Gedraaide torenspits

Een gedraaide toren(spits), getordeerde of schroefvormige toren(spits) is een toren waarvan de spits in spiraalvorm gedraaid is. Deze is doorgaans gedekt met leien. Er zijn ongeveer honderd torens van dit type in Europa bekend.

Gespiraalde klokkentoren

Maquette van de klokkentoren te Niedermorschwihr

De gedraaide torenspits van binnen

Oorsprong

Er zijn twee verschillende verklaringen van de draaiing:

• Sommige zijn gebouwd als architectonische prestatie. Voorbeelden zijn in Frankrijk de torens van Mouliherne en Fontaine-Guerin in Anjou, Treignac in Corrèze en Saint-Outrille in Cher. Een niet-kerkelijk gebouw is het huis van de Compagnons du Devoir in Nantes. In Duitsland is een stadspoort van Duderstadt in de vijftiende eeuw gedraaid gebouwd.
• Andere zijn door de tijd heen zo geworden. De toren van de kerk van Saint-Étienne in Fougeré (Maine-et-Loire) werd door vier wervelstormen getroffen in 40 jaar tijd.^[bron?]

Volgens de 19e-eeuwse architect Viollet-le-Duc zijn sommige torens schroefvormig geworden omdat het hout slecht gedroogd is. Het is bewezen dat de structuur van oudere torens uit het lood kan raken. Hout werkt bijna altijd en de werking is niet symmetrisch. Een rotatie van 1/20 graad aan de basis kan leiden tot een verdraaiing van 45 graden aan de top van de spits. De verdraaiing van de Notre-Dame in Puiseaux in Loiret is te wijten aan het op een verkeerde wijze drogen van hout.

Door een te zwaar gewicht van de dakbedekking kan de spits vervormd worden en ook instorten. Soms worden er bij de dakbedekking materialen gebruikt die afwijken van de oorspronkelijk geplande materialen. Dit is waarschijnlijk het geval met de kerktoren van St Mary and All Saints in het Engelse Chesterfield, waarbij in de 17e eeuw de dakleien vervangen werden door loden platen, met sterke vervorming als gevolg.

Achthoekige torens

Een aantal van de getordeerde torens heeft een achtzijdige spits. Een achtkantige toren is opgebouwd met:

• Een verticale balk in het midden van de torenspits. Deze vormt het middelpunt van de constructie. Op deze balk rust het gewicht van het frame
• Verschillende steunbalken (schoren of korbelen), die zijn vastgezet aan alle zijden van het dak en de verticale balk en het algemene kader versterken
• Dwarsbalken die voorkomen dat de constructie gaat 'werken'. Een dwarsbalk is het sterkst met een hoek van 45 graden. In achthoekige torens kunnen de dwarsbalken een grotere hoek hebben, waardoor ze makkelijker kunnen verdraaien.

Het gewicht van de torenspits moet gelijkmatig over het metselwerk van de onderliggende stenen torenbasis verdeeld zijn, anders kan dat het metselwerk zijn dragende functie niet goed uitoefenen. Wanneer deze constructie niet in orde is, kan een deel van de torenspits verzakken, met draaiing als gevolg.

Verspreiding in Europa

Bord geplaatst bij de ingang van een dorp met een gedraaide torenspits.

Geen toren, maar een spits toelopend gedraaid baldakijn in de Sint-Janskathedraal van Den Bosch

Er zijn twee concentraties van gedraaide torens in Europa, een in Frankrijk omgeving Baugé (te Anjou) en de andere in België in de omgeving van Herve in de provincie Luik.

Er bestaan er een stuk of honderd gedraaide torens die verdeeld zijn over de volgende landen.

• Frankrijk: meer dan 65
• Duitsland: 22
• Oostenrijk: 7
• België: 12
• Groot-Brittannië: 3
• Zwitserland: 4
• Denemarken: 2
• Italië: 1

In 2003 was een honderdtal torens geregistreerd bij de vereniging Les clochers tors d'Europe. Daarvan zijn er 31 bewust gedraaid gebouwd en 50 als gevolg van externe invloeden uit vorm geraakt. De meeste zijn piramidevormig; die van Kopenhagen en Rome zijn van steen. Ze zijn als volgt verdeeld:

• achthoekige torens (94 van de 101)
• zeshoekige torens (3: Dinéault, Échirolles en Nogent-sur-Vernisson)
• vijfhoekige toren (1: Nantes)
• vierkante torens (3 : Aubigny-sur-Nère, Niedermorschwihr en Orléans)

Het materiaal waarmee de torenspitsen bekleed zijn, is meestal leisteen, maar er worden ook dakpannen, houten dakspanen (shingles) en metalen platen gebruikt (koper, zink of lood).

De draairichting is per land verschillend:

• In Duitsland draait 63% van rechts naar links.
• In Oostenrijk en Zwitserland draait 100% van rechts naar links.
• In België draait 75% van links naar rechts.
• In Frankrijk draait 78% van links naar rechts.

