သဗ္ဗညုတဉာဏ်

သဗ္ဗညုတဉာဏ်ဆိုသည်မှာ မြတ်စွာဘုရားရှင်တို့၏ သန္တာန်၌သာ ထူးခြားစွာ ဖြစ်ပေါ်သော၊ အလုံးစုံသော သိဖွယ်တရား (ဉေယျဓံတရား) အားလုံးကို အကြွင်းအကျန်မရှိ၊ အပိတ်အပင်အတားအဆီးမရှိဘဲ ထွင်းဖောက်သိမြင်တော်မူနိုင်သော အဆုံးစွန်ဆုံး အသိဉာဏ်ပညာတော်ကြီးကို ဆိုလိုပါသည်။ ဤဉာဏ်တော်သည် သာဝကတို့နှင့် မဆက်ဆံဘဲ ဘုရားရှင်တို့၏ သီးသန့်ဂုဏ်တော်ဖြစ်သောကြောင့် အသာဓာရဏဉာဏ်ခြောက်ပါးတွင် တစ်ပါးအပါအဝင် ဖြစ်ပါသည်။

အဓိပ္ပါယ်နှင့် ဝေါဟာရရင်းမြစ်

• ပဉ္စ ဉေယျ ပထပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗံ: သိဖွယ်ရာတရား ငါးမျိုး (ပဉ္စ ဉေယျဓမ္မ) တို့၏ အသွယ်သွယ်သော အကြောင်းလမ်းအမျိုးမျိုး (ပထပ္ပဘေဒ) အားလုံး (သဗ္ဗံ) ကို၊
• အညာသိ: သိမြင်တော်မူသောကြောင့်၊
• ဣတိ သဗ္ဗညူ: ထို့ကြောင့် "သဗ္ဗညူ" ဟု ခေါ်ဆိုရခြင်း ဖြစ်ပါသည်။^[၁][၂]

သိဖွယ်ရာတရား ငါးမျိုး (ပဉ္စ ‌ဉေယျဓမ္မ)

အဋ္ဌကထာများက ရှင်းလင်းထားသော ထိုသိဖွယ်ရာတရား ငါးမျိုးမှာ-

1. သင်္ခါရ: အကြောင်းတရားတို့ကြောင့် ပြုပြင်ဖန်တီးထားအပ်သော ရုပ်တရား၊ နာမ်တရားအားလုံး။
2. ဝိကာရ: သင်္ခါရတရားတို့၏ အထူးဖောက်ပြန်သော အခြင်းအရာများ (ဥပမာ- ရုပ်၏ ဇရတာ-အိုခြင်း၊ အနိစ္စတာ-မမြဲခြင်း)။
3. လက္ခဏ: သင်္ခါရတရားတို့၏ သာမညလက္ခဏာဖြစ်သော အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တ။
4. နိဗ္ဗာန်: အကြောင်းတရားတို့ မပြုပြင်အပ်သော အသင်္ခတဓာတ်။
5. ပညတ်: အမည်၊ သဏ္ဌာန်၊ အသုံးအနှုန်း စသည်ဖြင့် ခေါ်ဝေါ်သမုတ်အပ်သော ပညတ်တရားအားလုံး။

သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်၏ အတိုင်းအတာနှင့် သဘောသဘာဝ

ဤဉာဏ်တော်၏ ကျယ်ဝန်းနက်နဲမှုမှာ အတိုင်းအဆမရှိဘဲ သမုဒ္ဒရာနှင့် တူသောကြောင့် ဉာဏသာဂရ (ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာသဖွယ်ဖြစ်သော ဉာဏ်တော်) ဟုပင် တင်စားခေါ်ဝေါ်ကြပါသည်။ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိတော်လာ ဉာဏကထာ၌ ဤဉာဏ်တော်၏ သိမြင်နိုင်စွမ်းကို အကျယ်တဝင့် ဖွင့်ဆိုထားရာ အချုပ်အားဖြင့် အောက်ပါအချက်များ ပါဝင်ပါသည်-

