Irsk dans

Irsk dans er tradisjonelle danseformer som har oppstått på Irland, inkludert både solo- og gruppeformer som blir dansa sosialt, i tevlingar og som underhaldning. Irsk dans har utvikla seg gjennom historia, og ein meiner han har røter i gamle keltiske dansar.^[1] På 1600- og 1700-talet drog omreisande dansemeistrar rundt i heile landet og underviste i dans, og derfrå utvikla det seg ulike danseformer etter regionale praksis og formål. Irsk dans blei ein viktig del av den irske kulturen, særleg for irske nasjonalistrørsler. Frå byrjinga av 1900-talet fanst det fleire organisasjonar som fremja og la fast ulike former for dans, og skapte konkurransestrukturar med standardiserte stilar. Irske dansarar som tevler i slike konkurransar danser i ein stil som er meir moderne enn tradisjonell irsk folkedans. Konkuransedansane blir hovudsakleg utførte solo, men det finst nokre lagdansar i grupper av 2, 3, 4, 6, 8, 10, 16 dansarar og meir.

Irske steppedansarar i typiske dansekostyme.

Irsk solodans omfattar den best kjende forma av irsk dans, steppedans, som blei særleg populært frå 1994 av gjennom førestillingar som Riverdance. Det blir undervist og tevla i dansen ikkje berre av den irske diasporaen, men også av folk med ulike kulturelle bakgrunnar. Steppedansen er karakterisert av den stive overkroppen og dei kompliserte stega til utøvarane. Andre former for irsk solodans er sean-nós dans, ein avslappa og sosial dansestil med improviserte stegar, og irsk festivaldans, ein stil som skilde seg frå steppebans på midten av 1900-talet.

Irsk gruppedans har ein del fransk påverknad, særleg av den franske kvadriljen frå slutten av 1700-talet.^[2] Ceili-dans, som blir praktisert både i tevlingar og sosialt, blir utført av grupper på to til seksten dansarar, og brukar ofte tradisjonelle eller kodifiserte dansar og formasjonar. Trinna er enkle, og fokuset er på figurane og formasjonane i dansane. Set-dans er fyrst og fremst ei sosialt tradisjon for grupper av fire dansarar, og har element av dei kompliserte trinna som finst i steppedans.

Historie

Irish Jig, frå National Dances (N225, Type 2) utgjeven av Kinney Bros i 1889.

Det finst svært lite dokumentert prov for dans praktisert i Irland før 600-talet; dette kan vera på grunn av at skriftlege kjelder på øya blei øydelagde under vikingåtak.^[3] Forskarar har også gått ut frå at dette kan koma av den ikkje-skriftlege naturen til irske kulturtradisjon.^[4] Dei moderne irske orda for dans, rince og damhsa, utvikla seg ikkje før på 1600-talet.^[5] Dei få tidlege kjeldene som finst er hovudsakleg frå vitjande til Irland, som ein song frå 1400-talet som blei skriven i Sør-England, der diktaren inviterer tilhøyrarane sine til å «come ant daunce wyt me in Irlaunde.»^[6] Den fyrste irske kjelda om dans er ei skildring av eit besøk av borgarmeisteren i Waterford til Baltimore i County Cork i 1413, der deltakarane «took to the floor» for å feira julaftan.^[5] Den normanniske invasjonen av Irland på 1100-talet kan ha ført med seg tradisjonen med runddans, sidan han blei utført i britiske leirer og no og då i normanniske festningar.^[7]

Rapportar om dans på 1600-talet tyder at dans på den tida var svært utbreidd over heile Irland.^[8] I 1674 skreiv Richard Head om Irland «In every field a fiddle, and the lasses footing till they all of a foam,» noko som kan tyda på ein irsk dans med vekt på fotrørsler.^[9] Det finst mage bevis på irske jiggar eller irske dansar frå 1500-talet, og i 1569 sende sir Henry Sydney eit brev til dronning Elizabeth som uttrykker entusiasme for dei irske jiggane, eller felene i Galway.^[10] Ein rapport frå 1600 nemner at nokre former for irsk dans var lik i form til engelsk country dance, og seinare referansar nemner rinnce fada, òg kjent som long dance eller fading.^[8][8] Denne dansen, som blei utført til ein jig-melodi, men ikkje til eit bestemt stykke musikk, blei den vanlege avslutninga på ball haldne i Irland mot slutten av 1600-talet.^[11] På dette tidspunktet var dansing ofte akkompagnert av musikarar som spelte sekkepipe eller munnharpe.^[11] På 1760-talet hadde den karakteristiske hornpipe-rytmen i den irske dansetradisjonen utvikla seg,^[8] og med innføringa av fela til Irland frå det europeiske kontinentet, byrja ein ny klasse av «dansemeistrar» å dukka opp.^[11]

Irske musikarar og dansarar i 1985.

Dansetradisjonane på Irland utvikla seg truleg i lag med irsk folkemusikk. Sjølv om opphavet deira er uklart, blei dei nok truleg etterkvart påverka av danseformer frå kontinentet, som kvadrilje. Omreisande dansemeistrar underviste over heile Irland så seint som på 1800-talet og byrjinga av 1900-talet. Fordi danselokala gjerne var små, blei dansar ofte synte fram oppå bord eller til og med oppå tønner. Kanskje som eit resultat er desse tidlege stilane karakteriserte av at dansaren dansar på ein plass med armane haldne stivt mot sidene av kroppen. Etterkvart som større danselokale blei tilgjengelege, voks det fram stilar som inkluderte meir rørsle for kroppen og rundt i danseområdet.

Den mest utbreidde forma av irsk dans er den som blei popularisert Riverdance-framsyninga og andre irske danseshow sidan slutten av det 1900-talet. Denne stilen er kjenneteikna av ein stiv overkropp og dansar som blir utført høgt på framføtene, og blei skilt ut som ein eigen stil frå slutten av 1800-talet då Gaelic League byrja å halde fram med å bevara og fremja irsk dans som ein del av ei breiare nasjonalistisk rørsle som var opptatt av irsk kultur. Sjølv om ein stiv overkropp kan vera det fremste kjenneteiknet for irsk dans, brukar moderne irske dansarar med mjuke solar ofte armane grasiøst i flytande rørsler, i kontrast med den tradisjonelle forma. Det er ikkje uvanleg at dansarar med harde solar brukar armane i stive former som ikkje går ned på sidene, men konkurransedansen krev framleis at armane blir haldne slik. I 1929 skipa Gaelic League An Coimisiún Le Rincí Gaelacha (CLRG, The Irish Dancing Commission) for å kodifisera og standardisera opplæring og tevling i steppedans. Dei neste tiåra ekspanderte CLRG globalt og promoterte denne særskilde forma for steppedans ved å utvikla eksamenar og kvalifikasjonar for lærarar og konkurransedommarar. I dag blir steppedansen i denne stilen utført i konkurransar i ei rekkje land og med støtte frå ei rekkje organisasjonar som til ulike tider har brote ut frå CLRG.

Barn som dansar ved vegkrysset (1835) .

Irsk set-dans.