Overzicht

Duitsland

De volgende tabel bevat de 22 bekende gedraaide torens van Duitsland:

Gebouw	Plaats	Deelstaat	Coördinaten	Opmerkingen	Foto
Protestante kerk	Karlsruhe-Grötzingen	Baden-Württemberg	49° 0′ 12″ NB, 8° 29′ 53″ OL	Achthoekige toren gebouwd op een vierkante basis, bedekt met terracottategels en draaiing van links naar rechts van 45 graden (één achtste).
Protestante Sint-Petrikerk	Burgwedel	Nedersaksen	52° 29′ 30″ NB, 9° 51′ 19″ OL	De kerk dateert uit de 15e en 16e eeuw, met een achthoekige spits op een vierkante toren, met draaiing van rechts naar links, sinds 1950 met koperen platen bedekt.
Stadspoort	Duderstadt	Nedersaksen	51° 30′ 48″ NB, 10° 15′ 22″ OL	Gebouwd in 1343, verwoest in 1424, en draaide in de loop van de eeuwen. In 1874 werd de torenspits eraf gehaald om te voorkomen dat ze zou instorten. De draaiing is niet veranderd en gaat van links naar rechts met 45 graden (één achtste). In 1949 werd de toren geïnspecteerd door een architect die concludeerde dat de draaiing te wijten was aan fouten tijdens de bouw.
Sint-Sixtuskerk	Northeim	Nedersaksen	51° 42′ 19″ NB, 10° 0′ 10″ OL	Torenspits van 62 meter hoog, gebouwd in de vijftiende eeuw, de toren meet 33 meter, was oorspronkelijk bedekt met houten dakleien en is sinds 1836 bedekt met leisteen. Oorsprong van de draaiing is onduidelijk.
Sint-Janskerk	Sandstedt	Nedersaksen	53° 21′ 35″ NB, 8° 31′ 28″ OL	De kerk dateert uit 1420, een vierkante toren, bekroond door een achthoekige torenspits, rustend op een afgeknotte piramide, hij is bedekt met koperen platen en de draaiing is van rechts naar links met 60 graden (één zesde).
Sint-Jacobskerk	Stolzenau	Nedersaksen	52° 30′ 39″ NB, 9° 4′ 19″ OL	De kerk dateert uit 1590, de toren werd herbouwd in 1679 en behield zijn vorm, met een hoogte van 48 meter waarvan 33 meter voor de spits. De spits is achthoekig, bedekt met leisteen, en draait van rechts naar links met 45 graden (één achtste). Oorsprong van de draaiing is onduidelijk.
Sint-Janskerk	Uslar	Nedersaksen	51° 39′ 30″ NB, 9° 37′ 59″ OL	De kerk stamt uit 1428.
Maria Schneekerk	Kleinochsenfurt	Beieren	49° 40′ 22″ NB, 10° 2′ 58″ OL	Toren met vierkante voet met daarboven een zeer slanke torenspits, bedekt met leien, draaiing gaat van rechts naar links. De draai is toevallig.
Kerktoren	Breidenbach	Hessen	50° 53′ 7″ NB, 8° 27′ 19″ OL	Achthoekige toren boven een vierkante basis die is bevestigd op een afgeknotte piramide. De draaiing gaat van rechts naar links met 45 graden (één achtste). De oorsprong is onduidelijk.
Kerk	Münzenberg	Hessen	50° 27′ 9″ NB, 8° 46′ 35″ OL	Kerkje uit de 13e eeuw. De klokkentoren met een vierkante basis is bekroond door een grote achthoekige torenspits die van rechts naar links draait met 45 graden (één achtste).
Sint-Pancratiuskerk	Kaisersesch	Rijnland-Palts	50° 13′ 49″ NB, 7° 8′ 30″ OL	Toren in Romaanse stijl, bekroond door een spits die draait van links naar rechts. De draaiing lijkt vrijwillig te zijn.
Sint-Clemenskerk	Mayen	Rijnland-Palts	50° 19′ 48″ NB, 7° 13′ 23″ OL	De kerk dateert uit 1350, de torenspits werd gedraaid in de tijd, de kerk was gebombardeerd tijdens de Tweede Wereldoorlog. De gedraaide toren werd herbouwd tussen 1950 en 1953. De hoogte is 51 meter waarvan 20 meter voor de spits. De spits draait een kwartslag van links naar rechts en heeft een kantel tot een meter zeventig.
Kerktoren	Alverdissen	Noordrijn-Westfalen	52° 1′ 55″ NB, 9° 7′ 25″ OL	De kerk werd gesloopt in 1842, waarbij alleen de klokkentoren overbleef waarvan de basis vierkant is, bekroond door een achthoekige torenspits bedekt met platen van zandsteen, de draaiing loopt van links naar rechts met een draai van 45 graden (één achtste).
Sint-Johannes de Doperkerk	Delbrück	Noordrijn-Westfalen	51° 45′ 52″ NB, 8° 33′ 45″ OL	De toren heeft gediend als verdedigingstoren en wordt bekroond door een spits bedekt met koperen platen. De draaiing loopt van links naar rechts.
Sint-Lambertuskerk	Düsseldorf	Noordrijn-Westfalen	51° 13′ 41″ NB, 6° 46′ 17″ OL	Toren met vierkante basis gegarneerd met torentjes op elke hoek en een achthoekige torenspits bedekt met leisteen, die loopt van links naar rechts, de top is bedekt met een kroon van kleine torens, een aan elke kant. Hij werd meerdere malen verbouwd, waarbij de vorm draaide.
Kerk Sint-George	Hattingen	Noordrijn-Westfalen	51° 23′ 53″ NB, 7° 11′ 6″ OL
Evangelische kerk	Hausberge	Noordrijn-Westfalen		?
Sint-Petrus en Pauluskerk	Heiden-Lage	Noordrijn-Westfalen	51° 58′ 47″ NB, 8° 50′ 51″ OL	De toren, gebouwd in 1594, werd meerdere malen beschadigd, werd herbouwd in 1663, waarbij zijn gedraaide vorm behouden bleef. Hij heeft een vierkante basis, bekroond door een afgeknotte piramide met een achthoekige torenspits, bedekt met leisteen en draait een kwart van links naar rechts.
Sint-Nicolaskerk	Lemgo	Noordrijn-Westfalen	52° 1′ 40″ NB, 8° 54′ 7″ OL	De kerk dateert uit de 12e eeuw en heeft het twee klokkentorens. Alleen de rechter heeft een gedraaide spits. Hij werd herbouwd in 1663 na een storm. Het is een vierkante toren met een spits bedekt met zinken platen. De hoogte is 60 meter waarvan ongeveer 30 meter voor de spits. De spits draait van links naar rechts met 45 graden (één achtste).
Sint-Petrikerk	Mülheim an der Ruhr	Noordrijn-Westfalen		Verdwenen
Sint-Petrikerk	Ballstädt	Thüringen	51° 2′ 7″ NB, 10° 42′ 53″ OL	Toren met een vierkante basis met een slanke torenspits bedekt met tegels, en een draai van rechts naar links.

