Ossetisch

Het Ossetisch (ирон æвзаг, iron ævzag) is een Iraanse taal, die wordt gesproken door de Osseten.

Ossetisch ирон æвзаг
Gesproken in	Rusland  Georgië
Vitaliteit	potentieel bedreigd[1]
Sprekers	580.000[2]
Taalfamilie	*Indo-Europees Indo-Iraans Iraans Ossetisch
Alfabet	cyrillisch
Officiële status
Officieel in	*  Rusland Noord-Ossetië  Georgië (de jure) Zuid-Ossetië
Taalcodes
ISO 639-1	os
ISO 639-2	oss
ISO 639-3	oss
■ Verspreiding van het Ossetisch
Portaal    Taal

Verspreiding

Het Ossetisch wordt gesproken door ongeveer 580.000 Osseten. Zij leven aan de beide zijden van de Kaukasus, in het opstandige Georgische gebied Zuid-Ossetië en in de Russische deelrepubliek Noord-Ossetië. De in Hongarije wonende Jász spraken ook een dialect van het Ossetisch. Hun taal stierf uit in de 17e eeuw.

Geschiedenis

Het Ossetisch gaat terug op de taal van de Alanen, een Iraanse nomadenstam die deel uitmaakte van het volk der Sarmaten. Oorspronkelijk woonden de Osseten aan de oevers van de Don, maar in de Middeleeuwen trokken zij naar hun huidige woongebied om te ontsnappen aan invallen van de Mongolen. Er zijn al voor die periode enkele tekstfragmenten gevonden in het Ossetisch.

Tot de 18e eeuw bestond er geen Ossetische schrijftaal. De Ossetische legenden en verhalen werden mondeling van generatie op generatie overgeleverd. Toen de Kaukasus in de 18e eeuw onder Russische heerschappij kwam, begonnen orthodoxe missionarissen het cyrillische alfabet te gebruiken. Voordien werden alleen zeer sporadisch tekstfragmenten aangetroffen in het Ossetisch. Die fragmenten waren geschreven in het Georgische of het Griekse alfabet. In 1798 werd de eerste catechismus gedrukt in het Ossetisch.

Literatuur

Ondanks het betrekkelijk geringe aantal sprekers bestaat er een eigen Ossetische literatuur. Een van de belangrijkste figuren die in het Ossetisch schreef, was Kosta Chetagoerov, die vandaag door de Osseten wordt gezien als hun nationale dichter en als de grondlegger van de moderne Ossetische literatuur. Een andere bekende Ossetische dichter was Arsen Kotsojev. Er waren ook Osseten die in het Russisch schreven, zoals Gaito Gazdanov.

Verwantschap

Het Ossetisch behoort tot de Noordoost-Iraanse talen binnen de Indo-Europese taalfamilie. Daarmee is het Ossetisch verwant aan het Sogdisch en het Yaghnobi. Hogerop is de taal ook verwant aan het Perzisch (Zuidwest-Iraans) en het Koerdisch (Noordwest-Iraans). Het Ossetisch is bijgevolg ook verwant aan de meeste talen van Europa, waaronder het Nederlands.