• တရားအားလုံးကို သိခြင်း: သင်္ခတတရား (အကြောင်းတရားတို့ကြောင့် ပြုပြင်ဖန်တီးထားသော ရုပ်နာမ်တရားများ) နှင့် အသင်္ခတတရား (မပြုပြင်အပ်သော အငြိမ်းဓာတ် နိဗ္ဗာန်) အားလုံးကို သိတော်မူသည်။
• ကာလသုံးပါးကို သိခြင်း: အတိတ်၊ အနာဂတ်၊ ပစ္စုပ္ပန် ကာလသုံးပါးလုံး၌ ဖြစ်သမျှသော တရားအားလုံးကို သိတော်မူသည်။
• ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ် အားလုံးကို သိခြင်း: ခန္ဓာငါးပါး၊ အာယတန တစ်ဆယ့်နှစ်ပါး၊ ဓာတ် တစ်ဆယ့်ရှစ်ပါးတို့၏ သဘောသဘာဝ အလုံးစုံကို သိတော်မူသည်။
• လက္ခဏာရေးသုံးပါးကို သိခြင်း: အလုံးစုံသော သင်္ခါရတရားတို့၏ အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တ သဘောကို အကြွင်းမဲ့ သိတော်မူသည်။
• သစ္စာလေးပါးကို သိခြင်း: ဒုက္ခသစ္စာ၊ သမုဒယသစ္စာ၊ နိရောဓသစ္စာ၊ မဂ္ဂသစ္စာ ဟူသော သစ္စာလေးပါးတရားတော်မြတ်ကို အလုံးစုံ ထွင်းဖောက်သိမြင်တော်မူသည်။
• ဉာဏ်တော်အားလုံးကို သိခြင်း: ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏ်လေးပါး၊ ဗုဒ္ဓဉာဏ်တော် တစ်ဆယ့်လေးပါး စသည့် ဉာဏ်တော်အသီးသီး၏ သဘောသဘာဝများကို အကုန်အစင် သိတော်မူသည်။
• ဩကာသလောကနှင့် သတ္တလောကကို သိခြင်း: နတ်၊ မာရ်၊ ဗြဟ္မာတို့နှင့်တကွသော လောက၊ သမဏဗြာဟ္မဏ၊ မင်း၊ လူ အစရှိသော သတ္တဝါအားလုံးတို့၏ မြင်အပ်၊ ကြားအပ်၊ သိအပ်၊ ရှာမှီးအပ်သော တရားအားလုံးကို သိတော်မူသည်။

အနာဝရဏဉာဏ်နှင့် ဆက်စပ်ပုံ

သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်နှင့် အမြဲတစေ ယှဉ်တွဲဖွင့်ဆိုလေ့ရှိသော ဉာဏ်တော်မှာ အနာဝရဏဉာဏ် ဖြစ်သည်။

• အနာဝရဏ: အာဝရဏ (အတားအဆီး၊ အပိတ်အပင်) + န (မရှိ) = အတားအဆီး အပိတ်အပင် မရှိခြင်း။
• သဗ္ဗညုတဉာဏ် သည် သိဖွယ်ရာအလုံးစုံ (What is known) ကို ရည်ညွှန်းပြီး၊ အနာဝရဏဉာဏ် သည် ထိုသို့သိရာ၌ အတားအဆီး တစ်စုံတစ်ရာမျှ မရှိဘဲ (How it is known) သိမြင်နိုင်စွမ်းကို ရည်ညွှန်းပါသည်။ ထို့ကြောင့် ပိဋကတ်တော်၌ "အလုံးစုံကို သိတတ်သောကြောင့် သဗ္ဗညုတဉာဏ်မည်၏၊ ထိုသို့သိရာ၌ အပိတ်အပင်မရှိသောကြောင့် အနာဝရဏဉာဏ်မည်၏" ဟု ယှဉ်တွဲ၍ ဟောကြားလေ့ရှိပါသည်။ ဤဉာဏ်တော်နှစ်ပါးသည် အတူတကွ ဖြစ်ပေါ်ပြီး ဘုရားရှင်၏ အသိဉာဏ်တော် ပြည့်စုံမှုကို ဖော်ပြပါသည်။

ဆအသာဓာရဏဉာဏ် (ဘုရားရှင်တို့၏ သီးသန့်ဉာဏ်တော် ၆ ပါး)

သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်သည် သာဝကရဟန္တာများနှင့် မဆက်ဆံဘဲ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘုရားရှင်တို့၌သာ သီးခြားရှိသော အသာဓာရဏဉာဏ်တော် ၆ ပါးတွင် ပါဝင်ပါသည်။ ၎င်းတို့မှာ-

1. ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏ်: သတ္တဝါတို့၏ ဣန္ဒြေ (သဒ္ဓါ၊ ဝီရိယ စသည်) ရင့်ကျက်မှု၊ မရင့်ကျက်မှုကို သိသောဉာဏ်။
2. အာသယာနုသယဉာဏ်: သတ္တဝါတို့၏ စိတ်အလို အာသယနှင့် အစဉ်ကိန်းအောင်းနေသော အနုသယကိလေသာတို့ကို သိသောဉာဏ်။
3. ယမကပါဋိဟာရိယဉာဏ်: အစုံအစုံဖြစ်သော တန်ခိုးပြာဋိဟာကို ပြတော်မူနိုင်သော ဉာဏ်။
4. မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏ်: မဟာကရုဏာသမာပတ်ကို ဝင်စား၍ သတ္တဝါတို့၏ ချမ်းသာစီးပွားကို ဆင်ခြင်နိုင်သော ဉာဏ်။
5. သဗ္ဗညုတဉာဏ်: အလုံးစုံကို သိသော ဉာဏ်။
6. အနာဝရဏဉာဏ်: သိရာ၌ အတားအဆီးမရှိသော ဉာဏ်။