Engeland

De volgende tabel bevat de drie bekende gedraaide torens van Engeland:

Gebouw	Plaats	Graafschap	Coördinaten	Opmerkingen	Foto
Sint-Maria en alle heiligenkerk	Chesterfield	Derbyshire	53° 14′ 10″ NB, 1° 25′ 28″ WL	Scheve gedraaide toren en bedekt met loodplaten met een gewicht van vijftig ton. De structuur is doorgezakt door het overmatige gewicht van de dakbedekking.
Sint-Pieterskerk	Barnstaple	Devon	51° 4′ 48″ NB, 4° 3′ 34″ WL	De kerk werd gebouwd in het begin van de veertiende eeuw, de toren werd gerestaureerd in de zestiende eeuw. De torenbasis is vierkant. De torenspits is bedekt met loodplaten en draait van rechts naar links.
Sint-Mariakerk	Cleobury Mortimer	Shropshire	52° 22′ 45″ NB, 2° 28′ 50″ WL	Kerk uit de 14e eeuw, de toren bedekt met houten tegels, en draait van links naar rechts.

Oostenrijk

De volgende tabel bevat de zeven bekende gedraaide torens van Oostenrijk:

Gebouw	Plaats	Deelstaat	Coördinaten	Opmerkingen	Foto
Sint-Nicolaaskerk	Bad Ischl	Opper-Oostenrijk	47° 42′ 42″ NB, 13° 37′ 22″ OL	Toren met vierkante basis, een afgeknotte puntgevel, bekroond door een achthoekige torenspits die draait van rechts naar links. In 1649 was de toren al gedraaid, de oorsprong van deze draaiing is echter onbekend.
Sint-Rupertkerk	Wagrain	Salzburg	?	De toren dateert uit de tweede helft van de 15e eeuw en bestaat uit een vierkante toren, versierde gevels aan elke zijde en bekroond door een met leisteen bedekte achthoekige torenspits die draait van links naar rechts.
Sint-Oswaldkerk	Alpbach	Tirol	47° 23′ 54″ NB, 11° 56′ 40″ OL	Toren heeft een vierkante basis met een zeer slanke met groene leisteen bedekte torenspits die draait van rechts naar links met 45 graden (één achtste).
Parochiekerk	Mayrhofen	Tirol	47° 10′ 5″ NB, 11° 51′ 53″ OL	De achthoekige torenspits bedekt met groen leisteen, draait van rechts naar links met 45 graden (één achtste).
Parochiekerk Sint-George en Nicolaas	Oetz	Tirol	47° 12′ 18″ NB, 10° 53′ 53″ OL	Vierkante torenbasis en een zeer slanke torenspits, bedekt met rode dakpannen. Hij draait van rechts naar links, een datum aangeduid op de spits lijkt erop te wijzen dat de toren in 1893 werd gerestaureerd.
Parochiekerk	Virgen	Tirol	47° 0′ 13″ NB, 12° 27′ 27″ OL	De toren heeft een vierkante basis met versierde gevel en wordt bekroond door een achthoekige torenspits bedekt met groen leisteen, en draait van rechts naar links.
Parochiekerk	Zell am Ziller	Tirol	47° 14′ 3″ NB, 11° 52′ 52″ OL	De vierkante torenbasis met versierde geveltop wordt bekroond door een spits bedekt met groen leisteen en met een draaiing van rechts naar links over 45 graden (één achtste). Het dak lijkt te zijn vernieuwd in 1995 (datum op het dak).