Vergelijking met andere Indo-Europese talen

Nederlands	vuur	maand	nieuw	moeder	zus	nacht	neus	drie	rood	geel	groen	wolf
Ossetisch	арт art	мӕй mæĭ	нӕуӕг næwæg	мад mad	хо xo	ӕхсӕв æxsæv	фындз fındz	ӕртӕ ærtæ	сырх sırx	бур bur	цъӕх c'æx	бирӕгъ biræg'
Pasjtoe	اور ōr	مياشت myāšt	نوی nəway	مور mōr	خور xōr	شپه špah	پوزه pōzah	درې drē	سور sur	زيړ zyaṛ	شين šin	لېوه lēwə
Koerdisch	agir / ar	meh/heyv	nu	mak/dayik	xwişk	şev	poz	sê	sor	zerd/bor	kesk/şîn	gur / wir
Mazanderani	tash	mung	nou	mār	khakher	shu	feni	se	serkh	zard	suz	werg
Perzisch	آتش ātaš	ماه māh	نو now	مادر mādar	خواهر xwāhar	شب šab	بینی / پوزه pozeh / bini	سه seh	سرخ sorx	بور/ زرد zard / bur	سبز sabz	گرگ gorg
Sanskriet	अग्नि॔ः agníḥ	मा॔स/मा॔सः mā́s/mā́saḥ	न॔वः/न॔व्यः návaḥ/návyaḥ	मा॔ता mā́tā	स्व॔सा svásā	न॔क/न॔क्तिः nák/náktiḥ	न॔स/ना॔सा nás/nā́sā	त्र॔यः tráyaḥ	रुधिर॔ः rudhiráḥ	पि॔त pít	ह॔रिः háriḥ	वृ॔कः vṛ́kaḥ
Duits	Feuer	Monat	neu	Mutter	Schwester	Nacht	Nase	drei	rot	gelb	grün	Wolf
Latijn	ignis	mēnsis	novus	māter	soror	nox	nasus	trēs	ruber	flāvus, gilvus	viridis	lupus
Grieks	φωτιά fôtiá	μήνας mếnas	νέος néos	μητέρα mêtéra	αδελφή adelfế	νύχτα nýhta	μύτη mýtê	τρία tría	κοκκινός kokkinós	κίτρινος kítrinos	πράσσινος prássinos	λύκος lýkos
Armeens	հուր hur	ամիս amis	նոր nor	մայր mayr	քույր k'uyr	գիշեր gišer	քիթ k'it'	երեք yerek'	կարմիր karmir	դեղին değin	կանաչ kanač	գայլ gayl
Litouws	ugnis	mėnuo	naujas	motina	sesuo	naktis	nosis	trys	raudonas	geltonas	žalias	vilkas
Russisch	огонь ogon'	месяц mesâc	новый novıĭ	мать mat'	сестра sestra	ночь noč'	нос nos	три tri	красный krasnıĭ	жёлтый žëltıĭ	зелёный zelënıĭ	волк volk
Iers	tine	mí	nua	máthair	deirfiúr	oíche	srón	trí	dearg/rua	buí	glas	faolchú

Klankleer

Medeklinkers

		labiaal	dentaal alveolaar	postalveolaar palataal	velaar		uvulaar
					—	lab.	—	lab.
plosief	stemh.	b	d		ɡ	ɡʷ
	steml.	pʰ ~ p	tʰ ~ t		kʰ ~ k	kʷʰ ~ kʷ	q	qʷ
	ejectief	pʼ	tʼ		kʼ	kʼʷ
affricaat	stemh.		z ~ d͡z	d͡ʒ
	steml.		s ~ t͡s	t͡ʃ
	ejectief		t͡sʼ	t͡ʃʼ
fricatief	stemh.	v	ʒ ~ z				ʁ
	steml.	f	ʃ ~ s				χ	χʷ
nasaal		m	n
lateraal			ɫ ~ l
vibrant			r
approximant				j		w

Klinkers

	voor	centraal	achter
gesloten	i		u
halfgesloten		ɘ
midden	e		o
bijna-open		ɐ
open		a

Schrift

Het eerste nummer van de krant Ræstdzinad (1923).

Het Ossetisch wordt sinds 1844 geschreven in een aangepaste versie van het cyrillisch alfabet. Tussen 1923 en 1938 werd het Latijnse alfabet gebruikt. In Zuid-Ossetië was het Georgisch alfabet in zwang tussen 1938 en 1954.

