Gjallarbrua

Gjallarbrua (norrønt Gjallarbrú, 'brua over Gjall') er ei bru som fører til dødsriket i norrøn mytologi. Brua går over elva Gjall, som skil dei levande frå dei daude. Ho er «kledd med lysande gull».^[1] Møya Modgunn vaktar over henne.^[2][3] Brua er også omtalt i seinare kristen mellomalderlitteratur.

Eg hev gjengi Gjaddarbrui, ho æ både bratt og lei. Illustrasjon av Gerhard Munthe til Draumkvedet (1904).

Gylfaginning

Gjallarbrua er omtalt i Gylfaginning i Den yngre Edda. Ifølgje Snorre har ho eit tak av gull (Hon er þǫkð lýsigulli.) Etter at Balder har døydd dreg bror hans, Hermod, til dødsriket på Sleipner for å henta Balder tilbake frå dei døde. Han må over Gjallarbrua, men blir stoppa av Modgunn. For å koma forbi må han oppgje kven han er og kva han skal.^[4]

Draumkvedet

I det seinmellomalderske Draumkvedet, som har katolsk innhald, fortel Olav Åsteson (eller Åkneson) om ei ferd til dødsriket.^[5] Her er Gjallarbrua skildra i fleire strofer som farlig og bratt, og svaiar i vinden. Ho har kvasse taggar og er vakta av ville dyr.^[6]

Det finst over 100 kjende variantar av diktet, der dei fleste er brotstykke. Den best kjende versjonen i dag er Moltke Moe sin rekonstruksjon frå 1890-talet. ^[7] Han kallar brua «Gjaddarbrui».^[6]

I ei nedskrift frå etter Maren Ramskeid av M.B. Landstad frå 1840-åra er Gjallarbrua omtalt som «Gjeddarbroi»:

Aa Gjeddarbroi den æ vond

aa inkje go aa gange.

Bikkjune bite aa Ormane sting,

aa Stutæne stænd aa stangar. ^[8]

I ei oppskrift etter Anne Lillegård gjort av Jørgen Moe i 1847 blir brua kalla «Gjæddarbro'e»:

Kjæm eg me aat Gjæddarbro'e

hængje saa høgt i Vinde

va fast me Krokar slægje'

aa Nagle me korjom Tinde.^[9]

Førestillingar om ei bru til dødsriket

Namnet «Gjallarbrua» er berre dokumentert i islandsk mellomalderlitteratur i Den yngre Edda av Snorre Sturlasson (Gylfaginning 49),^[10][11] og i eit dikt av brorsonen til Snorre, Sturla Tordarson, der uttrykket «gå over Gjallarbrua» blir nytta som omskriving for å døy (Hákonarkviða, strofe 24.)^[12] Sjølv om namnet på brua berre finst skriftleg bevart i desse islandske tekstane, har det truleg funnest ei liknande førestilling i heile Skandinavia.^[11] I Draumkvedet blir brua kalla Gjaddarbrui. I danske folkeviser er dødsbrua kjend som Gjællebro eller Gjeldebro,^[13] og svenske dikt frå 1600-talet omtalar Gillebro som brua til helvete (eller kanskje dødsriket).^[13][14]

Førestillinga om ei bru som går mellom dei levande og dei daude si verd finst elles også i fornaldersoger og riddarsoger, til dømes i Eiríks saga víðfǫrla og Konráðs saga keisarasonar, i tilleg til i kristen visjonsdikting.^[11]

Sjå òg

• Gjallarhorn
• Bifrost, himmelbrua mellom verda til menneskja og gudane si verd