België

De volgende tabel bevat de tien bekende gedraaide torens van België, waarvan er zeven zich in de provincie Luik bevinden:

Gebouw	Plaats	Provincie	Coördinaten	Opmerkingen	Foto
Onze-Lieve-Vrouwkerk	Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek	Vlaams-Brabant	50° 49′ 20″ NB, 4° 6′ 50″ OL	Laat romaanse, vroeg gotische kerk uit de 13e eeuw. Vroeg middeleeuws Mariabedevaartsoord met prachtig Mariaretabel van omstreeks 1520. Torenspits met draaiing naar rechts.
Kapel Notre-Dame-du-Marché	Geldenaken	Waals-Brabant	50° 43′ 30″ NB, 4° 52′ 4″ OL	Torenbasis is vierkant en wordt bekroond door een achthoekige torenspits met een draaiing van links naar rechts.
Kerk Sint-Martin	Leernes	Henegouwen	50° 23′ 50″ NB, 4° 19′ 54″ OL	De torenbasis is vierkant met een spits bedekt met leisteen, die draait van links naar rechts. Hij werd bewust gedraaid gebouwd voor een betere weerstand tegen de wind en werd gerestaureerd in 1948.
Sint-Pauluskerk	Baelen	Luik	50° 37′ 51″ NB, 5° 58′ 15″ OL	De torenbasis is vierkant en dateert uit de twaalfde eeuw, en wordt bekroond door een torenspits gebouwd rond 1545. De spits draait 45 graden (één achtste) van rechts naar links. De oorsprong is onduidelijk.
Kerk Sint-Jan-de-Baptist	Herve	Luik	50° 38′ 22″ NB, 5° 47′ 40″ OL	Vierkante Romaanse torenbasis daterend uit de dertiende eeuw, met daarboven een torenspits van 28 meter bedekt met leisteen en met een draaiing van 45 graden (één achtste) van links naar rechts. Ze hangt voor meer dan een meter uit het lood. De draaiing is te wijten aan gebrekkige constructie.
Kerk Sint-Michel	Jalhay	Luik	50° 33′ 32″ NB, 5° 57′ 52″ OL	De toren werd herbouwd in 1840 en werd bewust gedraaid. De spits is achthoekig en draait 45 graden van links naar rechts (één achtste).
Sint-Lambertuskerk	Gulke	Luik	50° 36′ 24″ NB, 5° 57′ 22″ OL	De toren draait zeer licht maar helt duidelijk over in het bovenste deel. Deze neiging lijkt te wijten aan een gebrek aan onderdelen.
Kerk	Lierneux	Luik	verdwenen	Vernietigd tijdens de Tweede Wereldoorlog en werd niet in zijn oorspronkelijke vorm herbouwd.
Parochiekerk	Grand Marchin	Luik	50° 27′ 47″ NB, 5° 14′ 26″ OL	De toren draaide zich door de jaren heen, totdat een blikseminslag hem vernietigde. Hij werd in 2005 herbouwd met bewuste verdraaiing. Dit herstel vond plaats van april tot juli 2005.[1]
Kerk Notre-Dame de l'Arbre	Momalle	Luik	50° 41′ 8″ NB, 5° 22′ 22″ OL	De draaiing is bijna onmerkbaar. De toren lijkt geleidelijk gedraaid te zijn. Aan de top draait de spits van links naar rechts.
Kerk Sint-Jacques	Polleur	Luik	50° 32′ 21″ NB, 5° 52′ 52″ OL	Het is een samengestelde spits op een vierkante torenbasis met daarop een achthoekige torenspits draaiend van links naar rechts met 45 graden (één achtste), die vervolgens overgaat op een achthoekig deel. Deze toren werd opzettelijk gedraaid gebouwd.
Sint-Martinuskerk	Gent	Oost-Vlaanderen	51° 3′ 1″ NB, 3° 42′ 12″ OL

Denemarken

De volgende tabel bevat de twee bekende gedraaide torens van Denemarken, die beide niets te maken hebben met de gedraaide torens van andere landen. Deze gedraaide torens zijn oorspronkelijke in barokke stijl.

Gebouw	Plaats	Coördinaten	Opmerkingen	Foto
Beurs	Kopenhagen	55° 40′ 32″ NB, 12° 35′ 2″ OL	Stenen toren in de vorm van een spiraal van links naar rechts, met verweven staarten van vier draken, gebouwd in de zeventiende eeuw.
Frelserkerk	Kopenhagen	55° 40′ 22″ NB, 12° 35′ 38″ OL	De architect liet zich inspireren door de kapel van San Ivo alla Sapienza in Rome, de spiraal draait van links naar rechts, is bekleed met koper, heeft op de top een vergulde houten bol en stamt uit het midden van de achttiende eeuw.

