Vestingwerken van Steenwijk

De vestingwerken van Steenwijk omvatten het stelsel van omwallingen, bastions en omgrachting van de Nederlandse stad Steenwijk, provincie Overijssel. Vooral aan de zuidzijde van het centrum, bij de Hogewal, zijn nog goed herkenbare delen van de omwalling aanwezig, inclusief drie bastions. De vestingwerken zijn een rijksmonument.

Vestingwerken van Steenwijk
De stadswal nabij de Onnastraat en Hogewal
Algemeen
Stijl	aarden wallen met bastions en gracht
Gebouwd in	vanaf de 13e eeuw
Monumentale status	rijksmonument
Monumentnummer	34605

Geschiedenis

De oudste verdedigingswerken van Steenwijk dateren vermoedelijk uit de 13e eeuw. In die tijd lag Steenwijk op een van de weinige landroutes tussen het Land van Vollenhove en Friesland, waardoor het van strategisch belang was voor de bisschoppen van Utrecht.

In 1522 vielen troepen van Gelre en Zwolle de stad aan, maar het kleine garnizoen wist stand te houden. In 1523 echter had een Gelderse verrassingsaanval meer succes en werd Steenwijk ingenomen en geplunderd. Twee maanden later heroverde stadhouder Georg Schenck van Toutenburg de stad weer. Hij liet een blokhuis bouwen bij de Gasthuispoort, maar vier jaar later werd het blokhuis weer afgebroken.

Tachtigjarige Oorlog

Steenwijk werd in de Tachtigjarige Oorlog verscheidene keren aangevallen. In 1572 wist Willem van den Bergh, zwager van Willem van Oranje, de stad in te nemen. Uit angst voor een Spaanse reactie - het bloedbad van Zutphen had net plaatsgevonden en maakte toen veel indruk - trok hij zijn troepen weer terug uit Steenwijk.

Het beleg van Steenwijk in 1592 door prins Maurits

In 1580 schaarden de Staten van Overijssel zich aan de zijde van de Opstand en er werd een garnizoen in Steenwijk gelegerd. De stadhouder van Overijssel, Georg van Lalaing graaf van Rennenberg, koos in maart van dat jaar echter de zijde van de Spaanse koning. De stadhouder sloeg op 15 oktober het beleg op voor Steenwijk, dat werd verdedigd door 600 man onder leiding van Johan van den Kornput. Vanuit de vesting Blokzijl werden Rennenbergs troepen tussentijds bestookt door de Geuzen. Na vier maanden gaf Rennenberg de belegering onverrichter zake weer op. Steenwijk werd nu getroffen door een pestepidemie waarbij 2300 van de 2500 inwoners omkwamen. Voor de Spanjaarden onder Jean Baptista de Taxis was het dan ook vrij eenvoudig om het sterk verzwakte Steenwijk in 1582 in te nemen.

Steenwijk volgens Joan Blaeu (1649). Het noorden is onderaan.

Omdat de Spanjaarden een aanval vreesden van prins Maurits, begonnen zij in 1591 met het versterken van de vestingwerken. Het duurde nog tot het voorjaar van 1592 voordat het beleg van Steenwijk daadwerkelijk plaatsvond. Rondom de stad had Maurits schansen en loopgraven laten aanleggen. Na 44 dagen wist hij Steenwijk in te nemen.

In 1597 stelde de Raad van State geld beschikbaar om de vesting Steenwijk te herstellen en te verbeteren. Ook van 1623 tot 1627 vonden er diverse aanpassingen plaats. Hierna nam het belang van de vesting Steenwijk af: met de inname van Groenlo in 1627 was het front dermate ver van Steenwijk komen te liggen dat de vesting geen militair belang meer had.

Rampjaar

In het Rampjaar 1672 gaf Steenwijk zich direct over aan de troepen van bisschop Bernard von Galen. Toen eind 1673 de bezetting werd opgeheven, bliezen Münsterse soldaten nog wel twee stadspoorten en het kruithuis op en sloopten een deel van borstwering. De poorten werden nadien hersteld, maar dat gold niet voor de wallen.

Einde van de vesting

Begin 18e eeuw werden de wallen beplant met iepen terwijl de bruggen werden vervangen door dammen. Steenwijk speelde in de 18e eeuw geen rol meer als vestingstad, maar huisvestte wel af en toe Staatse troepen. Rond 1784 vond nog een herstel van de bruggen en wallen plaats vanwege de binnenlandse ongeregeldheden tussen patriotten en prinsgezinden.

In de Franse tijd werden er Franse soldaten gelegerd. Na 1814 verdween de militaire aanwezigheid uit Steenwijk.

De wallen werden vanaf 1845 geslecht, waarbij het noordwestelijke deel van de gracht werd gedempt met de vrijgekomen aarde van de wal. De stadspoorten verdwenen in de loop van de 19e eeuw. De resterende wallen werden eind 19e eeuw omgevormd tot een wandelpark. Midden 20e eeuw werd besloten om de overgebleven vestingwerken zoveel mogelijk te behouden en van 1951 tot 1962 werd een deel van de Molenwal gerestaureerd. Ook is een deel van de wallen gereconstrueerd tot een hoogte van 12 meter.

Kazerne

In 1938 werden opnieuw soldaten in Steenwijk gelegerd, namelijk een bataljon infanterie. Voor hen werd in januari 1940 de nieuwe Johan van den Kornputkazerne geopend. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en de capitulatie van Nederland in mei 1940 werd de kazerne gebruikt door het Duitse leger en als opleidingsplek voor Duitse matrozen. Na de bevrijding in april 1945 volgde een kortstondige behuizing door Canadese soldaten; vanaf augustus kwam er weer een Nederlandse bezetting in de kazerne.