Zhu Xi

Zhu Xi (chineesch 朱熹 Zhū Xī [ʈʂú ɕí], ook 朱子 Zhū Zǐ [ʈʂú tsǐ] „Meester Zhu“ oder 朱文公 Zhū Wénggōng; * 18. Oktober 1130 in Youxi, Fujian – † 23. April 1200) was een chineeschen Philosooph, Historiker, Dichter, Kalligraaf un ook een Politiker in de Tied vun de Song-Dynastie. He harr groten Inflood up den Neo-Konfuzianismus un dreeg stark to de chineesche Philosophie bi. He geev de Veer Böker un Kommentaren daarto ruut; de vandaag de wichtigsten Texten in’n konfuziaanschen Kanon sünd un van 1313 bet 1905 ook een wichtigen Deel vun Beamtenexamen in’n Kaiserriek China weren.

朱熹 Zhū Xī
Traditschonell Afbild van Zhu Xi
Personen-Informatschoonen
Boortsdag	18. Oktober 1130
Boortsstell	Youxi, Fujian
Doodsdag	23. April 1200
Natschoonalität	chineesch
Kunnig för	Veer Böker
Arbeid	Philosooph, Historiker, Dichter, Kalligraaf Politiker

He harr de klassischen chineeschen Schriften studeerd un deen meermaals as enen Beamten. In sienen Leven schreev he meer as eenhunnerd Böker, het tallrieke Warken ruutbrocht un vele Studenten ünnerricht, de een groten Deel van sienen Gespreken schriftlik uptekend hebbt. Siene Grundlaag weren de Leren van den Cheng-Brödern, de uutbuud het, besunners de Theorien to Li (Moraal) un Qi (Lèvenskraft).

Lèven

De Familie van Zhu Xi kam uut de Regioon Huizhou, in’r Midden van China. Zhu Xi worde den 18. Oktober 1130 man in Fujian, ene Provinz bi de chineeschen Süüdküste, boren, wat to de Tied de Song-Dynastie berherrsche. Sien Vader arbede hier as enen Beamten. Na dat de Vader uut den Amt verafscheed worde, nadem dat de bekritteld hadde woans de Song-Dynastie, de to de Tied Süüdchina beherrsche, de Jin-Dynastie in’n Noorden, de tunguusche Jurchen beherrschen, to beswichten versochte, underrichte he Zhu Xi tohuse. Vèle Geschichten beschrivt Zhu Xi as enen nieschierigen, man ook ooldkloken Jungen. As sien Vader 1143 doodblèven was, underrichten enne Hu Xian, Liu Zihui un Liu Mianzhi, de Fründe van sienen Vader. 1148 bestund he, nu 19 Jare oold, dat Beamtenexamen un kreeg enen Beamtenposten in’r Stad Tong’An in Fujian. He dene daar van 1153 bet 1156. Ook 1153 begunn he dat Studium bi Li Tong, de na de neo-konfuziaanschen Traditschonen van Cheng Hao un Cheng Yi lere.

Statur van Zhu Xi in de Bailudong-Akademie in den Lushan-Bärgen

Na dat he lange Tied nich as enen Beamten deend hadde, kreeg he 1179 enen niegen Posten in den Militärdistrikt van Nankang bi Ganzhou, wat vandage binnen de chineesche Provinz Jiangxi liggt. Hier hale he de Bailudong-Akademie (白鹿洞書院 Báilù dòng shūyuàn, plattdüütsch Akademie van’r witten Härtbuckgrotten), ene van den veer groten Akademien in’n oolden China, wedder in’t Lèven.

Na dat sik mennigeen wichtigen Beamten in siene Ere afsnèden föle, vanwègen dat Zhu Xi se as undüchtig schulden un œnen vœrhoolden hadde, dat se sik smeren latet, setten se Zhu Xi up unwichtige Posten trügge. As se enne al enige Male trüggesetted hadden, verafscheden se Zhu Xi gans uut den Beamtendeenst. Sien Wedderpart, besunders sien Gègensmann Han Tuzhou, smeet enne vele Verbrèken vœr un de Wedderpart tègen enne brochte dat Ansöken för siene Exekutschoon in, so dat se den 69 Jare oolden Zhu Xi den 23. April 1200 henrichten.

1208, acht Jare na sienen Dode, spreek de Songkeiser Ningzong Zhu Xi van den Verbrèken frie un ere enne med den postumen Titel Wen Gong (文公 wén gōng, plattdüütsch Eerbare Herr van’r hogen Kultuur). Ümme 1228 ere de Keiser Lizong enne med den Adelstitel Hertog van Hui (徽國公 huīguógōng). 1241 kreeg he een Denktavel in’n konfuziaanschen Tempel in Qufu. Vandage vereert een Zhu Xi in China as enen van den konfuziaanschen Twelv Philosopen.

Leren

Zhu Xi in Portraits of Famous Men ümme 1900, Philadelphia Museum of Art

De veer Böker

In de Song Dynastie gelden Zhu Xi siene Leren as unorthodox, vele Studeerde bekèken se also os enen Wedderspröök to den Leren betto. Zhu Xi befate sik besunders med konfuziaanschen Veer Bökern, stats dat Yi Jing as ander neokonfuziaansche Philosophen. För all de veer Böker schreev he lange Kommentare, de in siene Tied nich veel Lüde beachten. Man läter worden siene Kommentare de Standardkommentare to den veer Bökern un weren de Grundlage för de Beamtenexamen in China un de Underricht in den klassischen konfuziaanschen Texten.^[1]

De Borns för den niegen Uutgangspunkt den Konfuzianismus to bekieken, find sik al in Wärken van den Cheng-Brödern: Cheng Hao un Cheng Yi. Zhu Xi fate düsse Leren in enen Systeem tohope un arbede daar ene egen Philosophie van uut.^[2]

Inflood un Arv

Zhu Xi sien Tempel in Huishan

In Tied vun 1313 bet 1905 weren Zhu Xi sien Kommentaren to de veer Böker de Grundlaag för dat Beamtenexamen in dat chineesche Kaiserriek^[3][4], wat so veel Geleerten vun de fiev Klassikers heet.^[5]

Kalligrafie

Zhu Xi hadde al as een Kind begunnen chineesche Kalligraphie to öven. He lere eerst den Stil van Cao Cao, man läter man de Règelschrivt van Zhong Yao un un de Loopschrivt van Yan Zhenqing sien Swaarpunkt. Siene kalligraafschen Wärke sind man in Stücksken un unvullständig nablèven. De meesten Wärke sind verlustig gaan. Siene nablèven Wärke bewaart dat Nanjing Museum, dat Pekingpalastmuseum, Liaoning Musuem, Taipeimuseum un dat Natschonalmusuem Tokio up. Welke Stücke find sik ook in privaten Kollektschonen.

Kalligraafsch Wärk van Zhu X

Zhu Xi sien kalligraafschen Stil kreeg Lov, dat he de Kalligrafie uut de Tied van de Han- un Wei-Dynastie good weddergivt. Siene Strèke gelden för week, rund un smödig, man doch fleten sunder Sleven un Snören oder een abrupt Rœgen van den Hand.