Gootsche Spraak

De gootsche Spraak (op Gootsch: gutisko razda) is en oostgermaansche Spraak, vun de wi dör de Wulfilabibel, en Översetten vun de Bibel ut dat 4. Johrhunnert, Bescheed weet. De Spraak is germaansch, man de hett ok grote Ünnerscheden to de annern bekannten germaanschen Spraken. Un dat is ok de eenzige oostgermaansche Spraak, vun de wi een groten Barg vun Text hebbt. Annere oostgermaansche Spraken sünd to'n Bispill Burgundisch, Valisisch un Suevisch.

Gootsche Spraak, Gutisko razda
Snackt in	Dakien, Oium, Gallia Narbonensis, Hispanien (dazumol)
Sprecher	(utstorven)
Klassifikatschoon	Indogermaansche Spraken Germaansche Spraken Oostgermaansche Spraken Gootsche Spraak
Offitschell Status
Amtsspraak in	(utstorven)
Spraakkoods
ISO 639-1	Got
ISO 639-2	(B) –	(T) –

De gootsche Spraak is üm dat Jahr 700 doodbleven. Blots op de Krim lett dat so, dat dor een lütte Koppel vun Goten jümehr Spraak bet ca. 1800 bewahrt hebbt. Dann is ok dat Krimgootsch utstorven.

Geschicht

Dat gifft blots wenig Spraaktüügnissen för düsse Spraak, dat utföhrlichste is de Wulfilabibel, de ok Codex Argentus nöhmt warrt. De anneren Tüügnissen sünd to'n Bispill Runeninschriften, de Skeireins, Delen vun en Klenner of Urkunnen ut dat 6. Johrhunnert.

De Goten hett verschedene Rieken upbuen künnt. Sogor bit to dat iberische Halveiland hefft se Macht hatt. Dörüm gifft dat ok vundaag noch Luutphänomenen in de spaansche Spraak, de vun de gootsche Spraak kümmt. Bispillen för disse Luden sünd: [[χ]], [[β]], [[ð]], [[ɣ]] un [[θ]] (as dat gootsche "þ"). Over disse Tosammenhang is noch nich kumplett nawiesen worrn.

So reckt de Geschicht vun düsse Spraak vun dat 4. Johrhunnert, as de gootsche Wulfilabibel schreven worr, bit to den Ünnergang vun dat Westgootenriek in de Johr 711 un vun dat Oostgootenriek 555.

Luutlehr

In dat Gootsche gifft dat fief korte un söven lange Vokalen:

	Vörn				Achtern
	nich rund		rund		nich rund		rund
	kort	lang	kort	lang	kort	lang	kort	lang
Sloten	<i> [[i]]	<ei> [[i:]]	<w> [[y]] 1	<w> [[y:]] 1			<u> [[u]]	<u> [[u:]]
Halvsloten		<e> [[e:]]						<o> [[o:]]
Halvopen	<ai> [[ɛ]] 2	<ai> [[ɛ:]]					<au> [[ɔ]] 2	<au> [[ɔ:]]
Open					<a> [[a]]	<a> [[a:]] 3

• ¹ Bloots = υ, οι in greeksche Lehnwöör (swnagoge = συναγωγή, Lwstrws = Λύστροις).
• ² Vör [/r, h, ʍ/] (taíhun „Tein“, waúrd „Woort“), in de Reduplikatschoonssülv (saíslep „slep“) un in greekschen und latienschen Lehnwöör (apaústaúlus = ἀπόστολος, laíktjo = lectio).
• ³ Bloots us Uttuuschdehnen (brāhta < *branhtē „broch“).

De Vokale "e" un "o" sünd jümmers lang, dat lange "i" warrt dör "ei" dörstellt.

De Konsonanten sünd:

	Labialen		Dentalen		Alveolaren		Palatalen		Velaren		Labiovelaren		Laryngalen
	stimmlos	stimmhaftig	stimmlos	stimmhaftig	stimmlos	stimmhaftig	stimmlos	stimmhaftig	stimmlos	stimmhaftig	stimmlos	stimmhaftig	stimmlos
Plosiven	<p> [[p⁽ʰ⁾]] <b> [[b̥]] 1	<b> [[b]] 2			<t> [[t⁽ʰ⁾]] <d> [[d̥]] 1	<d> [[d]] 2		?<ddj> [[ɟ]] 3	<k> [[k⁽ʰ⁾]] <g> [[g̊]] 1	<g> [[g]] 2	<q> [[kʷ⁽ʰ⁾]] <g> [[g̊ʷ]] 1	<gw> [[gʷ]] 3,4,5
Rievluden	<f> [[ɸ, f]]	<b> [[β]] 3	<þ> [[θ]]	<d> [[ð]] 3	<s> [[s]]	<z> [[z]] 3			<g> [[x]] 4 <h> [[x]] 5	<g> [[ɣ]] 3
Approximanten								<j> [[j]]			<ƕ> [[ʍ]]	<w> [[w]]	<h> [[h]]
Nasalen	<m> [[m]]				<n> [[n]]				<g, n> [[ŋ]] 6
Lateralen					<l> [[l]]
Vibranten					<r> [[r]]

• ¹ In'n Utluut na en Nasal.
• ² In'n Anluut un na en Nasal.
• ³ In'n Inluut.
• ⁴ In'n Utluut oder vör en stimmlosen Konsonant.
• ⁵ Vör en Konsonant.
• ⁶ Vör velaren Okklusiven.