Frankrijk

De volgende tabel bevat de zesenzestig bekende gedraaide torens van Frankrijk. Een deel van deze torens is gemaakt door de Compagnons du Devoir, en ze worden geregeld tegengekomen op de daken van of bij de gebouwen van de loge en/of het huis van de meestermetgezel.

Gebouw	Plaats	Departement	Coördinaten	Opmerkingen	Foto
Kerk Sint-Loup de Lyon	Attignat	Ain	46° 17′ 24″ NB, 5° 9′ 49″ OL	De draai is van links naar rechts, deze toren is gerenoveerd in de negentiende eeuw en is bedekt met geglazuurde tegels.
Kerk Sint-Laurent	Ceyzériat	Ain	46° 10′ 37″ NB, 5° 19′ 29″ OL	Achthoekige torenspits bedekt met rode dakpannen, vrijwillig gedraaid gebouwd door een timmerman in 1818. De draaiing heeft alleen betrekking op het onderste derde deel. De bekleding werd verder versterkt door stukken hout (een per zijde) om te voorkomen dat de draaiing groter werd.
Kerk van de Geboorte van de Heilige Maagd	Dohis	Aisne	49° 45′ 46″ NB, 4° 8′ 24″ OL	De met leisteen bedekte torenspits bestaat uit drie delen, alleen het onderste deel draait van links naar rechts. Het draaien is opzettelijk.
Kerk Sint-Martin	Étréaupont	Aisne	49° 54′ 10″ NB, 3° 54′ 53″ OL	Spits draait van links naar rechts met 22,5 graden (één zestiende) en is bedekt met leien.
Kerk Sint-Bonnet	Saint-Bonnet-de-Four	Allier	46° 18′ 45″ NB, 2° 54′ 38″ OL	De draaiing is per ongeluk te wijten aan slechte droging van het in de negentiende eeuw gebruikte hout. Bij de herstelling van de toren in 1978 eiste de Gebouwendient van Frankrijk dat de gedraaide vorm behouden bleef. Nu is deze bedekt met shingles van kastanjehout die de oude bedekking van leisteen vervangt, en het frame is versterkt.
Kerk Sint-Rémy	Troyes	Aube	48° 17′ 57″ NB, 4° 4′ 31″ OL	Kerk uit de 14e eeuw, draaiende spits van links naar rechts.
Kerk fortifiée du XIVe siècle	Lagnac, gemeente Rodelle	Aveyron	44° 29′ 23″ NB, 2° 36′ 39″ OL	Achthoekige torenspits draait iets van links naar rechts. De kerk dreigt in te storten.
Kerk Sint-Côme	Saint-Côme-d'Olt	Aveyron	44° 30′ 54″ NB, 2° 48′ 54″ OL	Spits van 45 meter hoog, is meerdere malen beschadigd door blikseminslag, en in 1929 leidde dat tot de vernietiging en wederopbouw met vrijwillig draaiing.
Klokkentoren	Aubigny-sur-Nère	Cher	47° 29′ 14″ NB, 2° 26′ 18″ OL	Gedraaide spits op een huis dat toebehoorde aan een metgezel van de Tour de France, M Bourdoiseau. Hij was zwaar beschadigd en werd in de periode 1991 - 1992 gerestaureerd.
Klokkentoren	Bourges	Cher	?	Constructie lyceum Jean de Berry
Kerk Sint-Martin	Nohant-en-Graçay	Cher	47° 8′ 10″ NB, 1° 53′ 38″ OL	Achthoekige torenspits bedekt met shingles van kastanjehout gebouwd op een vierkante toren. De torenspits heeft een draaiing van 22,5 graden (één zestiende) van links naar rechts.
Stiftskerk Sint-Outrille	Saint-Outrille	Cher	47° 8′ 37″ NB, 1° 50′ 33″ OL	Bedekt met houten shingles met een draaiing van 22,5 graden (één zestiende) van links naar rechts in het onderste twee derde deel van de torenspits.
Kapel Notre-Dame de la Paix (17e eeuw)	Treignac	Corrèze	?	Toren begint vierkant, vervolgens zeshoekig, dan achthoekig met een draaiing, en eindigt het met een halfronde lantaarn.
Kerk Sint-Pierre et Sint-Paul	Aignay-le-Duc	Côte-d'Or	47° 39′ 55″ NB, 4° 43′ 58″ OL	Spits enigszins gedraaid van links naar rechts.
Kerk Notre-Dame	Auxonne	Côte-d'Or	47° 11′ 38″ NB, 5° 23′ 18″ OL	Toren van 33 meter hoog, gebouwd in 1843. De torenspits is bedekt met leisteen en heeft een draaiing van links naar rechts.
Kerk Sint-Germain	Vitteaux	Côte-d'Or	47° 24′ 2″ NB, 4° 32′ 26″ OL	De torenspits werd verwoest door een brand in 1633, werd het hetzelfde jaar herbouwd, vervolgens gerestaureerd in 1770 en 1893 en draait iets van rechts naar links.
Kerk Sint-Médard	Naillat	Creuse	46° 15′ 54″ NB, 1° 38′ 16″ OL	Achthoekige torenspits op een rechthoekige toren, licht gedraaid van links naar rechts.
Kerk de la Transfiguration	Payzac	Dordogne	45° 24′ 4″ NB, 1° 13′ 12″ OL	De gedraaide toren dateert waarschijnlijk uit de 16e eeuw, werd meerdere malen gerestaureerd, maar met behoud van zijn draaiing.
Kerk Sint-Germain	Saint-Aubin-sur-Gaillon	Eure	49° 8′ 50″ NB, 1° 19′ 42″ OL	De toren is 65 meter hoog, bedekt met leisteen, met een vierkante basis, achthoekige spits en draaiing van links naar rechts met 45 graden (één achtste).
Kerk	Houville-la-Branche	Eure-et-Loir	48° 26′ 37″ NB, 1° 38′ 27″ OL	Draaiing van links naar rechts met 22,5 graden (één zestiende).
?	Dinéault	Finistère	?	Spits in tuin van een particulier huis, gebouwd door M Gourlan.