ဉာဏ်တော်ကို ရရှိတော်မူခြင်း

ကျမ်းဂန်များ၏ ဖွင့်ဆိုချက်အရ၊ ဘုရားအလောင်းတော်သည် လေးသင်္ချေနှင့် ကမ္ဘာတစ်သိန်းတိုင်အောင် ဖြည့်ကျင့်တော်မူခဲ့သော ပါရမီတော်တို့၏ အကျိုးဆက်အဖြစ် ဗောဓိပင်ရင်း၌ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ကို ရရှိတော်မူသည်နှင့် တစ်ပြိုင်နက်တည်း (သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန) ဤသဗ္ဗညုတဉာဏ်တော် အစရှိသော ဗုဒ္ဓဂုဏ်တော်အားလုံးကို တစ်ပါတည်း ရရှိတော်မူပါသည်။^[၃]

ဉာဏ်တော်၏ အလုပ်လုပ်ပုံ

ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ အယူအဆအရ မြတ်စွာဘုရားသည် အချိန်တိုင်း၌ အရာအားလုံးကို တပြိုင်နက်တည်း သိမြင်နေခြင်းမဟုတ်ပါ။ ကိုယ်တော်မြတ်၏ ဉာဏ်တော်သည် အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓံ ဖြစ်သည်၊ ဆိုလိုသည်မှာ သိလိုရာအာရုံကို စိတ်တော်ညွှတ်၍ ဆင်ခြင်လိုက်သည် (အာဝဇ္ဇန်းပြုလိုက်သည်) နှင့်တစ်ပြိုင်နက် ထိုအရာကို ချက်ချင်း၊ အတားအဆီးမရှိ ထွင်းဖောက်သိမြင်တော်မူနိုင်ခြင်း ဖြစ်သည်။ သိလိုသမျှကို သိနိုင်သော အစွမ်းအစ အလားအလာသည် အမြဲအပြည့်အဝရှိနေပြီး၊ လက်တွေ့သိရှိမှုမှာ စိတ်တော်ညွှတ်ခြင်းအပေါ်၌ တည်ပါသည်။

ဥပမာ တင်စားခေါ်ဝေါ်ပုံ

ဤဉာဏ်တော်၏ ကြီးကျယ်ခမ်းနားမှုကို ပေါ်လွင်စေရန် အောက်ပါအတိုင်း တင်စားခေါ်ဝေါ်လေ့ရှိပါသည်-

• သမန္တစက္ခု: အလုံးစုံကို မြင်နိုင်သော မျက်စိတော်။
• ဉာဏသာဂရ: အသိဉာဏ်ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာ။

သဗ္ဗညူပုဂ္ဂိုလ် (၅) မျိုး

• ကမသဗ္ဗညူ (အစဉ်အတိုင်း သိသူ) - တရားအလုံးစုံကို အစဉ်အတိုင်းသိနိုင်သည့် အချိန်မရှိသောကြောင့် ကမသဗ္ဗညုတာ မဖြစ်နိုင်ပေ။
• သကိံသဗ္ဗညူ (တစ်ပြိုင်နက် သိသူ) - တစ်ပြိုင်နက်တည်း အာရုံအားလုံးကို သိမ်းယူနိုင်ခြင်းမရှိသောကြောင့် သကိံသဗ္ဗညုတာ မဖြစ်နိုင်ပေ။
• သတတသဗ္ဗညူ (အမြဲမပြတ် သိသူ) - မျက်စိဖြင့်သိစိတ် စသည်တို့သည် သက်ဆိုင်ရာအာရုံအတိုင်း ဖြစ်ပေါ်လာသောကြောင့်၊ ဘဝင်စိတ်နှင့် ဆန့်ကျင်သောကြောင့် အမြဲမပြတ်သိနိုင်ခြင်း သတတသဗ္ဗညုတာ မဖြစ်နိုင်ပေ။
• သတ္တိသဗ္ဗညူ (စွမ်းရည်ဖြင့် သိသူ) - ကျန်ရှိသော တရားအလုံးစုံကို သိနိုင်စွမ်းရှိသောကြောင့် "သတ္တိသဗ္ဗညုတာ" ဖြစ်နိုင်သည် (သို့မဟုတ်)
• ဉာတသဗ္ဗညူ (သိအပ်ပြီးသော တရားအားလုံးကို သိသူ) - သိအပ်ပြီးသော တရားအားလုံးကို သိသောကြောင့် "ဉာတသဗ္ဗညုတာ" ဖြစ်နိုင်သည်။

သို့ရာတွင် သတ္တိသဗ္ဗညူသည် တရားအားလုံးကို သိခြင်းမဟုတ်သဖြင့် ထိုအဆိုသည်လည်း မသင့်လျော်ပေ။^[၄]

နိဂုံးချုပ် အားဖြင့် သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်သည် မြတ်စွာဘုရားရှင်တို့၏ အဆုံးမဲ့သော ပညာပါရမီ၊ ကရုဏာတော်တို့၏ အထွတ်အထိပ်ရလဒ်ဖြစ်ပြီး၊ သတ္တဝါအပေါင်းတို့အား သံသရာဝဋ်ဆင်းရဲမှ လွတ်မြောက်ရာလမ်းမှန်ကို ညွှန်ပြတော်မူနိုင်သော အခြေခံအုတ်မြစ်လည်း ဖြစ်ပေသည်။

ဆက်စပ်ဖတ်ရှုရန်

• သဗ္ဗညုတဉာဏ် အကျယ်ပြခြင်း