellu fortizza qrib Tuneż. Sa Settembru 824 ir-ribelli kienu okkupaw Tuneż u Kairouan, iżda l-Aglabidi rnexxielhom iwarrbuhom minn Kairouan xahar wara u qatlu lil Mansur. Kap ieħor, Amir ibn Nafi', ħa f'idejh it-tmexxija tar-ribelli u kkaġuna telfa severa lill-forzi ta' Ziyadat Allah. Eventwalment, l-emir seta' jikseb il-vantaġġ bl-għajnuna tal-Berberi Ibaditi tar-reġjun ta' Nafwaza u fl-aħħar għeleb ir-ribelljoni fit-827.^[9][10] 

Fit-838/839 (224 AH) il-provinċja fil-Lbiċ ta' Qastiliya (ir-reġjun ta' Djerid ), fil-biċċa l-kbira abitata minn Musulmani Ibadi, irribellaw. Dan wassal biex l-Aglabidi jerġgħu jaqbdu lil Tozeur, il-belt ewlenija tagħha, f'dik l-istess sena.^[11]

Konkwista ta' Sqallija

Fit-827, ftit wara li Ziyadat Allah għeleb ir-ribelljoni, bdiet il-konkwista Aglabida ta' Sqallija. Asad ibn al-Furat, qadi minn Kairouan, inħatar kmandant tal-forzi Aglabidi.^[12][13] Il-pretensjoni għal din l-invażjoni kienet rewwixta interna fi Sqallija Biżantina mmexxija minn kmandant militari jismu Euphemios li talab appoġġ mill-Aglabidi.^[14]

Minkejja d-differenzi politiċi u r-rivalità bejn l-Aglabidi li servew taħt il-Kaliffat Abbasid u l-Emirat Umajjad ta' Cordoba, il-Musulmani ta' Andalus (fil-Peniżola Iberika) bagħtu wkoll flotta taħt Asba' ibn Wakil biex jgħinu fil-konkwista Aglabida ta' Sqallija. Ibn Kathir jikteb li forza konġunta ta' 300 vapur Umajjad u Aglabid kienu preżenti.^[15] Il-gwarniġjon Aglabid f'Mineo rnexxielu jidħol f'kuntatt mal-Umajjad minn Andalus, li immedjatament qablu mal-alleanza, bil-kundizzjoni li Asba' jiġi rikonoxxut bħala l-kmandant ġenerali, u flimkien ma' truppi ġodda minn Ifriqiya, mexew fuq Mineo. Teodotus irtira lejn Enna u l-assedju ta' Mineo spiċċa f'Lulju jew f'Awwissu 830. ^[16][17][18] L-armata mill-Ifriqiya u Andalusjana magħquda mbagħad ħarqet lil Mineo u assedjaw belt oħra, possibbilment Calloniana (illum Barrafranca). Iżda, ġara li faqqgħet pesta fil-kamp tagħhom li kkaġunat il-mewt ta' Asba' u ħafna oħrajn. Il-belt waqgħet aktar tard, fil-ħarifa, iżda n-numri tal-Għarab naqsu sal-punt li kienu mġiegħla jabbandunawha u jirtiraw lejn il-Punent. Teodotus ordna insegwiment u nqatlu ħafna mill-ġellieda, u minn hemm 'il quddiem, ħafna mill-Andalusjani telqu mill-gżira. Madankollu, Teodotus inqatel wkoll f'dan iż-żmien, possibbilment f'waħda minn dawn il-ġlidiet.^[19][20] 

Il-konkwista ta' Sqallija kompliet miexja bil-mod u b'pass irregolari, bejn wieħed u ieħor mill-Punent għal-Lvant permezz ta' kampanji multipli tul bosta snin.^[21][22] Palermo kienet maħkuma fit-831 u saret il-kapitali tal-ħakma Musulmana fuq il-gżira u l-bażi għal aktar konkwisti.^[22][23] Messina ġiet assedjata u maqbuda fit-842 jew fit-843, possibbilment bl-appoġġ ta' xi Naplitani, u saret bażi għal kampanji militari ulterjuri fl-artijiet Taljani.^{[24] [25][26]} Siracusa nqabdet fit-878.^[22] Il-konkwista tal-gżira ma tlestietx għalkollox qabel id-902, meta Taormina ġiet maħkuma.^[22][27] Anke wara dan, madankollu, xi rqajja' tar-reżistenza lokali Biżantina/Kristjana komplew sad-967, ħafna wara li d-dinastija Aglabida kienet intemmet.^[21][28]