Kathedraal Sint-Jean-Baptiste	Barran	Gers	43° 37′ 3″ NB, 0° 26′ 31″ OL	In 1971 werd de toren gerepareerd door de Compagnons de Saint-Sylvain d'Anjou, die denken dat de spits vanaf het begin af aan gedraaid was, maar de draaiing is toegenomen met de tijd, tot aan de breuk. Alleen het onderste deel van de spits is gedraaid.
Kerk Sint-Pierre	Québriac	Ille-et-Vilaine	48° 20′ 39″ NB, 1° 49′ 38″ WL	De spits is bedekt met leisteen en draait van links naar rechts met 45 graden (één achtste).
?	Châteauroux	Indre	?	Skylight gegarneerd met pijlen bedekt met leisteen. De centrale spits is zeshoekig en draait een halve slag.
Kerk Sint-Médard	Reugny	Indre-et-Loire	47° 28′ 59″ NB, 0° 53′ 2″ OL	De torenspits is bedekt met leisteen en draait van links naar rechts met 22,5 graden (één zestiende) om meer weerstand tegen de wind te bieden.
Losse constructie	Échirolles	Isère	45° 9′ 3″ NB, 5° 42′ 48″ OL	Gedraaide constructie bij het huis van de compagnons.
Kerk Sint-Viâtre	Saint-Viâtre	Loir-et-Cher	47° 31′ 21″ NB, 1° 55′ 60″ OL	De achthoekige torenspits bekroont een vierkante toren, en heeft een lichte draaiing van links naar rechts.
Spits op gebouw	Nantes	Loire-Atlantique	47° 12′ 57″ NB, 1° 32′ 32″ WL	Hoogste punt van het Maison des Compagnons du Devoir, hij draait 180 graden (een halve slag).
Los object	Malville	Loire-Atlantique	?	Losse dakconstructie voor het drogen van kleding in houten shingles gegarneerd met gedraaide structuren, gebouwd door een gepensioneerde compagnon du Devoir.
Kerk	Beaune-la-Rolande	Loiret	verdwenen	De spits van de kerk is verdwenen in een brand in 1861 en werd recht herbouwd door Eugène Viollet-le-Duc.
Parochiekerk	Boësses	Loiret	48° 9′ 11″ NB, 2° 26′ 54″ OL	Kerk stamt uit de 13e eeuw. De toren is iets gedraaid geworden als gevolg van renovatie.
Woonhuis	Nogent-sur-Vernisson	Loiret	?	Verschillende torentjes op het dak van het huis van timmerman-dakdekker M. Trognon. De spits bestaat uit twee geneste conische delen, waarvan alleen het onderste gedeelte gedraaid is. Het is zeshoekig en draait 60 graden (één zesde) van rechts naar links.
Lantaarn op privéhuis	Orléans	Loiret	?	Werk van een meester-timmerman M. Bertrand. Spits bedekt met leisteen boven een venster en draait van rechts naar links.
Kerk Notre-Dame	Puiseaux	Loiret	48° 12′ 16″ NB, 2° 28′ 20″ OL	Toevallige draaiing van 45 graden (één achtste) als gevolg van slechte droging van de centrale verticale balk.
Kerk Notre-Dame	Sérignac-sur-Garonne	Lot-et-Garonne	44° 12′ 51″ NB, 0° 29′ 5″ OL	Deze van oorsprong gedraaide toren, daterend uit de vijftiende eeuw, werd verwoest in 1922 en precies herbouwd in 1989 door timmerlieden van de compagnons du tour de France op initiatief van de vereniging voor de wederopbouw van de toren Serignac.
Kerk	Cheffes	Maine-et-Loire	47° 37′ 15″ NB, 0° 30′ 25″ WL	Kerk uit de 13e eeuw. De draaiing is van onbekende oorsprong.
Kerk Sint-Jacques	Chemiré-sur-Sarthe	Maine-et-Loire	?	De draaiing van 22,5 graden (één zestiende) van de torenspits lijkt van natuurlijke oorsprong te zijn.
Kerk Sint-Julien de Brioude	Distré	Maine-et-Loire	?	De kerk dateert uit de elfde en twaalfde eeuw, maar de klok is gewijzigd in de 18e eeuw. De oorsprong van de draaiing van 36 graden (één tiende) is onduidelijk.
Kerk Sint-Martin de Vertou	Fontaine-Guérin	Maine-et-Loire	47° 29′ 11″ NB, 0° 11′ 19″ WL	De torenspits is nogal kort en opzettelijk gedraaid gebouwd. De draaiing gaat van rechts naar links met 45 graden (één achtste) en is de enige in deze draairichting in deze richting in deze omgeving.
Kerk Sint-Étienne	Fougeré	Maine-et-Loire	?	Het draaien van de spits lijkt het werk van meester-timmerlieden. De draaiing is 22,5 graden (één zestiende).
Kerk Sint-Cyr et Sinte-Julitte	Jarzé	Maine-et-Loire	47° 33′ 20″ NB, 0° 13′ 52″ WL	Zijn recente draai groeit langzaam over de jaren. Dit kan het gevolg zijn van de ineenstorting van de centrale balk, na de renovatie van het dak. De draaiing is nauwelijks merkbaar, maar de helling is gevoelig.
Kerk Sint-Germain	Mouliherne	Maine-et-Loire	47° 28′ 9″ NB, 0° 1′ 6″ OL	Draaiing van origine omstreeks van 1690.
Kerk Sint-Denis	Pontigné	Maine-et-Loire	47° 32′ 52″ NB, 0° 2′ 27″ WL	De toren werd vanaf het begin gedraaid gebouwd en draait van links naar rechts met 45 graden (één achtste). De dakdekking is gerenoveerd in 2005.
Kerk Sint-Pierre	Saumur	Maine-et-Loire	47° 15′ 31″ NB, 0° 4′ 27″ WL	De toren is gedraaid van links naar rechts.
Kerk Sint-Symphorien	Le Vieil-Baugé	Maine-et-Loire	47° 31′ 54″ NB, 0° 7′ 10″ WL	De vorige spits was in steen, werd herbouwd in 1856, en werd beschadigd door blikseminslag in 1859 en 1892. De spiraalvormige vorm gaat van links naar rechts met 45 graden (één achtste) en is vrijwillig, maar de neiging lijkt het gevolg te zijn van verkeerd drogen.
