Eiktyrne

Eiktyrne (norrønt Eikþyrnir) er i nordisk mytologi ein hjort som står på taket av Valhall og beitar på treet Lærad, eller Yggdrasil.^[1] Det drypp så mykje vatn frå horna til hjorten at det flyt ned i Kvergjelme og fyller alle elvene. Saman med geita Heidrun er hjorten ein representant for dei firbeinte dyra på jorda. Namnet Eikþyrnir er vanskeleg å tolka. Eik betyr 'eik' og þyrnir er 'torn' eller 'hagtorn'. Filologen Finnur Jónsson har føreslått at namnet kan visa til dei greinete horna til hjorten.^[2] Rudolf Simek har gjeve ei liknande tolking: Hjorten med 'den eikeaktige hornkrona'.^[3]

Eiktyrne og Heidrun på taket av Valhall. Frå eit islandsk handskrift frå 1600-talet.

Kjeldeskrifta

Grímnismál

Eiktyrner er omtalt i Grímnismál 26 i Den eldre Edda:

På hallen står en hjort, han heter Eiktyrne, han gnager på Lärads grenar; det dryper av hans horn i Hvergelmes brunn, där ha alla älvar sitt upphov.

Eikþyrnir heitir hjörtr, er stendr höllu á ok bítr af Læraðs limum; en af hans hornum drýpr í Hvergelmi, þaðan eigu vötn öll vega.

Deretter følgjer to lange strofer med mytiske elvenamn.

Snorre-Edda

Forteljinga om Eiktyrner blir også fortald av Snorre Sturlason, men no i prosa, i Gylfaginning, kapittel 39. Fyrst fortel han om geita Heidrun som står på taket av Valhall og beitar, deretter kjem turen til den beitande hjorten:

"Än märkvärdigare är hjorten Eiktyrner, som står på Valhall och betar av samma träds grenar. Från hans horn flyter en så strid ström, att den rinner ända ner i Hvergelmir; och därifrån utströmmar de floder, som heter Sid, Vid, Sekin, Ekin, Svöl, Gunntro, Fjörm, Fimbultul, Gipul, Göpul, Gömul och Geirvimul. De flyter alla genom Asarnas bygder. Dessa är också nämnda: Tyn, Vin, Töll, Höll, Gråd, Gunntråen, Nyt, Nöt, Nönn, Hrönn, Vina, Vegsvinn, Tjodnuma."

"Enn er meira mark at of hjörtinn Eikþyrni, er stendr á Valhöll ok bítr af limum þess trés, en af hornum hans verðr svá mikill dropi, at niðr kemr í Hvergelmi, ok þaðan af falla þær ár, er svá heita: Síð, Víð, Sækin, Ekin, Svöl, Gunnþró, Fjörm, Fimbulþul, Gípul, Göpul, Gömul, Geirvimul. Þessar falla um ása byggðir. Þessar eru enn nefndar: Þyn, Vín, Þöll, Höll, Gráð, Gunnþráin, Nyt, Nöt, Nönn, Hrönn, Vína, Vegsvinn, Þjóðnuma."

Elvene nemnd av Snorre er stort sett identiske med dei som står i Grímnismál 27–28. Elvene i strofe 27 renn gjennom Åsgad, medan dei i strofe 28 flyt gjennom Midgard. At Snorre til og med nemner vassdraga med dei same orda som dei står i desse strofene viser at det er Grímnismál som har vore kjelda til Snorre. Snorre utelet likevel fleire elvar, særleg dei som rann gjennom Midgard.

Eikþyrnir er òg nemnd blant hjortenamna i Nafnaþulur.^[4]