Picardisch

Het Picardisch is een Romaanse streektaal die in Frankrijk gesproken wordt in delen van de regio Hauts-de-France (Picardisch: Heuts-d'Franche) en ook in het grootste westelijke deel van de Belgische provincie Henegouwen (la Wallonie picarde met steden zoals Aat, Bergen en Doornik, maar niet in de Waalse steden Thuin en Charleroi, de grootste stad). De taal is verwant met het Frans en het Waals, maar wordt toch daarvan onderscheiden. De noordelijke variant van het Picardisch wordt ook wel het Chtimi genoemd.

■  Het Picardisch taalgebied
in België en Frankrijk

Picardisch Picard
Gesproken in	Frankrijk, België,
Sprekers	~ 700.000 moedertaalsprekers
Taalfamilie	Indo-Europees Italisch Romaans Italo-Westers Gallo-Iberisch Gallo-Romaans Oïl Picard
Dialecten	* Chti Rouchi etc.
Alfabet	Latijns
Officiële status
Officieel in	België (langue régionale endogène)
Taalcodes
ISO 639-1	-
ISO 639-2	-
ISO 639-3	pcd
Portaal    Taal

De Franse Gemeenschap van België heeft het Picardisch officieel erkend als regionale taal, onder andere naast het Waals en het Francique of het Frankisch, dat (in twee verschillende varianten) eigenlijk het Luxemburgs is (decreet van 1990). Sinds december 2021 is het Picardisch (le picard) ook in Frankrijk (Hauts-de-France) erkend als regionale taal waardoor ze er onderwezen kan worden.^[1]

Het Picardisch staat dichter bij het standaard-Frans dan het Waals, maar heeft daarmee wel bepaalde fonetische kenmerken gemeen, bijvoorbeeld dat het Latijnse ca niet zoals in het standaard-Frans tot ʃa is gepalataliseerd (zie bijvoorbeeld de plaatsnaam Le Cateau-Cambrésis).

Uitspraak en variatie

Verschillen tussen zuidelijk en noordelijk Picardisch

Ik spreek de picard

In het algemeen kan men twee grote gebieden onderscheiden binnen het Picardische taalgebied: in het noorden de Belgische provincie Henegouwen, het Franse Noorderdepartement zonder de Franse Westhoek en het departement Pas-de-Calais, in het zuiden de Franse departementen Somme, Aisne (de noordelijke helft) en Oise (alleen een strook in het noorden). De noordelijke zone, ook bekend als de zone van het Chti(mi), komt overeen met de historische streken Rijsels-Vlaanderen, Artesië, Doornik en het Doornikse, Henegouwen en Kamerijk en het Kamerijkse. De zuidelijke zone correspondeert ongeveer met de oude Franse provincie Picardië. Tussen de twee gebieden ziet men verschillende regelmatige verschillen:

Latijn	Noordelijk (Chti)	Zuidelijk	Frans
ego staba(m)	j’étos	j’étoé, j'étoai of j'éteu	j’étais
castellu(m)	catiau	catieu	château
cane(m)	kien	tchien	chien
bonu(m)	bon	boin	bon

Uitspraak van het Picardisch

Aangezien het Picardisch geen gestandaardiseerde taal is, verschilt de uitspraak van streek tot streek en zelfs van dorp tot dorp. Bij wijze van voorbeeld wordt hieronder de uitspraak gegeven in de streek Vimeu (in het departement Somme) in het zuidwesten van het taalgebied:

Picardisch van de Vimeu	IPA	Frans
chatchun	[ʃatʃœ̃]	chacun
chatcheune	[ʃatʃøŋ]	chacune
triangue	[triãɡ]	triangle
ej te connouos	[eʒ.te.kɔ̃.nwɔ]	je te connais
o ll'a rtrouvé	[ol.lar.tru.vɛ]	on l'a retrouvé

Genasaliseerde klinkers

Wanneer men Picardisch schrijft, dienen de combinaties "klinker + nn", "klinker + nm" en "klinker + mm" om nasalisering aan te duiden. Men moet deze lettergroepen dus niet zoals in het Frans lezen.

Picardisch	IPA	Frans
unne	[ɛ̃n]	une
tranner	[trãnɛ]	trembler
grainne	[grɛ̃n]	graine
minme	[mɛ̃m]	même
gamme	[gãm]	jambe

Om te vermijden dat lezers een Franse uitspraak zouden gebruiken, schrijft men soms een punt na de genasaliseerde klank in het Picardisch, bijvoorbeeld in pron.ne ([prõn]) (fr: prune).

Leenwoorden in het Nederlands

Hoewel het moeilijk te bepalen is uit welk Frans dialect in het Nederlands ontleend is, wijzen de klanken van bepaalde leenwoorden op een Picardische oorsprong. Vooral het verschijnsel waarbij de Latijnse beginletters ca- niet, zoals in het Frans, naar cha-, che- of chie-, maar naar ca-, ke- of kie- geëvolueerd zijn, is een goede aanwijzing. Enkele voorbeelden:^[2]

Nederlands	Picardisch	Frans
kar	car	char
kandelaar	–	chandelier
kasteel	catiau / catieu	château
kassei ‘steenweg’	–	chaussée
karton ‘paardenknecht’	–	cf. charret ‘karretje’
kachtel ‘veulen’	–	cheptel ‘vee’

De laatste twee woorden, karton en kachtel, zijn typisch West-Vlaams. De nabijheid van het Picardische taalgebied maakt een Picardische oorsprong nog aannemelijker.

Tekstvoorbeeld

Article premier de la Déclaration des Droits de l'Homme^[3]

Tous chés ètes humains is sont nés libes et égals in dignité et pi in drouots. Is sont dotés ed raison et d' conschienche et pi is doétte agir les uns invèrs les eutes din un ésprit ed fratérnité.

(Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.)

- HET WAALSE TAALLANDSCHAP -
Het Picardisch taalgebied in Wallonië is in grijsgroen aangegeven

Werkwoordvervoeging

Hieronder staan de vervoegingen van de belangrijke onregelmatige werkwoorden ète ('zijn') en avoèr ('hebben') voor vier tijden.^[4]

Infinitief	1e persoon	2e persoon	3e persoon	1e persoon	2e persoon	3e persoon
	tegenwoordige tijd (présint)
ète	ej su	t' es	il/al/in est	os sonmes	vos ètes	is/als sont
avoèr	j'ai	t'os, t'as	il/al/in o il/al/in a	os avons	vos avez	is/als ont
	verleden tijd (imparfait)
ète	j'étoais j'étos	t' étoais t'étos	il/al/in étoait il/al/in étot	os étoinmes	vos étoètes	is/als étoètte
avoèr	j'avos j'avoais	t'avos t'avoais	il/al/in avot il/al/in avoait	os avommes	vos avèttes	is/als avoèttent
	toekomende tijd (futur simpe)
ète	ej srai	tu sros	i/ale/in sro	os srons	vos srez	is/ales sront
avoèr	j'érai	t'éros	il/al/in éro	os érons	vos érez	is/als éront
	voltooid tegenwoordige tijd (passé composé)
ète	j'ai té	t'os té	il/al/in o té	os avons té	vos avez té	ils/als ont té
avoèr	j'ai yeu	t'os yeu	il/al/in o yeu	os avons yeu	vos avez yeu	is/als ont yeu