Parochiekerk	Étoges	Marne	48° 52′ 51″ NB, 3° 51′ 20″ OL	Achthoekige torenspits draait van rechts naar links met 22,5 graden (één zestiende).
Kerk Sint-Georges	Meuvy (gemeente Breuvannes-en-Bassigny)	Haute-Marne	48° 5′ 5″ NB, 5° 32′ 50″ OL	De kerk werd gebouwd door de inwoners van de plaats onder leiding van hun pastoor tussen 1681 en 1719. De toren heeft een vierkante basis met een gebogen spits van 40 meter hoog.
Kerk Sint-Pierre	Meslay-du-Maine	Mayenne	?	Spits bedekt met leien, regelmatige draai van 45 graden (één achtste) van links naar rechts. De oorsprong van de draaiing is onduidelijk.
Kerk Sints-Côme-et-Damien	Vézelise	Meurthe-et-Moselle	48° 29′ 11″ NB, 6° 5′ 13″ OL	Toren is meer dan 65 meter hoog, bestaande uit een vierkante torenbasis bekroond door een achthoekige torenspits, bedekt met leisteen, van meer dan 28 meter en een draaiing van links naar rechts.
Renaissance-toren van kasteel	Landonvillers (gemeente Courcelles-Chaussy)	Moselle	49° 8′ 7″ NB, 6° 23′ 44″ OL	Draaiing van 45 graden (één achtste).
Kerk Sint-Omer	Verchin	Pas-de-Calais	50° 29′ 38″ NB, 2° 11′ 8″ OL	Deze vervorming is te wijten aan het gebruik van te groen hout voor de voltooiing van de toren, dat zou hebben verdraaid bij het drogen.
Kerk Sint-Gall et Sint-Weldelin	Niedermorschwihr	Haut-Rhin	48° 5′ 58″ NB, 7° 16′ 28″ OL	Vierkante toren met een achthoekige spits bedekt met tegels en een draaiing van 45 graden (één achtste) van rechts naar links. Binnen in de kerk is er een maquette van de structuur te zien van de Compagnons du Devoir.
Kerk Sint-Maurice	Mervans	Saône-et-Loire	46° 47′ 51″ NB, 5° 11′ 8″ OL	De spits is bekleed met geglazuurde tegels. De oorsprong van de draaiing is onduidelijk, wel zijn er vele legendes over.
Kerk Notre-Dame	Marçon	Sarthe	47° 42′ 37″ NB, 0° 30′ 35″ OL	Torenspits bedekt met leisteen en met een draaiing van 22,5 graden (één zestiende) van rechts naar links.
Parochiekerk	Angiens	Seine-Maritime	49° 49′ 42″ NB, 0° 47′ 24″ OL	Vierkante toren met daarboven een korte spits met een draaiing van links naar rechts met 45 graden (één achtste).
Kerk Sint-Pierre	Auppegard	Seine-Maritime	49° 49′ 46″ NB, 1° 1′ 33″ OL	Kerk van de zestiende eeuw ingedeeld MH sinds 1926.
Kerk Sint-Aignan	Bures-en-Bray	Seine-Maritime	49° 46′ 45″ NB, 1° 20′ 12″ OL	Toren met een totale hoogte van 60 meter, heeft een spits bedekt met leien en een draaiing van 45 graden (één achtste) van links naar rechts. De toren werd in 2000 gerestaureerd.
Kerk Sint-Ouen	Offranville	Seine-Maritime	49° 52′ 11″ NB, 1° 2′ 59″ OL	Achthoekige torenspits met een draaiing van 45 graden (één achtste). Draaiing waarschijnlijk te wijten aan het ontbreken van een St. Andreaskruis in het frame.
Constructie van Compagnons du Devoir	Drancy	Seine-Saint-Denis	?	Vrijwillige constructie van 5 meter hoog met een draaiing van 45 graden (één achtste), bedekt met leien van verschillende kleuren.
Parochiekerk	Saint-Pierre-des-Échaubrognes	Deux-Sèvres	46° 59′ 25″ NB, 0° 44′ 38″ WL	Parochiekerk werd tussen 1840 en 1844 gebouwd zonder architecten. Achthoekige spits met een draaiing van rechts naar links met 22,5 graden (één zestiende) om te compenseren voor de heersende winden.
Kerk	Île d'Yeu	Vendée	verdwenen	De toren bestond uit een achthoekige torenspits op een vierkante toren, gebouwd in 1794, en werd vernietigd door blikseminslag in 1953.
Kerk Sint-Martin	Coussay-les-Bois	Vienne	46° 48′ 32″ NB, 0° 44′ 37″ OL	De toren van deze kerk is onderdeel van een voormalig klooster en draait iets van links naar rechts.
Kerk Sint-Sauveur	Rochechouart	Haute-Vienne	45° 49′ 24″ NB, 0° 49′ 14″ OL	Achthoekige torenspits vrijwillig gebouwd met een draaiing van 45 graden (één achtste) van links naar rechts, maar de draaiing is met de tijd toegenomen.
Lantaarn boven een raam van een huis van een dakdekker	Les Grands-Chézeaux	Haute-Vienne	46° 20′ 59″ NB, 1° 23′ 37″ OL	Vrijwillig draaiing van 45 graden (één achtste) van links naar rechts.
Kerk Sint-Léger	Gigny	Yonne	47° 48′ 60″ NB, 4° 17′ 36″ OL	Kerk dateert uit de twaalfde eeuw en werd herbouwd in 1523. De toren is een vierkante toren met daarop een spits bedekt met leisteen met een draaiing van links naar rechts op 22,5 graden (één zestiende).
Kerk	Saint-Martin-des-Champs	Yonne	verdwenen	De toren van de kerk had zwaar te lijden onder zware leuning van de torenspits met een 45 graden draaiing (één achtste) en daarom werd de toren ontdaan van deze spits en werd deze vervangen door een andere.