Peniżola Taljana

Waqt li l-konkwista ta' Sqallija kienet għadha għaddejja, l-Aglabidi bdew jagħmlu attakki fuq il-kontinent Taljan. L-invażjonijiet tagħhom ta' Calabria u Puglia, kif ukoll l-attakki tagħhom fuq gżejjer ċentrali oħra tal-Mediterran, probabbilment saru bħala estensjoni tal-konkwista tagħhom ta' Sqallija, bil-għan li jgħinu lil dawn tal-aħħar billi jattakkaw pożizzjonijiet Biżantini oħra fir-reġjun.^[29][30] L-ewwel spedizzjonijiet kbar lejn il-peniżola saru bejn it-835 u t-843.^[30] Amantea ttieħdet fit-839 jew fit-846 u ġiet okkupata sat-886, meta l-Biżantini reġgħu ħaduha.^[30][31] Taranto ttieħed fit-840 u baqgħet okkupata sat-880.^[30] Bari nqabdet mill-Musulmani fit-840 jew fit-847.^[29] Ruma ġiet attakkata minn forza Musulmana fit-846, għalkemm mhux ċert li l-attakkanti ġew minn territorju Aglabid.^[32] [33] Attakk ieħor fuq Ruma seħħ fit-849, li wassal għal battalja navali kbira qrib Ostia li matulha nqerdet flotta ta' vapuri Musulmani, li mmarkat waqfien tal-avvanz Musulman fil-peniżola.^[24] [26]

Ħafna mill-forzi Musulmani li ħadu parti fl-operazzjonijiet fuq il-peniżola jew okkupaw xi wħud mill-bliet tagħha jidhru li kellhom biss lealtà żgħira għad-dinastija Aglabida.^[32] Xi merċenarji Musulmani saħansitra daħlu fis-servizz ta' Napli jew ħakkiema lokali Lombardi f'diversi okkażjonijiet.^[32] L-ewwel okkupanti Musulmani ta' Bari, pereżempju, jidhru li servew bħala merċenarji ta' Radelchis I ta' Benevento. L-Emirat ta' Bari, li kien jeżisti mit-847 sat-871,^[30] kellu l-ħakkiema tiegħu stess, u r-relazzjonijiet tagħhom mal-Aglabidi mhumiex magħrufa b'mod ċar.^[29]

Malta, Sardenja u Korsika

F'inħawi oħra fiċ-ċentru tal-Mediterran, l-Aglabidi rebħu l-gżira ta' Malta fit-870.^[34] Huma attakkaw ukoll lil Sardenja u lil Korsika.^[2][35] Xi referenzi moderni jgħidu li Sardenja ġiet taħt il-kontroll Aglabid madwar it-810 jew wara l-bidu tal-konkwista ta' Sqallija fit-827 ^{[36][37][38][39]} L-istoriku Corrado Zedda jargumenta li l-gżira ta' Sardenja ospitat preżenza Musulmana matul il-perjodu Aglabid, possibbilment limitata tul il-kosti li koeżistiet mal-forza tal-gvern Biżantin lokali.^[40] L-istoriku Alex Metcalfe jargumenta li l-evidenza disponibbli għal kwalunkwe okkupazzjoni Musulmana jew kolonizzazzjoni tal-gżira matul dan il-perjodu hija limitata u inkonklużiva, u li l-attakki Musulmani kienu limitati.^[35] Skont Fabio Pinna, il-biċċa l-kbira tal-istoriċi u l-arkeologi ta' Sardenja li qed jistudjaw dan il-perjodu tal-istorja tal-gżira waslu għall-istess konklużjoni, u ċaħdu li seħħet konkwista u okkupazzjoni Musulmana ta' Sardenja, minħabba evidenza insuffiċjenti ta' sostenn mill-arkeoloġija u r-rekords storiċi lokali.^{[41][42][43][44][45][46][47]}

Il- Moskea l-Kbira ta' Kairouan, inbniet mill-ġdid minn Ziyadat Allah I fl-836

Mexxejja Aglabidi

Dinar tad-deheb ta' Ibrahim I ibn al-Aghlab (184–196 AH), anonimu (iżda motto dinastiku 'Għalab' fuq in-naħa ta' wara), l-ebda isem taz-zekka (probabbilment Kairouan, Ifriqiya ). Fondut fil-192 AH (807/808 AD). Ippreservat fil-Musée national d'art islamique de Raqqada.

• Ibrahim I ibn al-Aghlab ibn Salim (800–812)
• Abdallah I ibn Ibrahim (812–817)
• Ziyadat Allah I ibn Ibrahim (817–838)
• al-Aghlab Abu Iqal ibn Ibrahim (838–841)
• Abu 'l-Abbas Muhammad I ibn al-Aghlab Abi Affan (841–856)
• Ahmad ibn Muhammad al-Aghlabi (856–863)
• Ziyadat Allah II ibn Abil-Abbas (863)
• Abu 'l-Gharaniq Muhammad II ibn Ahmad (863–875)
• Abu Ishaq Ibrahim II ibn Ahmad (875–902)
• Abu 'l-Abbas Abdallah II ibn Ibrahim (902–903)
• Abu Mudhar Ziyadat Allah III ibn Abdallah (903–909)