Cyrillisch (1938-heden)	Cyrillisch (Sjögren) (1844)	Cyrillisch (Miller) (1881)	Cyrillisch (lerarencongres) (1917)	Latijns (1923-1938)	Georgisch (Zuid-Ossetië) (1938-1954)	IPA
А а	А а			A a	ა	[a]
Ӕ ӕ	Ӕ ӕ			Æ æ	ჽ	[æ]
Б б	Б б			B b	ბ	[b]
В в	В в			V v	ვ	[v]
Г г	Г г			G g	გ	[g]
Гъ гъ	Ҕ ҕ	Г̓ г̓	H h	Ꜧ ꜧ, H h	ღ	[ʁ]/[ɦ]
Д д	Д д			D d	დ	[d]
Дз дз	Ꚉ ꚉ		Z z	Dz dz	ძ	[d͡z]
Дж дж	Ԫ ԫ	Џ џ	G g	Dž dž	ჯ	[d͡ʒ]
Е е	Е е			E e	ე	[je]
Ё ё	—					[jo]
Ж ж	Ж ж			Ž ž	ჟ	[ʒ]
З з	З з			Z z	ზ	[z]
И и	І і			I i	ი	[i]
Й й	Ј ј			J j	ჲ	[j]
К к	К к			K k	ქ	[k]
Къ къ	Ӄ ӄ	К̓ к̓	Ӄ ӄ	Kh kh	კ	[kʼ]
Л л	Л л			L l	ლ	[l]
М м	М м			M m	მ	[m]
Н н	Н н			N n	ნ	[n]
О о	О о			O o	ო	[o]
П п	П п			P p	ფ	[p]
Пъ пъ	Ҧ ҧ	П̓ п̓	Ҧ ҧ	Ph ph	პ	[pʼ]
Р р	Р р			R r	რ	[r]
С с	С с			S s	ს	[s]
Т т	Т т			T t	თ	[t]
Тъ тъ	Ꚋ ꚋ	Т̓ т̓	Ꚋ ꚋ	Th th	ტ	[tʼ]
У у	У у, Ў ў			U u, W w	უ, ჳ	[u]/[w]
Ф ф	Ф ф			F f	ჶ	[f]
Х х	Х х			X x	ხ	[χ]
Хъ хъ	Ԛ ԛ			Q q	ყ	[q]
Ц ц	Ц ц			C c	ც	[t͡s]
Цъ цъ	Ҵ ҵ	Ц̓ ц̓	Ҵ ҵ	Ch ch	წ	[t͡sʼ]
Ч ч	Ч ч			Č č	ჩ	[t͡ʃ]
Чъ чъ	Ꚓ ꚓ	Ч̓ ч̓	Ꚓ ꚓ	Čh čh	ჭ	[t͡ʃʼ]
Ш ш	Ш ш	—		Š š	შ	[ʃ]
Щ щ	—					[ɕ]
ъ	—
Ы ы	Ѵ ѵ			Y y	ჷ	[ə]
ь	—
Э э	—					[ɛ]
Ю ю	—					[ju]
Я я	—					[ja]

Tekstvoorbeeld

De onderstaande tekst is een uittreksel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Ossetisch.

Nederlands[3]	Ossetisch[4]	Romanisatie
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.	Адæймæгтæ се ’ппæт дæр райгуырынц сæрибарæй æмæ æмхуызонæй сæ барты. Уыдон æххæст сты зонд æмæ намысæй, æмæ кæрæдзийæн хъуамæ уой æфсымæрты хуызæн.	Adæjmægtæ se ’ppæt dær rajguyrync særibaræj æmæ æmxuyzonæj sæ barty. Uydon æxxæst sty zond æmæ namysæj, æmæ kærædzijæn quamæ uoj æfsymærty xuyzæn.

Referenties

1. UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger. www.unesco.org. Gearchiveerd op 12 april 2011. Geraadpleegd op 5 juni 2021.
2. Ethnologue. www.ethnologue.com. Gearchiveerd op 9 oktober 2021. Geraadpleegd op 5 juni 2021.
3. Office of the High Commissioner, Human Rights |. www.ohchr.org. Gearchiveerd op 25 juli 2021. Geraadpleegd op 5 juni 2021.
4. Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Gearchiveerd op 19 juli 2021. Geraadpleegd op 5 juni 2021.