Italië

De volgende tabel bevat de enige bekende gedraaide toren van Italië, die net als in Denemarken niets te maken heeft met de andere torenspitsen.

Gebouw	Plaats	Coördinaten	Opmerkingen	Foto
Sant'Ivo alla Sapienzakerk	Rome	41° 53′ 54″ NB, 12° 28′ 30″ OL	Ontworpen door architect Francesco Borromini, gebouwd in 1660 als spiralende stenen toren.

Zwitserland

De volgende tabel bevat de vier bekende gedraaide torens van Zwitserland:

Gebouw	Plaats	Kanton	Coördinaten	Opmerkingen	Foto
Kerk Sint-Abogast	Muttenz	Bazel	47° 31′ 21″ NB, 7° 38′ 44″ OL	Vierkante toren bekroond door een achthoekige torenspits met draaiing van rechts naar links.
Kerk Sint-Johann	Davos	Graubünden	46° 47′ 36″ NB, 9° 49′ 20″ OL	Vierkante toren met vier gevels, en een kegelvormige spits die draait van rechts naar links met 45 graden (één achtste). Hij is bedekt met kastanjehouten shingles en de dekking is volledig vernieuwd in 2003.
Abdijkerk	Payerne	Vaud	46° 49′ 15″ NB, 6° 56′ 15″ OL	De torenspits heeft een vierkante basis met een slanke met leisteen bedekte spits die een draaiing heeft van rechts naar links.
Kerk Sint-Georges	Stein am Rhein	Schaffhausen	47° 39′ 32″ NB, 8° 51′ 37″ OL	De kerk dateert uit de twaalfde eeuw en de toren werd herbouwd tussen 1566 en 1599. De spits is zeer slank, is 26,50 meter hoog, bedekt met leien en draait van rechts naar links.

Zie ook

• De Grote moskee van Samarra met gedraaide minaret
• Turning Torso, een gedraaide wolkenkrabber in Malmö

Bibliografie

• J.M. Barmès, J.C. Clément, J.C. Pompée, Clochers tors d'Europe, Puiseaux, 1996, heruitgegeven in 2003 ISBN 2-9519842-0-0.