Saken

De Saken (Saka of Shaka) waren een Iraans nomadenvolk in de 6e-1e eeuw v.Chr. in Centraal-Azië. Ze worden beschouwd als oostelijke vertegenwoordigers van de Scythische steppecultuur.

Paradewapenuitrusting in de katafrakt-stijl van een Saka koning, ook bekend als 'De Gouden Krijger', uit de Esik koergan, een historische begraafplaats bij Almaty, Kazakhstan, ca. 400-200 v.Chr.

Naamgeving

In veel bronnen wordt geen duidelijk onderscheid gemaakt tussen Saken en Scythen in het algemeen. Volgens Herodotus werden de Scythen door de Perzen Sakā genoemd. Zoals Scythen in laat-antiek en middeleeuws Europa was Saken bij de Perzen een algemene term voor alle steppebewoners. Chinese kronieken vermelden de Saken als Sai of Sjaka.

Oud-Perzische inscripties uit de 6e-4e eeuw v.Chr. onderscheiden drie groepen Sakas:

• De Saka Paradraya (Saken achter-de-Zee), mogelijk identiek met de door Griekse schrijvers genoemde Zuid Russisch-Oekraïense Scythen en Sarmaten ten noorden van de Zwarte en Kaspische Zee
• De Saka Tigraxauda (Spitshoeden-Saken), door archeologen in de Kazachse steppe en de vruchtbare delen van Zuid-Kazachstan gelokaliseerd
• De Saka Haumawarga (mogelijk te vertalen als Haoma-Saken), nomadische en deels sedentaire Saken in de driehoek tussen Tasjkent, Doesjanbe en Samarkand, misschien ook bij Merv

Verspreiding en cultuur

Skoencha, vorst van de Spitshoeden-Saken. Detail van de Behistuninscriptie

De Saken trokken rond in de Euraziatische steppe tussen het Aralmeer en het gebied aan beide zijden van de Tiensjan en Sinkiang, inclusief Kirgizië en Tadzjikistan.

Levenswijze en economie, dodencultus en materiële cultuur hebben veel gemeen met andere stammen van de Scythische wereld tussen Siberië en het Zwarte Zeegebied. In tegenstelling tot de meeste westelijke Scythen die een op de Frygische muts gelijkend hoofddeksel droegen, droeg een deel van de Saken puntige vilten hoeden. In de oudheid werden ze daarom de spitshoedige Scythen genoemd.

Op plaatsen waar voldoende landbouwgrond aanwezig was, was een deel van de Saken sedentair en bouwde steden en dorpen. Hier vindt men ook meer ontwikkelde grafmonumenten. Er was blijkbaar een zekere coëxistentie van sedentaire landbouwers en nomaden.

De Afghaanse goudschat van Tilja Tepe wordt aan Sakische nomaden toegeschreven. Waarschijnlijk waren dit Saken in de strikte zin, misschien echter Yuezhi.

Taal

De inscriptie uit de Esik koergan

De taal van de oorspronkelijke Saken is onbekend. Het enige document uit hun vroege geschiedenis is een kort fragment op een zilveren beker uit de koergan van Esik, ook wel geschreven als Issyk.

De inscriptie is in een Sogdische variant van het Aramees alfabet. Vanwege het korte karakter, het gebrek aan vergelijkbare vondsten en de onzekerheid over de gebruikte taal is een overtuigende vertaling niet mogelijk, hoewel er meerdere voorgesteld zijn.^[1]

Wat tegenwoordig Sakisch genoemd wordt, is de taal van het koninkrijk Hotan. De verbinding met de historische Saken is hier echter zeer omstreden: men dacht vroeger dat deze door Scythen vanuit het westen ingevoerd was. De taal is zeer verschillend van andere Iraanse talen en behoort tot de Oost-Iraanse groep.