De Wessel vun dat Germaansche to dat Gootsche weer nich so intensiv. Tominnst liggt dat döran, dat de eersten germaanschen Spraaken dree Johrhunnerte na dat Gootsche överlevert worrn sünd.

Welke Luutregeln existeern over:

• germ. e > goot. i (ock in Diphthong eu > iu)
• i un u warrt vör r, h, [ƕ] to aí [[ɛ]] of anners utdrückt aú [[ɔ]] open maakt.
• Utluutverharten: b, d, g, z warrt in een afsluuten Utluut un vör s to f, þ, h (g), s
• Verscharpen: ww, jj > ggw (triggws „tru“), ddj (-waddjus „Wand“)

Grammatik

In'n Gootschen gifft dat vördergrünnig veer Kasus; dat sünd de Nominativ, de Genitiv, de Dativ un de Akkusativ. De eersten beiden kümmt ok in de Nedderdüütsche Spraak vör, de letzten beiden sünd in Nedderdüütsch en Kasus, allerdings sünd disse Kasus in dat Nedderdüütsche blots noch rudimentäär vörhannen. Over ok en Vokativ is bi welke Wöör noch vorhannen in dat Gootsche, vör allen bi de Substantivklassen, wo de Wöör in den Nominativ op -s ennt. Denn is de Vokativ mit den Akkusativ glieklüden. En Instrumentalis is blots bi welke Personaalpronomen uttomaken.

Personalpronomen

De Deklinatschoon vun de Personalpronomina ut dat Gootsche:

Numerus	Person	Genus	Nominativ	Akkusativ	Genitiv	Dativ
Singular	1.		ik	mik	meina	mis
	2.		þu	þuk	þeina	þus
	3.	Maskulinum	is	ina	ize	imma
		Femininum	si	ija	izos	izái
		Neutrum	ita	ita	is	imma
Dual	1.		wit	ugkis	*ugkara	ugkis
	2.		*jut	igqis	igqara	igqis
Plural	1.		weis	uns (unsis)	unsara	unsis (uns)
	2.		jus	izwis	izwara	izwis
	3.	Maskulinum	eis	ins	ize	im
		Femininum	ijos	ijos	izo	im
		Neutrum	ija	ija	ize	im

De Steern (*) betekent rekonstruerte, nich nawiesene Formen.

Spraakbispill

Dat Vadderunser in beiden Spraken, Gootsch un Nedderdüütsch.

Gootsch:

    Atta unsar, þu in himinam, 
    weihnai namo þein. 
    Qimai þiudinassus þeins. 
    Waírþai wilja þeins, swe in himina 
    jah ana aírþai.
    Hlaif unsarana þana sinteinan gif uns himma daga. 
    Jah aflet uns þatei skulans sijaima, 
    swaswe jah weis afletam þaim skulam unsaraim. 
    Jah ni briggais uns in fraistubnjai, 
    ak lausei uns af þamma ubilin.
    Unte þeina ist þiudangardi 
    jah mahts jah wulþus in aiwins.

Nedderdüütsch:

   U(n)s Vadder in'n Himmel!
   Laat hilligt warrn dien Naam.
   Laat kamen dien Riek.
   Laat warrn dien Willen so as in'n Himmel,
   so ok op de Eerd.
   Uns dääglich Brood giff u(n)s vundaag.
   Un vergiff u(n)s u(n)se Schuld,
   as wi de vergeven hebbt,
   de an u(n)s schüllig sünd.
   Un laat u(n)s nich versöcht warrn.
   Mak u(n)s frie vun dat Böse.
   Denn dien is dat Riek un de Kraft un de Herrlichkeit in Ewigkeit.
   Amen.

Weblenken

• Indraag to de gootsche Spraak in de Enzyklopädie vun den Europääschen Oosten (PDF-Datei; 119 kB) (hoogdüütsch)
• Project Wulfila (engelsch)
• Gootsche Miszellen (hoogdüütsch)
• Gootschspraakkurs in 9 Lexen för nix (hoogdüütsch)
• Innernettoptritt vun den Vereen vun de gootsche Spraak (hoogdüütsch)
• Een kummenteerte Lenksammeln to't Gootsche (hoogdüütsch)
• Dat „Gotische Elementarbuch“ vun Wilhelm Streitberg in't Faksimile (hoogdüütsch)
• Gootsch Wöörbook vun Gerhard Köbler (hoogdüütsch)
• De Morphologie vun dat Gootsche in'n Verliek mit de Morphologie vun dat Krimgootsche (hoogdüütsch)
• Videos mit Lesungen op Gootsch